Sắp mâm cỗ cúng 3 ngày Tết Cổ truyền các miền khác nhau thế nào?

Để có một cái Tết trọn vẹn nhất với mong muốn mọi điều tốt lành, thuận buồm xuôi gió trong năm mới, mỗi năm khi tết đến xuân về và đặc biệt là trong 3 ngày tết, các gia đình thường chuẩn bị mâm cơm cúng với những món ăn và cách bày biện sao cho hợp lý và trang trọng nhất.

Tuy nhiên, mỗi vùng miền đều có những nét đặc trưng trong mâm cỗ ngày Tết.

Mâm cỗ cúng Tết cổ truyền đặc trưng ở miền Bắc

Mâm cơm cúng Tết nguyên đán

Sáng mùng 1 là buổi sáng bắt đầu một năm mới, thường mỗi nhà làm một mâm cỗ cúng để mời bề trên nhằm tỏ lòng thành kính. Mâm cơm cúng ngày mùng 1 vì vậy còn gọi là cơm cúng tết nguyên đán, cúng ông bà tổ tiên.

Theo sách "Tín ngưỡng Việt Nam" của tác giả Lưu Ánh, vật phẩm cúng mùng 1 Tết gồm: mâm ngũ quả, hương hoa, giấy tiền vàng mã, đèn, nến, trầu cau, rượu, trà, bánh chưng (hoặc bánh tét).

Có thể là cỗ mặn hoặc chay nhưng món ăn ngày Tết phải được chế biến thơm ngon, bày biện trang nghiêm. Tại Hà Nội và các tỉnh thành phía Bắc, mâm cỗ truyền thống thường có “bốn bát, sáu đĩa”, với nhà khá giả thì nhiều hơn (tám bát, tám đĩa).

Các bát trên mâm cỗ gồm: Một bát bóng thả và nước dùng gà hoặc canh rau củ thái hình hoa; Một bát miến nấu lòng gà; Một bát măng khô ninh thịt lợn.

Các đĩa gồm có: Đĩa gà luộc (thông thường là gà trống thiến nhưng được chuẩn bị từ chiều 30 Tết vì đầu năm, mọi người kiêng sát sinh); đĩa nem; đĩa giò xào, giò lụa; đĩa xôi gấc; đa nộm; bánh chưng, mứt Tết

Ở miền Trung và miền Nam, mâm cúng mùng 1 có một số thay đổi trong món ăn. Ví dụ như mâm cỗ miền Nam thường có: bánh tét, dưa món, canh khổ qua nhồi thịt, thịt kho tàu, tép rang...

Còn mâm cỗ miền Trung lại có bánh chưng hoặc bánh tét, dưa cải chua, bò rim, giò thủ, bánh tổ...Tùy từng vùng miền mà mâm cỗ có sự linh hoạt thay đổi trong các món.

Mâm cỗ cúng Tết Cổ truyền đặc trưng miền Nam với bát canh khổ qua

Mâm cơm cúng thần linh, gia tiên

Sau bữa cúng tất niên ngày 30 và cúng mùng 1 thì mâm cỗ cúng ngày mùng 2 cũng gần giống như vậy. Mâm cơm cúng mời thần linh và gia tiên về ăn cơm với mong muốn thần linh sẽ phù hộ cho con cháu và toàn thể gia đình.

Mâm cơm cúng mùng 2 về cơ bản cũng tương tự như ngày mùng 1 và có thể thay đổi (thêm bớt) một chút cho bắt mắt và mới lạ, gồm: bánh chưng, gà luộc, nem rán, giò thủ hoặc chả lụa, dưa muối, 1 đĩa xào (hoặc nộm), một bát canh rau củ quả…

Tùy theo điều kiện cũng như từng vùng miền mà mâm cơm cúng trên sẽ có sự khác biệt. Riêng với các gia đình miền Bắc thường rất xem trọng việc cúng 3 ngày tết nên họ chuẩn bị mâm cỗ cúng rất thịnh soạn và kỳ công. Còn mâm cỗ cúng miền Trung và miền Nam thường linh động hơn tùy vùng miền.

Ở miền Nam và miền Trung, các gia đình thường chuẩn bị mâm cúng với món ăn truyền thống như: thịt kho tàu hoặc bò rim, canh khổ qua nhồi thịt, gỏi - nộm và đặc biệt thường sẽ có thêm 1 quả dưa hấu đỏ (với mong muốn cầu mong 1 năm may mắn, thuận lợi…).

Cũng có nhà chuẩn bị mâm cơm cúng ngày mùng 2 tết rất thịnh soạn như một mâm cơm gia đình để mời bề trên về ăn cùng con cháu. Trong mâm cỗ này có thể sẽ có thêm một lọ hoa tươi cùng trà rượu.

Bánh tét là món không thể thiếu trên mâm cỗ ngày Tết ở miền Trung

Mâm cơm cúng tiễn chân gia tiên

Đây là mâm cơm cúng tiễn chân gia tiên (hay còn gọi là cúng hóa vàng). Theo phong tục thờ cúng của Việt Nam đây là ngày cúng rất quan trọng và các gia đình thường xem trọng ngày cúng mùng 3 này bởi nó chính là sự khởi đầu cho chuỗi ngày hanh thông, may mắn trong cả năm sau đó.

Lễ hóa vàng có thể khác nhau tùy theo điều kiện từng gia đình. Tuy nhiên, về cơ bản mâm cơm cúng ngày mùng 3 tết thường có các món lễ vật sau: Một mâm cỗ mặn với: bánh chưng, thịt luộc, thịt kho, nem rán, gà luộc, giò chả, canh, rượu...; Mâm ngũ quả; Hương hoa (hoa tươi) + Bánh kẹo, mứt; Trầu cau, thuốc lá; 2 cây mía (để các cụ chống đi cho đỡ mỏi hoặc có thể dùng để gánh đồ cúng về trời); Tiền âm phủ, vàng mã (mỗi loại một ít).

Còn ở miền Trung luôn có món bánh tét, món dưa được làm từ đu đủ, củ cải trắng và cà rốt phơi khô, ngâm với nước mắm; Ngoài ra, còn có những món thịt bò, thịt heo ngâm nước mắm, món tré, chả, nem.

Còn mâm cúng ở miền Nam cũng thường có nồi thịt kho nước dừa ăn với dưa giá, dưa món, củ kiệu, khổ qua hầm với mong muốn cực khổ qua đi...

Vũ Vũ