Săn kho báu dưới đáy biển - Kỳ 3: Dự án Thiên Nga Đen

Mập mờ kho báu

Odyssey Marine tuyên bố vào ngày 21-5-2007 rằng hầu hết đồng xu và châu báu được trục vớt là từ một vụ đắm tàu cụ thể, nhưng có khả năng các cổ vật từ các xác tàu khác đã được trộn lẫn vào.

Theo Odyssey, do vị trí của con tàu nằm trong khu vực có chứa số lượng lớn xác tàu đắm, danh tính của con tàu sẽ không được tiết lộ trong khi chờ kiểm tra thêm về đồng xu và cổ vật. Người ta cũng nghĩ rằng kho báu có thể từ một con tàu Odyssey đã xin tòa án liên bang cho phép trục vớt, nằm ngoài khơi bờ biển phía Tây Nam của Vương quốc Anh.

Mike Johnson ban đầu suy đoán kho báu có thể từ xác tàu buôn Merchant Royal của Anh, chìm vào ngày 23-9-1641 khi đang trên đường từ Cadiz trở về London. Con tàu bị chìm trong thời tiết xấu khi máy bơm không bơm kịp nước rò rỉ qua các tấm ván thân tàu. Hơn một nửa thủy thủ đoàn, bao gồm thuyền trưởng John Limbrey, đã rời bỏ con tàu và được giải cứu bởi tàu Dover Merchant đi cùng.

Những người sống sót đã cung cấp chi tiết về hàng hóa bị mất, gồm 300.000 bảng Anh bằng bạc, 100.000 bảng Anh bằng vàng và số ngọc trị giá tương đương. Họ cũng cho biết tàu bị chìm ở gần quần đảo Scilly, khoảng 35-40 dặm từ mũi Lands End.

Triển lãm những đồng xu vớt được từ tàu Nuestra Senõra de las Mercedes.

Vào năm 2005, người đồng sáng lập của Odyssey Marine, Greg Stemm, đã thừa nhận rằng công ty của ông đang tìm kiếm xác con tàu Merchant Royal. Odyssey còn trưng ra hình ảnh về những đồng tiền đã bị làm mờ tránh nhận dạng. Tuy nhiên, từ việc kiểm tra các cạnh của đồng tiền, có vẻ như chúng đến từ giữa thế kỷ 18, quá muộn so với tàu Merchant Royal.

Chuyên gia về đồng xu hiếm Nick Bruyer, người đã kiểm tra một mẫu 6.000 đồng xu từ xác tàu, nói về phát hiện này: “Đối với thời kỳ này, tôi nghĩ chưa từng có loại đồng xu này”. Những cổ vật đã được vận chuyển đến một địa điểm không được tiết lộ tại Mỹ để kiểm tra. Odyssey cho biết họ hy vọng xác tàu sẽ trở thành một trong những kho báu “công khai nhất trong lịch sử”. Toàn bộ hoạt động được cho là mất nhiều năm và tốn hàng triệu USD.

Tranh chấp quyền sở hữu

Để thiết lập quyền sở hữu pháp lý đối với số châu báu trục vớt được, ngày 4-4-2007 Odyssey đã đệ đơn lên tòa án Mỹ để xin thu giữ chúng, sau đó công bố việc thu hồi vào ngày 7-5-2007. Đến ngày 31-5 cùng năm, chính phủ Tây Ban Nha đã nộp đơn yêu cầu quyền sở hữu đối với hàng hóa bị thu hồi dựa trên lập luận các đồng xu bạc và vàng được Odyssey Marine trục vớt là từ tàu Tây Ban Nha, Nuestra Senõra de las Mercedes, bị tàu Hải quân Anh đánh chìm vào tháng 10-1804, khi đang mang theo hơn 1 triệu USD tiền xu bạc.

Vào tháng 1-2008, Tòa án Liên bang Mỹ tại Tampa đã ra lệnh cho Odyssey Marine tiết lộ chi tiết về địa điểm xác tàu cho chính phủ Tây Ban Nha. Trong những thủ tục tố tụng, Odyssey Marine nói rằng kho báu Thiên Nga Đen của họ đã được trục vớt ở Đại Tây Dương, khoảng 180 dặm (290km) về phía Tây của Bồ Đào Nha.

Vị trí đó loại trừ xác các tàu Merchant Royal (chìm sâu hơn về phía Bắc Đại Tây Dương) và tàu HMS Sussex (chìm bên trong eo biển Gibraltar), trong khi tàu Mercedes (chìm cách bờ biển Bồ Đào Nha khoảng 30 hải lý). Hơn nữa, kho báu được thu hồi chủ yếu là tiền xu bạc, với một số đồng xu vàng và thỏi đồng, cho thấy nó đến từ một con tàu Tây Ban Nha thời thuộc địa bị chìm trong khi vận chuyển bạc mới đúc từ Nam Mỹ đến Tây Ban Nha.

Luật Cứu hộ ở vùng biển quốc tế, được công nhận bởi một số quốc gia nói tiếng Anh, có thể trao 90% kho báu được thu hồi cho công ty trục vớt. Nhưng Tây Ban Nha tuyên bố toàn bộ quyền sở hữu đối với xác tàu và hàng hóa, nói rằng họ sẽ không trả phần thưởng nào cho việc trục vớt vì hàng hóa của Mercedes sẽ được bảo vệ bởi quyền miễn trừ có chủ quyền, thay thế Luật Đô đốc.

Bởi tiền thu hồi được đúc ở Lima, chính phủ Peru cũng có yêu sách với kho báu. Năm 2008, Jose Jimenez, một quan chức cấp cao của Bộ Văn hóa Tây Ban Nha tuyên bố sẵn sàng chia sẻ kho báu. Tuy nhiên, Peru, cũng như hậu duệ của các thương nhân vận chuyển tiền xu và hàng hóa trên tàu Mercedes, cũng tranh giành quyền đối với kho báu của Tây Ban Nha, cùng với Odyssey, trong một vụ kiện đang chờ xử lý.

Công cốc
Vào ngày 4-6-2009, một thẩm phán Mỹ tại Tampa, Florida (tòa án khu vực trung tâm của Mỹ) xác định rằng kho báu đã đến từ tàu chiến Tây Ban Nha có tên Nuestra Senora de las Mercedes. Ngay lập tức Odyssey Marine tuyên bố sẽ kháng cáo. Vào ngày 22-12-2009, một thẩm phán quận của Mỹ đã ra lệnh chuyển kho báu sang Tây Ban Nha cho đến khi quá trình kháng cáo được hoàn tất. “Sự thật không thể né tránh là xác tàu đắm là tàu hải quân của Tây Ban Nha. Hàng hóa của tàu và bất kỳ hài cốt nào của con người là tài sản hợp pháp của Tây Ban Nha” - vị thẩm phán cho biết.
Vào tháng 1-2011, Odyssey Marine tuyên bố những trao đổi điện tín ngoại giao bị rò rỉ cho thấy Bộ Ngoại giao Mỹ đã tham gia các cuộc đàm phán hỗ trợ chính phủ Tây Ban Nha nhận kho báu để đổi lấy việc trả lại tác phẩm nghệ thuật bị đánh cắp cho một công dân Mỹ. Bộ Ngoại giao Mỹ từ chối bình luận, trong khi Tây Ban Nha bác bỏ yêu sách của Odyssey Marine. Văn phòng Tổng thanh tra của Bộ Ngoại giao sau đó đã điều tra các cáo buộc, xác định không thể tìm thấy bằng chứng nào về mối liên hệ giữa vụ án Thiên Nga Đen và các cuộc đàm phán để trả lại tác phẩm nghệ thuật được đề cập (một bức tranh Pissarro).
Vào tháng 9-2011, tòa phúc thẩm vòng 11 đã đồng ý với quyết định của tòa án cấp dưới rằng con tàu không xác định trên thực tế là “Nuestra Senora de las Mercedes” và phán quyết rằng Odyssey Marine phải trả lại 17 tấn tiền bạc và các của cải khác đã trục vớt cho chính phủ Tây Ban Nha. Phán quyết của tòa án chủ yếu dựa vào việc giải thích Đạo luật Miễn trừ Chủ quyền Nước ngoài (FSIA) và theo nguyên tắc của sự đồng tình. Ngày 31-1-2012, Tòa phúc thẩm vòng 11 Mỹ tại Atlanta đã bác bỏ kiến nghị của Odyssey Marine và giữ nguyên phán quyết hồi tháng 11 của tòa án, yêu cầu công ty chuyển giao của cải trục vớt được.
Vào ngày 17-2-2012, có thông tin rằng thẩm phán Mỹ Mark Pizzo ra lệnh cho Odyssey trả lại vàng bạc châu báu cho Tây Ban Nha trước ngày 24-2-2012, nơi chúng sẽ được phân tán đến các viện bảo tàng, không phải cho những người thừa kế.

Vào ngày 24-2-2012, hai máy bay C-130 Hercules của Không quân Tây Ban Nha đã nhận kho báu ở Florida và vận chuyển nó đến Tây Ban Nha. Odyssey đã yêu cầu tòa án tối cao xem xét lại các vấn đề trong vụ án nhưng vào ngày 14-5-2012, tòa án đã từ chối đơn kháng cáo.

Vĩnh Cẩm