Sáng tạo lý luận đặc sắc của Đảng ta

Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình phát triển tổng quát của nền kinh tế Việt Nam. Trong ảnh: Sản xuất hàng may mặc xuất khẩu tại Tổng công ty May 10. Ảnh: Nhật Nam

1. Nhìn chung, các quan điểm chống đối rất đa dạng, đề cập đến nhiều vấn đề, trong đó tập trung bác bỏ thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Theo đó, kinh tế thị trường là một hình thức tổ chức kinh tế không thể ăn nhập và không bao giờ ăn nhập một cách hữu cơ với định hướng xã hội chủ nghĩa. Lý do bởi, kinh tế thị trường vận hành theo các quy luật của chính nó như quy luật giá trị, quy luật cạnh tranh, quy luật cung cầu... nên không thể tương dung với cái gọi là "định hướng xã hội chủ nghĩa".

Với Việt Nam, sau năm 1975, mặc dù đất nước đã độc lập, thống nhất, song tiếp tục phải khắc phục hậu quả chiến tranh, bao vây cấm vận... Thử thách ngặt nghèo đó cộng với áp lực cần phải nâng cao đời sống nhân dân, đẩy nhanh sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội trong khi Đảng ta chưa có nhiều kinh nghiệm, chưa có mô hình để tham khảo nên không thể tránh những vấp váp, sai lầm. Tình hình phức tạp thêm khi chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô, Đông Âu đứng bên bờ vực của khủng hoảng.

Trước thách thức đó, với bản lĩnh, trí tuệ, phẩm chất của một chính đảng cách mạng vì dân tộc, vì nhân dân, Đảng ta đã dũng cảm tiến hành công cuộc đổi mới đất nước. Công cuộc đó khởi đầu từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng (năm 1986), với đột phá đầu tiên là đổi mới tư duy về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội.

Qua tổng kết, Đảng đã nghiêm túc kiểm điểm những thiếu sót, sai lầm trong nhận thức về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội cũng như trong tổ chức thực tiễn. Sai lầm giáo điều, chủ quan, nóng vội, bất chấp quy luật khách quan đã được phân tích, mổ xẻ và nhiều bài học quý đã được rút ra. Trên cơ sở đó, lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam trong thời kỳ đổi mới từng bước được hình thành, hoàn thiện.

Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng khẳng định: "Nhìn lại 35 năm thực hiện công cuộc đổi mới, 30 năm thực hiện Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, lý luận về đường lối đổi mới, về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam ngày càng được hoàn thiện và từng bước được hiện thực hóa". Có thể thấy, trong hệ lý luận về đổi mới, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một trụ cột quan trọng.

Không phải ngay từ đầu công cuộc đổi mới, lý luận về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã được hoàn chỉnh. Lý luận đó chỉ có được khi Đảng tiến hành tổng kết thực tiễn cách mạng Việt Nam, kinh nghiệm quốc tế với phương châm rất cầu thị, "gạn đục khơi trong" kết hợp với nghiên cứu lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như những thành tựu khác của dân tộc và nhân loại. Đến nay, Đảng ta khẳng định rằng: "Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình phát triển tổng quát của nền kinh tế Việt Nam".

Lựa chọn mô hình kinh tế trên đây và xem đó là mô hình kinh tế tổng quát trong suốt thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam không phải là sự lắp ghép chủ quan, tùy tiện bởi nó dựa trên những căn cứ lý luận, thực tiễn chân thực và được chính thực tiễn công cuộc đổi mới xác nhận là đúng đắn.

2. Phân tích mô hình kinh tế thị trường kiểu tư bản chủ nghĩa, thấy rằng, đúng như C.Mác, Ph.Ăngghen đã nhận định trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản vào năm 1848, với thời gian tồn tại rất ngắn, chủ nghĩa tư bản đã tạo ra một khối lượng hàng hóa khổng lồ bằng tất cả các xã hội trước cộng lại. Ngày nay, dư địa cho sự phát triển ấy vẫn còn khá lớn mặc dù hậu quả cho nhân loại cũng rất to lớn như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã trình bày rất sáng rõ trong bài viết "Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam".

Kinh tế thị trường kiểu tư bản chủ nghĩa cũng có nhiều ưu điểm, nhất là làm năng động hóa các chủ thể xã hội, kích thích đổi mới công cụ sản xuất, cải tiến quản lý... nhằm giành thắng lợi trong cạnh tranh, song cũng tạo nhiều hệ lụy tiêu cực rất dễ nhận thấy như gia tăng phân hóa xã hội, đẩy nhanh cuộc tước đoạt tự nhiên, hình thành hiện tượng gọi là sự lãng phí ở quy mô toàn cầu do được kích thích bởi xã hội tiêu thụ và nhiều vấn nạn khác.

Với Việt Nam, một quốc gia có điểm xuất phát rất thấp, vấn đề cấp thiết đặt ra là: Làm sao nhanh chóng thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển trong khi phải đồng thời thực hiện các mục tiêu khác của chủ nghĩa xã hội? Với phương châm khách quan, tôn trọng sự thật, Đảng ta đã phân tích thấu đáo bản chất của kinh tế thị trường, nhận diện đúng mặt ưu điểm cũng như những mặt trái của nó. Đảng ta cho rằng, kinh tế thị trường không phải là sáng tạo của bản thân giai cấp tư sản. Đó là kết quả chung của nhân loại, được giai cấp tư sản sử dụng, hoàn thiện và đạt được trình độ phát triển cao.

Nghiên cứu sự vận hành của kinh tế thị trường ở các quốc gia tư bản chủ nghĩa cũng như nghiên cứu lịch sử nhân loại, chúng ta nhận thấy rằng, không có quá trình kinh tế nào chỉ duy nhất có mục đích kinh tế. Rõ ràng, phát triển kinh tế là một trong những biện pháp để tạo lập cơ sở, nền tảng cho mọi sự phát triển nói chung, song phát triển như thế nào, bằng cách gì và phục vụ ai là những mục tiêu mà các chủ thể xã hội có thể lựa chọn và định hướng cho sự phát triển kinh tế. Chính giai cấp tư sản đã, đang sử dụng kinh tế thị trường để phục vụ các mục tiêu của giai cấp mình. Do vậy, hoàn toàn có thể sử dụng kinh tế thị trường phục vụ các mục tiêu của chủ nghĩa xã hội và đó là cơ sở hình thành mô hình kinh tế tổng quát trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta.

Phân tích trên đây góp phần khẳng định, sáng tạo ra thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là một thành tựu lý luận đặc sắc của Đảng ta trong thời kỳ đổi mới và được thực tiễn đổi mới khẳng định là đúng đắn. Kinh tế thị trường hoàn toàn có thể dung hợp hữu cơ với định hướng xã hội chủ nghĩa và trở thành một thể chế kinh tế thống nhất. Thể chế kinh tế đó được khẳng định trong văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng. "Đó là nền kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập quốc tế, vận hành đầy đủ, đồng bộ, theo các quy luật của kinh tế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa vì mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng văn minh" phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước".

Thể chế kinh tế đó có thể phát huy mọi tiềm năng, sức sáng tạo của các thành phần kinh tế, thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, tạo tiền đề vật chất để nâng cao đời sống nhân dân và từng bước xác lập quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp. Đó cũng là thể chế góp phần hạn chế những khuyết tật từ mặt trái của kinh tế thị trường, từng bước hiện thực hóa những giá trị nhân văn cao đẹp của chủ nghĩa xã hội là cần phát triển kinh tế nhưng không phải bằng mọi giá, bằng tất cả mọi cách mà không vì mục tiêu vì con người, cho con người. Đó là bản chất, là sự phân biệt kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với các loại hình kinh tế thị trường khác.

3. Có một điểm cần trình bày thêm, nếu ai đó còn băn khoăn cho rằng, một khi kinh tế thị trường chịu tác động của định hướng xã hội chủ nghĩa thông qua vai trò của Nhà nước xã hội chủ nghĩa thì các quy luật kinh tế bị biến dạng hãy tham khảo 2 trường hợp sau đây.

Một là, kinh tế thị trường có quy luật vận động riêng. Chắc chắn như thế. Song thử hỏi, các quy luật xã hội nói chung, kinh tế thị trường nói riêng vận hành như thế nào nếu không thông qua hoạt động của con người, chịu tác động chủ quan của con người. Con người đó có thể là các cá nhân, cộng đồng hay tổ chức và trong các quốc gia không thể loại trừ vai trò của Nhà nước. Vậy tại sao chỉ thừa nhận kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa là "thị trường đích thực" còn kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là gán ghép, áp đặt khiên cưỡng?

Hai là, quan sát vận hành của kinh tế thị trường ở các quốc gia tư bản thấy rằng, không có một mô hình thống nhất. Cái tạo nên sự khác biệt đó là gì nếu không phải là quan điểm của lực lượng cầm quyền, là cách thức tác động khác nhau của Nhà nước đến các quá trình kinh tế, xã hội. Vì vậy trên thực tế đã hình thành những mô hình thị trường kiểu Mỹ, Đức, Pháp hay nhiều quốc gia khu vực Bắc Âu. Điều này một lần nữa khẳng định, thể chế kinh tế thị trường tuy có những đặc tính chung, phổ quát nhưng nó có thể vận hành trong những không gian lịch sử, văn hóa, chính trị, xã hội khác nhau nên có những hình thức khác nhau và cũng đưa lại những hiệu ứng khác nhau.

Lịch sử nhân loại cho thấy, vấn đề quan trọng, có tính quyết định nhất cho sự thành công của một đảng chính trị, trước hết đảng đó phải có đường lối chính trị đúng. Đường lối đó không tự nhiên mà có, nó là kết quả của quá trình gian khổ tìm tòi, đôi khi phải tổn thất, trả giá. Tuy nhiên, “gạn đục khơi trong”, cầu thị nghiên cứu, tổng kết, dũng cảm tiếp nhận cái mới, kiên trì, kiên định thực hiện, tất sẽ thắng lợi. Chúng ta vui mừng bởi Đảng ta là một Đảng cách mạng chân chính được Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, rèn luyện, trở thành người lãnh đạo sự nghiệp cách mạng Việt Nam, nhất định sự nghiệp đổi mới dù khó khăn, thử thách song cuối cùng sẽ thắng lợi như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định.

PGS.TS Hồ Trọng Hoài