Sắp xếp lại đơn vị hành chính: Định hình 'sứ mệnh mới' cho chính quyền cấp xã

Chính phủ sẽ lấy ý kiến của các Bộ, ngành, địa phương về đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, sau đó tổng hợp và báo cáo Ban Chấp hành Trung ương, dự kiến vào trung tuần tháng 4/2025.

Trao đổi với Báo điện tử VietnamPlus, Tiến sỹ Nguyễn Văn Đáng (Nhà nghiên cứu Quản trị công và chính sách, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) cho rằng chủ trương “sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, tiếp tục sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã” chính là cơ hội để định hình sứ mệnh mới cho hệ thống chính trị cấp xã, hướng đến nền quản trị địa phương hiện đại.

Kỳ vọng tích cực về chủ trương sắp xếp

- Ông đánh giá thế nào về tiến trình sắp xếp, tổ chức lại các đơn vị thuộc hệ thống chính trị cho đến thời điểm hiện tại?

Tiến sỹ Nguyễn Văn Đáng: Từ cuối tháng 11/2024, với những quan điểm chỉ đạo quyết liệt, thực hiện dứt khoát và thần tốc, việc tổng kết Nghị quyết 18 của Ban chấp hành trung ương khóa XII về tiếp tục sắp xếp lại tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đã đạt được những kết quả tích cực với các cơ quan Bộ/Ban/Ngành, từ trung ương tới các địa phương. Những thay đổi mạnh mẽ được đánh giá là có tính cách mạng nêu trên đã nhận được sự ủng hộ của đông đảo cán bộ, đảng viên, cũng như nhân dân trong cả nước.

Với các đơn vị hành chính và hệ thống chính trị địa phương thì cho đến đầu tháng 2/2025, tinh thần chung là chúng ta tiếp tục thực hiện sắp xếp lại các đơn vị hành chính cấp huyện, xã, chứ chưa có định hướng cụ thể với cấp tỉnh. Vì thế, vào cuối tháng 2/2025, những chủ trương mới thể hiện trong Kết luận số 127-KL/TW đã cho thấy một bước tiến trong nhận thức và quyết tâm của lãnh đạo Đảng và Nhà nước đối với việc định hình lại các đơn vị hành chính cũng như mô hình chính quyền địa phương. Những thay đổi theo dự kiến chắc chắn sẽ tái định hình mô hình cấu trúc quản trị địa phương cũng như quản trị quốc gia ở nước ta trong tương lai.

Cho đến hiện nay, “Cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy” đã trở thành cụm từ khóa tìm kiếm phổ biến, là đề tài được quan tâm, bàn luận ở mọi nơi. Với những gì tôi được biết và trải nghiệm thì dư luận xã hội nói chung đều bày tỏ sự đồng tình với chủ trương đúng đắn của Đảng, hành động quyết liệt của các cơ quan Nhà nước. Toát lên từ các cuộc thảo luận về sắp xếp lại tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị hiện nay là những kỳ vọng tích cực về tương lai phát triển của đất nước.

- Ông nhận định thế nào về chủ trương sáp nhập một số tỉnh, bỏ cấp huyện, tiếp tục hợp nhất để nâng quy mô cấp xã, theo Kết luận số 127-KL/TW?

Tiến sỹ Nguyễn Văn Đáng: Sáp nhập tỉnh là đề tài đã được nhiều người quan tâm từ khi chúng ta triển khai quyết liệt việc thu gọn tổ chức bộ máy của các Bộ/Ngành và Ban Đảng. Chủ trương trong Kết luận số 127-KL/TW về khả năng sáp nhập một số tỉnh đã giải đáp sự tò mò của nhiều người và tôi thấy sự đồng thuận rất cao. Bởi lẽ, những bất cập về mô hình tổ chức đơn vị hành chính, đặc biệt là địa giới hành chính của các tỉnh đã bộc lộ rất rõ. Vì thế, việc sáp nhập các tỉnh để tạo động lực mới, không gian phát triển mới dễ dàng được ủng hộ rộng rãi.

Theo Kết luận số 127-KL/TW, việc không tổ chức cấp huyện, thiết lập mô hình chính quyền địa phương chỉ còn hai cấp (Tỉnh/Xã) thu hút nhiều sự quan tâm hơn. Bởi lẽ, việc bỏ hẳn một cấp trong hệ thống chính quyền địa phương đã tồn tại nhiều năm nay là chủ trương rất mới, cho nên chắc chắn thu hút nhiều sự bàn luận.

Chủ trương bỏ cấp huyện trước hết đang đặt ra khối lượng công việc khổng lồ cho các cơ quan chức năng của Nhà nước trong việc rà soát quy trình thực hiện, thiết kế lại chức năng và nhiệm vụ của hệ thống chính quyền hai cấp, tái bố trí nhân sự... Người dân và doanh nghiệp không chỉ quan tâm đến khả năng tỉnh nào sẽ sáp nhập với tỉnh nào, mà cả khả năng vận hành của mô hình hệ thống chính quyền mới, liệu có xáo trộn gì hay không…

Bỏ cấp huyện, nâng quy mô cấp xã sẽ đặt ra nhu cầu định hình "sứ mệnh mới" cho hệ thống chính quyền cấp xã ở nước ta. Đây là nhiệm vụ khó khăn nhưng chúng ta cần thực hiện để hướng tới nền quản trị địa phương hiện đại, bám sát nhu cầu của đời sống xã hội, gia tăng khả năng linh hoạt đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của người dân, doanh nghiệp.

Cơ cấu tỉnh mới phải tối ưu hóa tiềm năng của các địa phương

- Theo ông, cần quan tâm đến những yêu cầu gì khi sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp?

Tiến sỹ Nguyễn Văn Đáng: Kết luận số 127-KL/TW cho thấy một quyết tâm rất mạnh mẽ của lãnh đạo Đảng và Nhà nước trong việc định hình lại các thành tố then chốt của nền quản trị địa phương ở nước ta. Tôi thấy những quan điểm chỉ đạo trong Kết luận số 127-KL/TW chính là những yêu cầu then chốt, rất hợp lý. Cụ thể hơn, đó là đòi hỏi tư duy chiến lược, tầm nhìn dài hạn, nhấn mạnh nhu cầu kiến tạo các điều kiện cho sự phát triển bền vững của các địa phương cũng như cả đất nước trong tương lai.

Việc bố trí lại thẩm quyền, chức năng cho cấp tỉnh và cấp xã cần đặt trong tầm nhìn dài hạn về mô hình chính quyền địa phương đáp ứng các yêu cầu quản trị quốc gia hiện đại. (Ảnh minh họa: TTXVN)

Vì thế, việc tổ chức lại đơn vị hành chính cấp tỉnh trước hết cần tư duy, tiếp cận cấu trúc tổng thể. Có nghĩa là, tỉnh nào nhập với tỉnh nào không chỉ dựa vào diện tích và quy mô dân số, mà phải gắn với quy hoạch phát triển vùng, phát huy điều kiện hạ tầng, tích hợp được sự tương đồng về lịch sử phát triển, truyền thống và đặc thù văn hóa, đặc trưng kinh tế và lối sống, sinh hoạt của các cộng đồng dân cư.

Điểm cần lưu ý thứ hai là cơ cấu tỉnh mới phải tối ưu hóa được những tiềm năng của các địa phương. Đây là một yêu cầu rất khó cho nên cần sự tính toán, cân nhắc thấu đáo để việc phân bố địa phương có thể thực sự thuận lợi cho phát triển. Chúng ta không cầu toàn đến mức kỳ vọng về một sự phân bố địa phương hoàn hảo nhưng bản đồ các địa phương mới phải hướng đến giảm thiểu những bất cập, có thể gây tranh cãi, thậm chí lại có thể trở thành rào cản cho sự phát triển trong tương lai.

Điểm cần coi trọng thứ ba là thiết kế chức năng, nhiệm vụ cho hệ thống chính quyền hai cấp. Vấn đề không chỉ là chuyển thẩm quyền, chức năng nào của cấp huyện về cho cấp xã hay cấp tỉnh. Nếu tư duy như vậy thì dễ đối điện nguy cơ vá víu, thiếu tính tổng thể và dài hạn. Theo tôi, việc bố trí lại thẩm quyền, chức năng cho cấp tỉnh và cấp xã cần đặt trong tầm nhìn dài hạn về mô hình chính quyền địa phương đáp ứng các yêu cầu quản trị quốc gia hiện đại.

Nguyên lý chung là cấp xã phải đủ khả năng chủ động và tự quyết để đáp ứng các nhu cầu đời sống dân sinh hàng ngày, còn cấp tỉnh thì tập trung vào hoạch định chính sách, quản lý vĩ mô, chịu trách nhiệm với những vấn đề phức tạp, liên quan đến thẩm quyền của nhiều ngành, nhiều cấp.

- Sau khi tổ chức lại, mỗi xã sẽ “gần như là một huyện nhỏ.” Theo ông, đâu là những vấn đề mà chúng ta cần quan tâm?

Tiến sỹ Nguyễn Văn Đáng: Vấn đề đầu tiên chính là việc phân bố thẩm quyền, thiết kế chức năng, nhiệm vụ cho các đơn vị thuộc chính quyền cấp xã. Từ trước đến nay thì vai trò của chính quyền cấp xã ở nước ta chủ yếu là thực hiện chính sách, quản lý đời sống xã hội theo pháp luật. Tuy nhiên, với quy mô mới thì cấp xã sẽ được đảm nhiệm nhiều chức năng, nhiệm vụ hơn, cùng với đó là thẩm quyền cũng gia tăng. Điều này cần sự tính toán chi tiết bởi các cơ quan có trách nhiệm thiết kế tổ chức bộ máy của chính quyền.

Với chính quyền hai cấp, người dân chỉ còn hai lựa chọn đơn vị cung cấp dịch vụ công là cấp xã hoặc cấp tỉnh. (Ảnh minh họa: Nguyễn Thắng/TTXVN)

Vấn đề thứ hai là yêu cầu về chất lượng của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã. Rõ ràng, với những chức năng và nhiệm vụ mới thì đội ngũ nhân sự cấp xã hiện tại sẽ có thể gặp nhiều khó khăn. Vì thế, việc tái bố trí cán bộ, công chức cho cấp xã cần phải đặc biệt chú trọng năng lực của mỗi cá nhân.

Nhìn chung, uy tín, phẩm chất và năng lực của cán bộ lãnh đạo, quản lý phải tương xứng với tầm vóc mới của xã. Đội ngũ công chức, viên chức phải thành thạo chuyên môn, cùng ý thức đạo đức công vụ và tác phong làm việc chuyên nghiệp.

Vấn đề thứ ba nảy sinh từ chính mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Từ trước đến nay, hệ thống hành chính ở nước ta được tổ chức gắn liền với hệ thống chính quyền. Với chính quyền hai cấp, người dân chỉ còn hai lựa chọn đơn vị cung cấp dịch vụ công là cấp xã hoặc cấp tỉnh. Điều này có thể gây ra những bất cập, chẳng hạn như sự quá tải của cấp xã hoặc sự vất vả, bất tiện của người dân khi phải lên cấp tỉnh.

Vậy, chúng ta có nên tổ chức các đơn vị hành chính cấp trung gian, tách khỏi hệ thống chính quyền để có thể phục vụ nhu cầu của người dân của một cụm xã hay không? Đây là vấn đề cũng cần nghiên cứu thấu đáo để xây dựng các phương án phù hợp.

- Xin trân trọng cảm ơn ông!

Những chủ trương mới thể hiện trong Kết luận số 127-KL/TW đã cho thấy quyết tâm của lãnh đạo Đảng và Nhà nước đối với việc định hình lại các đơn vị hành chính cũng như mô hình chính quyền địa phương. (Ảnh minh họa: TTXVN)

(Vietnam+)