Sản phẩm năng lượng mới của Trung Quốc đang thúc đẩy xuất khẩu, nhưng có vững bền?

Thị trường đã đạt đỉnh?

Các nhà chức trách ở Trung Quốc đang ngày càng đặt nhiều hy vọng vào các sản phẩm năng lượng mới – xe điện (EV), pin lithium-ion và pin năng lượng mặt trời – trở thành những bánh răng quan trọng trong động cơ của lĩnh vực xuất khẩu của nước này. Ảnh: SCMP.

Đối với hàng chục triệu công nhân trong lĩnh vực xuất khẩu khổng lồ của Trung Quốc, mức tăng trưởng đáng ngạc nhiên 14,8% so với cùng kỳ năm ngoái trong các chuyến hàng trong tháng 3 vừa qua chẳng qua chỉ là một con số khi các container rỗng đã chất đống tại các cảng trong nhiều tháng, và các nhà sản xuất nhỏ đã phải vật lộn để duy trì hoạt động.

Nhưng ngành công nghiệp năng lượng mới dường như là một ngoại lệ. Tại nhà ga ô tô lớn nhất của Trung Quốc ở phía đông bắc Thượng Hải, hàng nghìn ô tô điện được chất lên tàu vận chuyển mỗi ngày, hướng đến các điểm đến trên khắp thế giới.

Sự bùng nổ này diễn ra khi các nhà chức trách ở quốc gia được gọi là công xưởng của thế giới này đang ngày càng đặt nhiều hy vọng vào các sản phẩm năng lượng mới – xe điện (EV), pin lithium-ion và pin năng lượng mặt trời – trở thành những bánh răng quan trọng trong động cơ xuất khẩu của quốc gia này.

Hiện các trụ cột xuất khẩu truyền thống của Trung Quốc, bao gồm hàng may mặc và đồ nội thất, đang ngày càng được chuyển dịch sang các nước đang phát triển khác, chẳng hạn như Mexico và một số khu vực ở Đông Nam Á.

Theo dữ liệu từ Hải quan Trung Quốc, giá trị lô hàng xuất đi của xe điện, pin lithium-ion và pin năng lượng mặt trời đã tăng 54,8% tính theo đồng USD trong quý đầu tiên so với cùng kỳ năm ngoái, đạt 38,5 tỷ USD. Và tỷ trọng của họ trong tổng số hàng xuất khẩu của Trung Quốc đã tăng lên 4,7% trong quý, từ mức 3% một năm trước đó.

Khi hầu hết thế giới đang thực hiện quá trình chuyển đổi năng lượng xanh để giảm tác động của biến đổi khí hậu, các công ty Trung Quốc chắc chắn đã trở thành những công ty dẫn đầu thị trường toàn cầu trong các ngành này, phần lớn nhờ vào sự hỗ trợ của chính phủ và năng lực sản xuất rộng lớn của quốc gia.

Nhưng một số người trong ngành đã đặt ra câu hỏi về việc liệu đà xuất khẩu mạnh mẽ có thể được duy trì hay không, đặc biệt là khi các vấn đề về công suất dư thừa đã bắt đầu nổi lên ở Trung Quốc, cùng với điều mà các nhà phân tích cho là sự phi toàn cầu hóa ngày càng tăng của các chuỗi cung ứng có liên quan.

“Giá nguyên liệu thô trong lĩnh vực năng lượng mới đã liên tục giảm trong vài tháng qua. Nhiều người cảm thấy toàn bộ thị trường sẽ sớm đạt đến hoặc đã đạt đến đỉnh điểm”, Xu, một chuyên gia hậu cần chuyên xuất khẩu các sản phẩm năng lượng mới ở Giang Tô, phía bắc Thượng Hải, cho biết. “Hàng tồn kho hiện tại quá lớn và không thể bán hết ngay cả trong ba năm tới, từ nguyên liệu thô đến sản phẩm cuối cùng, mọi người trong ngành đều biết điều đó”.

Julia Vorontsova, người sáng lập và Giám đốc điều hành của Công viên đổi mới có trụ sở tại Bỉ, nơi kết nối các công ty với các nguồn tài trợ, cho biết trong khi chính phủ Trung Quốc đã hỗ trợ cho các ngành công nghiệp dư thừa công suất, để giúp họ duy trì khả năng cạnh tranh, thị phần trong tương lai trong lĩnh vực năng lượng mới có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài khác nhau, chẳng hạn như tiến bộ công nghệ, chính sách của chính phủ và cạnh tranh.

Vorontsova nói: “Nhiều quốc gia, bao gồm Mỹ, các quốc gia Châu Âu và Hàn Quốc, đang đầu tư mạnh vào việc phát triển và sản xuất xe điện, công nghệ năng lượng mặt trời và pin tiên tiến. Đối với cạnh tranh toàn cầu, điều này có thể dẫn đến một thị trường toàn cầu đa dạng hơn”.

Đối với ngành năng lượng mặt trời nói riêng, những lo ngại về đà xuất khẩu trong tương lai không có gì mới. Mặc dù tổng xuất khẩu sản phẩm năng lượng mặt trời của Trung Quốc đã tăng hơn 80% vào năm 2022 so với cùng kỳ năm ngoái, nhưng giá trị xuất khẩu hàng tháng có thể đạt đỉnh vào tháng Bảy.

Xu hướng suy giảm cuối cùng đã được đảo ngược trong quý đầu tiên của năm nay, với xuất khẩu sản phẩm năng lượng mặt trời tăng 16% so với cùng kỳ năm ngoái, nhờ vào sự gia tăng các chuyến hàng đến châu Âu, thị trường nước ngoài lớn nhất của Trung Quốc đối với các sản phẩm năng lượng mặt trời và là thị trường nước ngoài lớn nhất của Trung Quốc chiếm 55% tổng giá trị xuất khẩu của cả nước vào năm 2022.

Tuy nhiên, những lo ngại về nhu cầu trong tương lai từ châu Âu trong ngắn hạn vẫn còn do thiếu lao động lắp đặt các mô-đun.

Theo InfoLink, công ty tư vấn năng lượng mặt trời có trụ sở tại Đài Loan, châu Âu đã nhập khẩu các mô-đun năng lượng mặt trời trị giá 86,6 gigawatt từ Trung Quốc vào năm ngoái – nhiều hơn gấp đôi số lượng mà lục địa này thực sự lắp đặt vào năm 2022.

“Đối với lĩnh vực xe điện và pin lithium-ion, những người trong ngành bắt đầu cảm thấy lạnh nhạt vào đầu năm nay. Tôi cảm thấy rằng ngành công nghiệp đã đạt đến đỉnh cao vào năm ngoái. Một đợt tăng trưởng bùng nổ khác dường như rất khó xảy ra”, Xu nhấn mạnh.

Theo ông Xu, ở phía nam Giang Tô, Thường Châu, một thành phố được biết đến là nơi có chuỗi cung ứng pin EV hoàn chỉnh nhất của Trung Quốc, nhiều nhà máy đã thu hẹp quy mô sản xuất và lực lượng lao động của họ.

Tình trạng chậm chạp này trái ngược hoàn toàn với sự điên cuồng được thấy giữa các nhà sản xuất pin và xe điện kể từ đầu năm 2021, khi họ đổ xô giành lấy nguyên liệu thô và đẩy giá lithium cacbonat - một nguyên liệu thiết yếu trong sản xuất pin - lên gấp 10 lần.

Nhưng giá lithium cacbonat đã giảm mạnh gần 70% kể từ tháng 11 năm ngoái và việc loại bỏ dần chương trình trợ cấp quốc gia cho người mua ô tô điện trong năm nay đã gây ra cuộc chiến giá cả khốc liệt giữa các nhà sản xuất EV lớn, với những đợt giảm giá mạnh.

“Tôi cảm thấy rằng ngành này đã đạt đến đỉnh cao vào năm ngoái”, ông Xu nói. “Một đợt tăng trưởng bùng nổ khác dường như rất khó xảy ra”.

Mặc dù khai thác sâu hơn vào thị trường nước ngoài là cách hiệu quả nhất để giải quyết tình trạng dư thừa, nhưng những bất ổn lớn nhất trong ngành cũng đến từ nước ngoài, do sự độc quyền của Trung Quốc trong lĩnh vực này ngày càng gây ra nhiều lo ngại trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng.

Thị phần của quốc gia này trong tất cả các giai đoạn sản xuất chính của tấm pin mặt trời vượt quá 80% và hơn 3/4 năng lực sản xuất pin của thế giới – chiếm 40% giá nhãn dán của một chiếc xe điện thông thường – là ở Trung Quốc.

Cạnh tranh gay gắt giữa các nền kinh tế

Chính phủ của tất cả các nền kinh tế phát triển lớn đang tìm cách thay đổi hiện trạng thông qua luật bảo vệ và trợ cấp.

Vào tháng 8 năm ngoái, Đạo luật Giảm lạm phát đã được thông qua để hỗ trợ các nhà sản xuất xe điện của Mỹ bằng cách tuyên bố rằng các phương tiện được sản xuất bằng các bộ phận pin được sản xuất tại “các tổ chức nước ngoài có liên quan”, bao gồm cả Trung Quốc, sẽ không đủ điều kiện nhận tín dụng thuế sau năm 2024. Và từ năm 2025, các phương tiện có bất kỳ khoáng sản quan trọng nào từ các thực thể đó cũng sẽ không đủ điều kiện nhận tín dụng thuế.

Theo Chris Robinson, giám đốc cấp cao của Lux Research có trụ sở tại Boston, những hành động như vậy đã làm xói mòn lợi thế lịch sử của các linh kiện Trung Quốc, vốn thường rẻ hơn so với các linh kiện được sản xuất ở nơi khác.

“Chủ đề của năm trong quá trình chuyển đổi năng lượng là phi toàn cầu hóa. Mọi khu vực đều tập trung vào việc thúc đẩy sự phát triển của chuỗi cung ứng cho các vật liệu và công nghệ chính cho quá trình chuyển đổi năng lượng”, Chris Robinson nói.

Vào tháng 3, Liên minh Châu Âu đã công bố hai đề xuất nền tảng của Kế hoạch Công nghiệp Thỏa thuận Xanh - Đạo luật Công nghiệp Net Zero và Đạo luật Nguyên liệu Quan trọng - sẽ giúp nâng năng lực sản xuất của khu vực đối với các công nghệ xanh như tấm pin mặt trời và pin lên ít nhất 40% nhu cầu triển khai của nó vào năm 2030.

Về pin và một số phân ngành năng lượng mới cụ thể, các công ty Trung Quốc sẽ vẫn dẫn đầu thị trường toàn cầu trong một thời gian khá dài

Lin Han Shen, cố vấn cấp cao của công ty tư vấn Asia Group ở Thượng Hải, cho biết nhiều mối đe dọa hơn có thể sẽ xuất hiện trong dài hạn trong bối cảnh Washington đang tăng cường nỗ lực nhằm làm tê liệt khả năng sản xuất chip tiên tiến của Trung Quốc.

Nhưng thế mạnh truyền thống của Trung Quốc trong sản xuất hàng loạt và khả năng chịu thua lỗ lâu hơn để đạt được vị trí thống lĩnh thị trường vẫn không bị cản trở, Lin nói, đồng thời lưu ý rằng điều này sẽ khiến quá trình phi toàn cầu hóa trở thành một quá trình lâu dài như thế nào.

“Trong tương lai gần, sự thống trị của Trung Quốc trong lĩnh vực xe điện, năng lượng mặt trời và pin lithium sẽ tăng lên nhờ lợi thế cạnh tranh ở mức giá thấp hơn và tăng cường kiểm soát chuỗi cung ứng toàn cầu tương ứng”, Lin nhấn mạnh.

Liu Wei, một thành viên của Pinsent Masons ở Thượng Hải, cho biết các công ty ô tô đa quốc gia như Volkswagen, Mercedes và Ford nằm trong số những công ty đang thực hiện các bước nhanh chóng để điện khí hóa phương tiện. Và sự thúc đẩy này cuối cùng có thể đe dọa vị trí thị trường hiện tại của các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc như Nio, Li Auto và Xpeng.

“Nhưng về pin và một số phân ngành năng lượng mới cụ thể như bộ tách pin, van điện, bộ biến tần quang điện, các công ty Trung Quốc có liên quan sẽ vẫn dẫn đầu thị trường toàn cầu trong một thời gian khá dài”, Liu nói.

Tuy nhiên, các công ty hàng đầu của Trung Quốc trong lĩnh vực xanh từ gã khổng lồ pin lithium-ion CATL đến nhà sản xuất tấm pin năng lượng mặt trời JinkoSolar đã và đang triển khai các cơ sở sản xuất mới ở Mỹ và EU để tránh bất kỳ hạn chế nhập khẩu tiềm năng nào mà các thị trường nước ngoài lớn có thể áp đặt. điều này có nghĩa là tỷ trọng xuất khẩu từ Trung Quốc chắc chắn sẽ giảm xuống.

Theo Sam Abuelsamid, nhà phân tích chính về di động điện tử của Guidehouse Insights ở Detroit, nếu các yếu tố địa chính trị tác động, sẽ liên tục có sự chuyển hướng sang sản xuất các sản phẩm năng lượng mới được địa phương hóa.

Sam Abuelsamid nói: “Với các nhà sản xuất ô tô nhằm đạt được mức trung hòa carbon, một phần quan trọng trong nỗ lực đó là loại bỏ khí thải ra khỏi chuỗi cung ứng. Việc vận chuyển lithium từ Chile đến Trung Quốc để xử lý, sau đó đến Bắc Mỹ hoặc EU để sản xuất tế bào, làm tăng thêm rất nhiều khí thải vận chuyển”.

Khôi Nguyên