Sắp xếp mạng lưới cơ sở giáo dục: Cần tầm nhìn dài hạn
Tổ chức lại mạng lưới cơ sở giáo dục các cấp học là bài toán lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền học tập của học sinh (HS). Do đó, các địa phương cần xây dựng lộ trình cụ thể, phù hợp với thực tiễn mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.
Tổ chức lại mạng lưới cơ sở giáo dục các cấp học là bài toán lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền học tập của học sinh (HS). Do đó, các địa phương cần xây dựng lộ trình cụ thể, phù hợp với thực tiễn mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.
Sắp xếp để phát triển
Sau nhiều năm thực hiện đổi mới giáo dục, việc nâng cao chất lượng không chỉ dựa vào nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy, mà còn liên quan đến cách tổ chức, quản lý mạng lưới trường lớp khoa học, hiệu quả và bền vững. Trong bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, yêu cầu tái cấu trúc mạng lưới cơ sở giáo dục trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Cô và trò Trường Tiểu học Hành Thuận, xã Nghĩa Hành trong một tiết học. Ảnh: TRỊNH PHƯƠNG
Ngày 2/10/2025, Bộ GD&ĐT đã ban hành Công văn số 6165 hướng dẫn việc sắp xếp, tổ chức lại mạng lưới cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông và giáo dục thường xuyên phù hợp với chính quyền địa phương 2 cấp. Theo đó, Bộ GD&ĐT đã đưa ra các nguyên tắc và tiêu chí cụ thể, linh hoạt, phù hợp với điều kiện từng địa phương, lấy HS làm trung tâm và bảo đảm quyền học tập bình đẳng cho mọi trẻ em, đặc biệt là ở vùng xa, biên giới, hải đảo hay KCN.
Việc sắp xếp phải đảm bảo các nguyên tắc: Hiệu quả quản lý, tối ưu nguồn lực, phù hợp quy mô dân cư và điều kiện địa lý, không để xảy ra tình trạng HS bỏ học do trường quá xa hoặc điều kiện học tập không đảm bảo. Đây là yêu cầu đặt ra không chỉ cho ngành giáo dục mà cho cả hệ thống chính trị địa phương.
Trường Tiểu học và THCS La Hà, xã Tư Nghĩa là trường phổ thông liên cấp. Việc xây dựng trường liên cấp giúp sử dụng hiệu quả phòng học, thiết bị và đội ngũ giáo viên. Học sinh được học trong môi trường ổn định, đồng bộ. Từ hiệu quả hoạt động của trường sau khi sắp xếp lại, Hiệu trưởng Trường Tiểu học và THCS La Hà Võ Thành Nho đồng tình với việc sắp xếp, tổ chức lại mạng lưới cơ sở giáo dục theo tinh thần Công văn 6165 của Bộ GD&ĐT.
Ông Võ Thành Nho cho rằng, đã đến lúc cần quy hoạch lại mạng lưới trường, lớp để phù hợp với xu thế phát triển của thời đại. Đồng thời, vừa đảm bảo thuận lợi cho môi trường học tập của HS, vừa đảm bảo tính tinh gọn của bộ máy quản lý, phát huy tính hiệu quả của công tác dạy và học trong tình hình mới.
Học sinh Trường THCS Nghĩa Thắng tham gia hoạt động trải nghiệm. Ảnh: ĐVCC
Về vấn đề này, Hiệu trưởng Trường THCS Nghĩa Thắng, xã Trà Giang Nguyễn Phúc Lộc nêu quan điểm, mục tiêu chính của việc sắp xếp, tổ chức lại mạng lưới cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông và giáo dục thường xuyên tại địa phương là nhằm bảo đảm quy mô hợp lý, phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp và nâng cao chất lượng giáo dục. Mục tiêu này dựa trên nguyên tắc làm nền tảng để đột phá phát triển GD&ĐT chứ không nhằm tinh giản bộ máy.
Trường THCS Nghĩa Thắng hiện có 587 HS, trong đó có 106 HS là người dân tộc thiểu số. Những năm gần đây, nhà trường đã triển khai nhiều giải pháp để khắc phục tình trạng HS bỏ học giữa chừng. “Việc sáp nhập có thể tiết kiệm cơ sở vật chất, nhân lực, nhưng nếu không cẩn trọng sẽ đẩy gánh nặng trong việc đi lại và chi phí học tập lên vai phụ huynh. Đối với HS người dân tộc thiểu số, đời sống còn nhiều khó khăn, nếu không có giải pháp phù hợp sau khi sắp xếp lại trường lớp, nguy cơ bỏ học giữa chừng sẽ tăng trở lại”, ông Lộc cho hay.
Cần có lộ trình cụ thể
Sắp xếp lại mạng lưới trường học không nên hiểu đơn thuần là gom trường hay xóa trường, mà là tái phân bổ nguồn lực để bảo đảm chất lượng giáo dục trong bối cảnh ngân sách và nhân lực có giới hạn. Tại nhiều địa phương, có tình trạng trường lớp thừa, thiếu cục bộ. Nhiều trường có đến 4 - 5 điểm trường lẻ, nhưng số HS ít, trong khi cơ sở chính thì thiếu giáo viên. Tình trạng thừa, thiếu giáo viên cục bộ vẫn diễn ra. Việc sắp xếp lại trường, lớp là để giải quyết tình trạng thừa, thiếu giáo viên một cách khoa học và bền vững.
Với kinh nghiệm quản lý trường học liên cấp, Hiệu trưởng Trường Tiểu học và THCS La Hà Võ Thành Nho chia sẻ, sáp nhập các trường học cùng cấp trên địa bàn xã có quy mô nhỏ thành một trường có quy mô lớn hơn, hay các trường tiểu học và THCS có địa điểm gần nhau là điều cần thiết. Những xã có điều kiện giao thông thuận lợi nên đầu tư xây dựng những điểm trường chính theo hướng khang trang, hiện đại. Tuy nhiên, vẫn nên giữ các điểm trường để thuận lợi cho việc đi lại của HS. Như vậy sẽ giảm bớt đầu mối cán bộ quản lý cũng như thuận lợi cho việc điều tiết, phân công giáo viên giảng dạy.
Giờ học ngoại khóa của học sinh Trường Tiểu học Nghĩa Hà, xã An Phú. Ảnh: TRỊNH PHƯƠNG
Sắp xếp mạng lưới cơ sở giáo dục là một quá trình nhiều năm, có lộ trình cụ thể cho từng năm và từng giai đoạn. Hiệu trưởng Trường THCS Nghĩa Thắng Nguyễn Phúc Lộc cho biết, trường đang xây dựng Kế hoạch phát triển giai đoạn 2025 - 2030 và tầm nhìn đến 2045. Trong kế hoạch có phân tích bối cảnh bên ngoài, bên trong; những thuận lợi và khó khăn trong việc thực hiện.
“Trong quá trình kiến tạo lại môi trường giáo dục nhằm thực hiện tốt Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển GD&ĐT, nhà trường rất cần sự hỗ trợ từ địa phương, cả về quy hoạch tổng thể, đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học, đảm bảo tuyển dụng đủ giáo viên. Có như vậy mới đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục giai đoạn 2025 - 2030, làm nền tảng cho đột phá phát triển GD&ĐT trong giai đoạn tiếp theo”, ông Lộc đề xuất.
Trong Công văn 6165, Bộ GD&ĐT không đưa ra một “mô hình chuẩn” cho tất cả, mà là một khung hướng dẫn mở, giao quyền cho địa phương linh hoạt vận dụng, nhưng cũng đòi hỏi trách nhiệm cao trong quá trình thực hiện, sắp xếp trường học. Điều quan trọng là phải có lộ trình, tuyên truyền sâu rộng để tạo sự đồng thuận. Không có một công thức chung cho mọi địa phương, nhưng có một điểm chung cần đảm bảo, đó là không để bất kỳ HS nào bị bỏ lại phía sau vì khoảng cách đến trường, vì thiếu trường lớp.
