Sắp xếp lại hệ thống đại học là tất yếu (*): 'Đại sắp xếp' đại học ra sao?

Chủ trương sáp nhập, sắp xếp lại hệ thống cơ sở giáo dục đại học (ĐH) không chỉ giúp giảm đầu mối, mà để các trường mạnh lên và phát triển bền vững. Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) Nguyễn Kim Sơn cho hay đang chuẩn bị một cuộc "đại sắp xếp" các cơ sở giáo dục ĐH và việc này là tất yếu, tương tự như công cuộc sáp nhập đơn vị hành chính.

Hình thành các trung tâm ĐH lớn

Theo Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục ĐH và sư phạm thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt hồi tháng 2-2025, sẽ hình thành các trung tâm giáo dục ĐH lớn, khoảng 50 đến 60 cơ sở giáo dục ĐH đào tạo tới trình độ tiến sĩ; sắp xếp thu gọn một số cơ sở giáo dục ĐH công lập; tổ chức lại các trường ĐH sư phạm về thể dục, thể thao, nghệ thuật. Tái cấu trúc và phát triển các trường ĐH thành các cơ sở giáo dục ĐH đa ngành, đa lĩnh vực với trọng tâm là công nghệ và kỹ thuật.

Đối với các trường cao đẳng sư phạm, sắp xếp và tổ chức theo hướng sáp nhập với một trường ĐH sư phạm hoặc cơ sở giáo dục ĐH đa ngành, đa lĩnh vực (có trường, khoa sư phạm hoặc khoa học cơ bản); Sáp nhập vào một cơ sở giáo dục ĐH tại địa phương hoặc trong vùng; Sáp nhập, hợp nhất với một số cơ sở giáo dục khác tại địa phương.

Sinh viên Trường ĐH Công nghiệp TP HCM trong giờ thực hành .Ảnh: TẤN THẠNH

Theo Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, trừ các trường khối công an, quân đội và trường ngoài công lập, thời gian tới sẽ sắp xếp lại khoảng 140 trường công lập rải rác thuộc các bộ, ngành trung ương và địa phương. Bộ đang tính nhiều phương án, như việc chuyển các trường thuộc khối trung ương, do bộ, ngành quản lý về địa phương. Có thể sáp nhập trường ở địa phương vào trường trung ương, hay có thể các trường thuộc bộ, ngành nhập với nhau, nhiều trường địa phương nhập vào nhau... Một số trường sẽ bị giải tán nếu quy mô quá nhỏ, không đạt tiêu chuẩn...

Về công tác quản lý nhà nước đối với các cơ sở giáo dục ĐH, Bộ GD-ĐT chủ trương điều chỉnh theo hướng giảm bớt những nội dung can thiệp trực tiếp, thực hiện phân cấp, phân quyền, ủy quyền nhiều hơn. Nguyên tắc là "nắm chắc cái cần nắm, buông dứt khoát cái cần buông". Các trường được trao quyền tự chủ mạnh mẽ hơn trong học thuật, tài chính, khoa học, đào tạo nhưng trách nhiệm quản trị cũng phải rõ ràng hơn.

Xây dựng hệ thống ĐH ba tầng

Trước cuộc "đại sắp xếp" ĐH sắp diễn ra, nhiều chuyên gia đã thẳng thắn cho rằng việc sáp nhập các trường ĐH là xu hướng tất yếu, tuy nhiên, cần nghiên cứu kỹ, thực hiện thận trọng, có kế hoạch, nguyên tắc.

GS-TS Nguyễn Đình Đức, nguyên Chủ tịch Hội đồng trường Trường ĐH Công nghệ - ĐHQG Hà Nội, nhận định việc sáp nhập sẽ giúp tránh dàn trải, trùng lặp ngành, chương trình, đặc biệt ở những cơ sở quy mô nhỏ, hiệu quả thấp, đồng thời góp phần nâng tầm cạnh tranh quốc tế. Từ việc sáp nhập này sẽ hình thành các trường ĐH đa ngành quy mô đủ lớn, có hệ sinh thái nghiên cứu - đổi mới, tăng cơ hội vào các bảng xếp hạng và thu hút học giả, sinh viên quốc tế.

"Việc sáp nhập cũng sẽ thúc đẩy tự chủ và trách nhiệm giải trình vì mô hình ít đầu mối giúp hoạch định chiến lược, tài chính, nhân sự đồng bộ hơn. Mục đích cao nhất của việc sáp nhập, cải tổ chính là nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động của các trường ĐH, nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu; nâng cao năng lực cạnh tranh và quản trị của các trường ĐH" - GS-TS Nguyễn Đình Đức nhấn mạnh.

TS Lê Viết Khuyến - Phó Chủ tịch Hiệp hội các trường ĐH, cao đẳng Việt Nam - đề xuất khi sắp xếp, quy hoạch lại các trường ĐH công lập, không nên nhập các trường cùng lĩnh vực, vì dễ dẫn tới cạnh tranh nội bộ. Thay vào đó, nên nhập các trường khác lĩnh vực để hình thành ĐH đa ngành, đa lĩnh vực. Cần phân loại rõ ĐH tinh hoa, ĐH vùng và ĐH địa phương vì mỗi loại có sứ mệnh riêng, không thể gộp cơ học. Theo chuyên gia này, biện pháp khả thi là xây dựng hệ thống ba tầng rõ ràng: ĐHQG giữ vai trò tinh hoa, ĐH vùng phục vụ một khu vực rộng, ĐH địa phương chỉ đảm trách đào tạo nhân lực cho tỉnh, thành phố. TP HCM, Hà Nội có thể đi đầu trong việc áp dụng cách phân loại này, từ đó làm mẫu cho cả nước. Nếu làm đúng, 2 nơi này sẽ là nơi hình thành một hệ thống ĐH đa ngành, đa lĩnh vực mạnh, vừa có ĐH tinh hoa dẫn dắt, vừa có các trường địa phương làm tốt vai trò đào tạo cho thị trường lao động.

Minh bạch sắp xếp, phân chia từng giai đoạn

GS Nguyễn Đình Đức thừa nhận việc sáp nhập sẽ dẫn đến tâm lý lo ngại do xáo trộn tổ chức, ảnh hưởng đến quyền lợi của giảng viên, sinh viên. Lo ngại này là có cơ sở liên quan đến thay đổi cơ cấu, vị trí việc làm, thói quen, thu nhập, việc điều chuyển nhiệm vụ, chuẩn đánh giá mới… Để hóa giải những lo ngại này và làm tốt công tác sáp nhập, GS Nguyễn Đình Đức cho rằng cần thống nhất nguyên tắc xử lý "không ai bị bỏ lại phía sau", cùng với sự minh bạch và phân chia theo từng giai đoạn. Tinh thần chung của sáp nhập không phải là "ghép cơ học" mà là tái cấu trúc chiến lược để hình thành những ĐH mạnh, liên ngành, tự chủ, có trách nhiệm giải trình cao. Thành công của cuộc "cải tổ" này phụ thuộc vào thiết kế thể chế, mô hình quản trị, dữ liệu minh bạch, lộ trình nhân văn và cam kết đặt chất lượng - con người - sứ mệnh quốc gia ở vị trí trung tâm

GS Nguyễn Đình Đức gợi ý, sau sáp nhập, tái cấu trúc, các trường cần khẩn trương xây dựng lại vị trí việc làm, mô tả chức năng, tiêu chuẩn học thuật, thiết lập cơ chế đánh giá cũng như điều chỉnh độc lập, công khai và minh bạch. Đặc biệt là cơ chế tài chính, quy chế chi tiêu nội bộ, phải lường được những tình huống khá phức tạp như có trường đã tự chủ sáp nhập vào trường chưa tự chủ và ngược lại. Với sinh viên, cần bảo toàn quyền lợi học tập, ví dụ khung chương trình đang đào tạo, số tín chỉ, bảo toàn học phí đang thực hiện, đồng thời có kế hoạch từng bước thống nhất chuẩn chương trình đào tạo sau sáp nhập.

PGS-TS Nguyễn Đức Sơn, Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, cho rằng sắp xếp, tái cấu trúc các cơ sở giáo dục ĐH được xem như khâu đột phá để các trường tầm cỡ hơn, đủ sức cạnh tranh, đủ sức vươn ra thế giới. Tuy nhiên, gắn với tầm cỡ sẽ là câu chuyện quản trị nhân sự thế nào, tinh gọn bộ máy ra sao cho hiệu quả, đó là bước tiếp theo. "Các đơn vị lớn với quy mô lớn sẽ có khả năng sử dụng chung về nguồn lực gồm nguồn lực về giảng viên, nguồn lực về phòng thí nghiệm, giống như nhìn vào nền nông nghiệp, cứ mỗi nơi một khoảnh thì không bao giờ trở thành một nền nông nghiệp hàng hóa được" - Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm Hà Nội so sánh.

Kỳ tới: "Nguyên tắc vàng" để tái cấu trúc thành công

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 30-9

Yến Anh