Sandbox: Động lực mới cho phát triển kinh tế tư nhân

Việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân như một lời khẳng định về tầm quan trọng của kinh tế tư nhân, trở thành “động cơ kép” cùng với kinh tế nhà nước đóng góp quan trọng vào thành tựu phát triển kinh tế - xã hội. Một số nội dung trong Nghị quyết đã giúp “cởi trói” cho những doanh nghiệp còn đang băn khoăn với cơ chế chính sách phát triển, đổi mới sáng tạo.

Công nhân làm việc tại Công ty TNHH Công nghiệp Lioncore Việt Nam (KCN Đông Mai, Quảng Yên, Quảng Ninh). Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN

Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát lần đầu tiên được luật hóa

Điểm mới của Nghị quyết 68 là việc đặt trọng tâm vào đổi mới sáng tạo và khoa học – công nghệ, gắn phát triển kinh tế tư nhân với việc triển khai cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox). Đây là công cụ thể chế hoàn toàn mới, lần đầu tiên được luật hóa trong Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (Luật số 93/2025/QH15) được Quốc hội ban hành tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, mở ra một hành lang pháp lý linh hoạt để doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, có thể thử nghiệm mô hình, sản phẩm, công nghệ mới trong khuôn khổ an toàn.

Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Hoàng Phương, có ý kiến cho rằng sandbox vẫn chưa rõ ràng, cần có cơ chế chung nên Bộ Khoa học và Công nghệ đã đưa nội dung này vào Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để từ đó nhiều ngành khác có thể sử dụng nhằm xây dựng những quy định sandbox riêng, đặc thù.

Sandbox là khung thể chế thí điểm, cho phép một số doanh nghiệp thử nghiệm các công nghệ mới, mô hình kinh doanh mới trong môi trường thực tiễn nhưng có phạm vi và thời gian xác định, dưới sự giám sát của các nhà quản lý và có các phương án dự phòng rủi ro phù hợp để ngăn hậu quả của sự thất bại mà không ảnh hưởng lớn đến hệ thống tài chính quốc gia.

Tại Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát với một hệ thống quy định chặt chẽ và minh bạch được thiết lập thông qua một số điều khoản rõ ràng.

Cụ thể, Điều 21 quy định nguyên tắc, mục tiêu, đối tượng, điều kiện, phạm vi, thời gian, không gian và quy trình thử nghiệm. Điều 22 xác định nguyên tắc miễn, loại trừ trách nhiệm dân sự, hành chính, hình sự đối với tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm khi phát sinh rủi ro trong phạm vi được phê duyệt. Điều 23 đặt ra cơ chế bảo vệ người tham gia, bao gồm trách nhiệm cung cấp thông tin, cảnh báo rủi ro, quản lý dữ liệu và bồi thường thiệt hại.

Cơ chế này thể hiện sự thay đổi căn bản trong tư duy quản lý: Từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”, từ quan niệm “an toàn tuyệt đối” sang “chấp nhận rủi ro có kiểm soát”. Nói cách khác, sandbox không loại bỏ rủi ro, mà cho phép rủi ro diễn ra trong một khung khổ pháp lý an toàn, có giám sát chặt chẽ, nhằm khuyến khích đổi mới sáng tạo.

Sandbox tạo cơ hội để doanh nghiệp thực hiện mô hình mới “trong phạm vi kiểm soát, có thời hạn và điều kiện, nhằm đánh giá tác động thực tiễn trước khi nhân rộng hoặc chính thức ban hành”. Đây là bước tiến lớn vì “chấp nhận rủi ro khi thử nghiệm đổi mới sáng tạo”, đồng thời miễn trừ trách nhiệm pháp lý trong phạm vi được phê duyệt, nếu bảo đảm quản lý rủi ro và tuân thủ quy trình.

Tại Hà Nội, nơi cơ chế sandbox được kỳ vọng tạo đột phá trong phát triển doanh nghiệp Thủ đô, Khu công nghệ cao Hòa Lạc sẽ là nơi triển khai mô hình thí điểm. Theo ông Trần Đắc Trung, Phó trưởng Ban quản lý cho biết, đơn vị đã sẵn sàng về hạ tầng, đất đai, nhân lực công nghệ và pháp lý. Một số doanh nghiệp trong Khu công nghệ cao đã đề xuất dự án thử nghiệm và chỉ chờ cơ chế được thông qua để đăng ký. Điều này không chỉ cho thấy tiềm năng áp dụng công nghệ mới của thành phố, mà còn phản ánh sự sẵn sàng của doanh nghiệp trong việc biến các ý tưởng sáng tạo thành hiện thực, từ đó tạo ra những tác động tích cực đối với nền kinh tế và xã hội.

Phân tích về việc nên thiết kế sandbox thế nào để đạt được hiệu quả triển khai, Phó Giáo sư Huỳnh Đăng Chính, Phó Giám đốc Đại học Bách Khoa Hà Nội cho rằng có 3 yếu tố mà một sandbox cần có. Đó là tính an toàn, không chỉ đảm bảo quyền lợi và sự an tâm cho người dùng, mà còn cho doanh nghiệp tham gia và cơ quan quản lý. Điều này giúp họ miễn trừ với những rủi ro không lường trước, đồng thời tạo ra một môi trường thử nghiệm ổn định và đáng tin cậy. Bên cạnh đó là sự hấp dẫn về cơ chế tài chính để khuyến khích doanh nghiệp dấn thân. Cuối cùng là tính hiệu quả, tức hoạt động của sandbox phải được kết nối với các sàn giao dịch công nghệ, quỹ đầu tư, doanh nghiệp, tập đoàn... để kết quả thử nghiệm tốt có thể nhanh chóng được mở rộng.

Nhằm đưa những kiến thức về sandbox đến với các sinh viên, bạn trẻ, những chủ doanh nghiệp tương lai, nhiều cuộc thi tại các trường đại học cũng diễn ra sôi nổi, rộng khắp các trường đại học như: Cuộc thi HR Sandbox 2025 do Câu lạc bộ Nguồn nhân lực HRC - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân tổ chức; UII Sandbox 2025 do Viện Đổi mới sáng tạo (trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức)

Thách thức khi vận hành sandbox

Trên thực tế, khu vực kinh tế tư nhân ở Việt Nam còn đối diện nhiều rào cản về thể chế, vốn, công nghệ, nhân lực. Sandbox được kỳ vọng sẽ giải quyết một phần những khó khăn này, tạo môi trường pháp lý thuận lợi, đồng thời bảo đảm an toàn xã hội.

Hiện nhiều công nghệ, mô hình mới như trí tuệ nhân tạo, blockchain, fintech, thương mại điện tử, nông nghiệp thông minh… chưa có khung pháp lý rõ ràng. Sandbox cho phép thử nghiệm trong phạm vi giới hạn, từ đó vừa khuyến khích sáng tạo, vừa tránh rủi ro bị cấm hoặc xử phạt.

Việc khuyến khích khởi nghiệp đổi mới sáng tạo thông qua sandbox sẽ giúp startup có cơ hội đưa sản phẩm, dịch vụ ra thị trường trong giai đoạn thử nghiệm, nhận phản hồi thực tế từ người dùng, điều chỉnh trước khi nhân rộng. Điều này giảm thiểu nguy cơ “chết yểu” của các ý tưởng tiềm năng. Đồng thời, khuyến khích mô hình chuyển giao kết quả nghiên cứu từ trường đại học ra thị trường theo cơ chế linh hoạt, chia sẻ lợi nhuận giữa nhà trường, giảng viên và doanh nghiệp. Đây là động lực để hình thành nhiều doanh nghiệp Spin-off từ môi trường học thuật. Quy định bắt buộc doanh nghiệp cung cấp thông tin, cảnh báo rủi ro, bồi thường thiệt hại khi xảy ra sự cố cũng sẽ củng cố niềm tin xã hội đối với các sản phẩm, dịch vụ mới. Thực tiễn sandbox thành công sẽ là cơ sở để Nhà nước hoàn thiện pháp luật, mở rộng mô hình ra phạm vi lớn hơn, từ đó tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng và minh bạch cho toàn bộ khu vực tư nhân.

Mặc dù triển vọng rộng mở, nhiều ý kiến đánh giá việc triển khai sandbox trong thực tế không tránh khỏi khó khăn như việc thiếu kinh nghiệm quản lý rủi ro bởi đây là công cụ mới, đòi hỏi cơ quan quản lý phải thay đổi tư duy, xây dựng hệ thống quản trị rủi ro dựa trên thực tiễn. Nếu không minh bạch, sandbox có thể bị xem là “cơ chế đặc quyền”. Bên cạnh đó, cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần có nguồn lực tài chính, nhân lực, hạ tầng công nghệ đủ mạnh để vận hành sandbox. Việc thực thi quy định về cung cấp thông tin, bồi thường thiệt hại, bảo vệ người tiêu dùng đòi hỏi cơ chế giám sát và chế tài rõ ràng.

Do đó, để sandbox trở thành động lực thực sự cho phát triển kinh tế tư nhân, cần sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị. Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị cùng với Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã đặt nền móng cho một bệ phóng thể chế mới – cơ chế thử nghiệm có kiểm soát. Sandbox không chỉ tạo điều kiện cho kinh tế tư nhân thử nghiệm công nghệ, sản phẩm, mô hình kinh doanh mới, mà còn khuyến khích chấp nhận rủi ro trong khuôn khổ, bảo đảm an toàn xã hội và lợi ích cộng đồng. Khi được triển khai hiệu quả, sandbox sẽ trở thành động lực khuyến khích doanh nghiệp tư nhân đầu tư mạnh mẽ vào khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, từ đó nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh, đóng góp vào phát triển kinh tế số và chuyển đổi số quốc gia.

Thu Phương (TTXVN)