Sắp xếp tinh gọn đảm bảo phát huy vai trò của MTTQ, các tổ chức chính trị-xã hội

Các đại biểu dự hội nghị. (Ảnh: Văn Điệp/TTXVN)

Sáng 14/6, đã diễn ra Hội nghị tập huấn chuyên môn, nghiệp vụ liên quan đến công tác tổ chức xây dựng Đảng, quản lý nhà nước, tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể chính trị ở cấp xã (mới).

Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương, Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Nguyễn Thị Thu Hà đã giới thiệu chuyên đề về: Tổ chức và hoạt động của MTTQ, các tổ chức chính trị-xã hội (cấp tỉnh, xã) theo mô hình mới.

Giữ tính độc lập tương đối của các tổ chức

Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Nguyễn Thị Thu Hà nêu rõ thời gian qua, đã có nhiều văn bản được ban hành liên quan trực tiếp đến tổ chức bộ máy và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Thực hiện các văn bản này, ngày 13/6/2025, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã ban hành Công văn số 1018/CV-MTTW-BTT đôn đốc việc triển khai sắp xếp tổ chức bộ máy. Trong đó yêu cầu trước ngày 18/6 ban hành kết thúc và thành lập mới Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các tỉnh thuộc diện sáp nhập.

Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc (mới) ban hành đồng thời các quyết định kết thúc Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam huyện, kết thúc Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xã cũ và thành lập Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xã mới.

Bộ Chính trị đã ban hành Quyết định số 304- QĐ/TW quy định chức năng, nhiệm vụ tổ chức bộ máy của Cơ quan Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (bao gồm các tổ chức chính trị-xã hội). Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cũng đã xin ý kiến Ban Bí thư về chỉ thị lãnh đạo Đại hội Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị-xã hội.

Đối với tổ chức bộ máy và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, khi thực hiện sắp xếp, nguyên tắc hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với tính chất là một tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của các tổ chức, các giai cấp, tầng lớp nhân dân trong xã hội không thay đổi và được thực hiện theo nguyên tắc tự nguyện, hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động giữa các thành viên.

Thủ tướng Phạm Minh Chính phát biểu chỉ đạo Hội nghị. (Ảnh: Văn Điệp/TTXVN)

Quy định mới cũng bổ sung làm rõ Mặt trận Tổ quốc giữ vai trò chủ trì của Mặt trận. Tinh thần này đã được thể hiện từ Hiến pháp năm 2013 "các tổ chức chính trị-xã hội cùng các tổ chức thành viên khác của Mặt trận phối hợp thống nhất hành động trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam."

Cùng hiệp thương dân chủ, phối hợp thống nhất hành động vừa là nguyên tắc vừa là phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị-xã hội.

Về tính độc lập tương đối của các tổ chức, các tổ chức vẫn tổ chức Đại hội, vẫn có Điều lệ, có tư cách pháp nhân, có tài khoản, con dấu riêng, các tổ chức chính trị-xã hội có thẩm quyền trình dự án luật trước Quốc hội và pháp lệnh trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Vai trò chủ trì của Mặt trận là sự cụ thể hóa nội dung "trực thuộc" của các tổ chức chính trị-xã hội vào Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, bà Nguyễn Thị Thu Hà nêu rõ: Thứ nhất, trực thuộc về tổ chức Đảng, tất cả các tổ chức Đảng của các tổ chức chính trị-xã hội đã về Đảng bộ Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương. Đảng lãnh đạo toàn diện nhiệm vụ chính trị.

Thứ hai, trực thuộc thể hiện qua việc chịu sự quản lý về biên chế (phân bổ chung về Mặt trận), kinh phí hoạt động (các tổ chức chính trị-xã hội sẽ là tài khoản cấp 2 thông qua đầu mối là Mặt trận Tổ quốc Việt Nam).

Việc trực thuộc cũng liên quan tới việc hiệp thương phối hợp, thống nhất hành động, định hướng hoạt động, chịu sự lãnh đạo của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư và trực tiếp, toàn diện là Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương.

Tính trực thuộc cũng thể hiện ở việc có quan tham mưu, giúp việc chung và công tác cán bộ. Người đứng đầu các tổ chức chính trị-xã hội ở tất cả các cấp sẽ cơ cấu làm Phó chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp.

Trình Ban Bí thư chỉ thị lãnh đạo Đại hội Mặt trận Tổ quốc

Đối với cấp tỉnh, Đại hội đại biểu Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh (nhiệm kỳ 5 năm/lần), hiệp thương cử Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh, dự kiến khoảng 90-120 ủy viên (đại diện các tổ chức, các giai cấp, tầng lớp, cá nhân tiêu biểu trên địa bàn).

Đại hội được tổ chức ngay sau Đại hội Đảng của mỗi cấp. Hiện nay Chỉ thị lãnh đạo Đại hội Mặt trận Tổ quốc đã được Ban Bí thư Trung ương Đảng thông qua có điểm mới như: Chỉ thị Đại hội gồm cả lãnh đạo Đại hội Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Đại hội các tổ chức chính trị-xã hội.

Điều này thể hiện tính đồng bộ, tính nhất quán trong lãnh đạo, chỉ đạo.Dự kiến Đại hội cấp xã xong trước ngày 31/10/2025, cấp tỉnh xong trước ngày 31/12/2025.

Để đảm bảo nhiệm kỳ Đại hội Mặt trận cấp tỉnh, cấp xã là 2025-2030, nhiệm kỳ cấp Trung ương là 2026-2031. Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh hiệp thương cử Ban Thường trực là cơ quan lãnh đạo, chỉ đạo triển khai, tổ chức thực hiện toàn bộ hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh (bao gồm cả 5 tổ chức chính trị-xã hội).

Về Ban Thường trực Mặt trận Tổ quốc cấp tỉnh, cấp xã có sự khác biệt lớn so với mô hình Ban Thường trực hiện nay.

Về cơ cấu Ban Thường trực, trước kia, Ban Thường trực bao gồm Chủ tịch, Phó Chủ tịch và một số Ủy viên Thường trực là cán bộ chuyên trách công tác Mặt trận.

Hiện nay, Chủ tịch, Phó Chủ tịch thường trực và Trưởng 5 tổ chức chính trị-xã hội và các Phó Chủ tịch khác là cơ quan lãnh đạo và là cơ quan chịu trách nhiệm trước Ban Thường vụ tỉnh/thành ủy về toàn bộ hoạt động và dưới sự lãnh đạo trực tiếp, thường xuyên của Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể cấp tỉnh/thành.

Khác biệt nữa, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh, hiệp thương cử Ban Thường trực là cơ quan lãnh đạo, chỉ đạo toàn bộ hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (bao gồm cả 5 tổ chức chính trị-xã hội).

Ban Thường trực cấp tỉnh, cấp xã là đầu mối phối hợp công tác với cơ quan, ban ngành cấp tỉnh, cấp xã (Quy định 301). Trước mắt sẽ giữ nguyên số lượng như hiện nay gồm người đứng đầu của 5 tổ chức chính trị-xã hội (lựa chọn sau sáp nhập) và các Phó Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các tỉnh trước khi sáp nhập. Sau 5 năm số lượng sẽ theo quy định.

Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh (từ 7 đến 9 người), trước mắt, do sắp xếp hợp nhất thì giữ nguyên số lượng cấp phó, gồm các Phó Chủ tịch của các tỉnh trước khi sắp xếp - sau từ 7 đến 9 người.

Các ban tham mưu giúp việc Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh sẽ có 1-2 Ban đặc thù/đơn vị ngân sách do Ban thường vụ Tỉnh ủy quyết định.

Đây là nét mới theo tinh thần phân cấp linh hoạt để phù hợp với yêu cầu của thực tiễn.Đối với cấp xã (xã, phường, đặc khu), Đại hội đại biểu Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã hiệp thương cử ra Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã: dự kiến khoảng 50-70 Ủy viên; hiệp thương cử ra Ban Thường trực là cơ quan lãnh đạo (có sự khác biệt lớn với Ban Thường trực trước kia).

Cơ quan Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã có chức năng tham mưu, giúp việc Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị-xã hội cùng cấp; tham mưu, giúp Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh quản lý, hướng dẫn hoạt động của các tổ chức chính trị-xã hội, hội quần chúng và các tổ chức thành viên khác của Mặt trận thực hiện các quy định của Đảng, Nhà nước, Điều lệ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Điều lệ của các tổ chức; đồng thời là cơ quan chuyên môn, nghiệp vụ công tác Mặt trận và công tác đoàn thể, hội. Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã từ 5-6 người.

Thành lập Cơ quan Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã (gồm có Chủ tịch, Phó Chủ tịch, công chức giúp việc) do Ban Thường vụ cấp ủy cấp xã ban hành quyết định về chức năng, nhiệm vụ và tổ chức bộ máy.

Mỗi xã dự kiến có 8 - 10 biên chế (bao gồm: Ban Thường trực, công chức giúp việc). Cơ quan Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở các đặc khu sẽ do Ban Thường vụ tỉnh, thành ủy quyết định, dự kiến tối đa 10 người hưởng lương từ ngân sách nhà nước.

Có thể bố trí cán bộ, công chức cấp xã kiêm cấp phó của các tổ chức chính trị- xã hội cấp xã. Các tổ chức chính trị-xã hội cấp tỉnh, xã (Công đoàn, Nông dân, Phụ nữ, Thanh niên, Cựu chiến binh) tổ chức Đại hội sau Đại hội Đảng bộ và sau Đại hội Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp.

Đại hội bầu ra cơ quan lãnh đạo (Ban Chấp hành, Ban Thường vụ) và Chủ tịch, Phó Chủ tịch (hoặc Bí thư, Phó Bí thư) để lãnh đạo, chỉ đạo hoạt động của tổ chức.Trước mắt mỗi tổ chức giữ số lượng cấp phó hiện có, sau Đại hội thực hiện theo quy định của cấp có thẩm quyền.

Các tổ chức chính trị-xã hội ở Trung ương, ở tỉnh có trách nhiệm hướng dẫn việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ, nghiệp vụ công tác đối với các tổ chức chính trị-xã hội ở địa phương.

Đối với cơ quan tham mưu giúp việc của cấp tỉnh, cấp xã do Ban Thường vụ cùng cấp quyết định. Còn tổ chức Mặt trận Tổ quốc theo điều lệ do Ban Thường trực cấp trên quyết định, thực hiện quy định của Đảng, Nhà nước, Điều lệ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và điều lệ của các tổ chức chính trị xã hội. Mỗi một cơ quan tham mưu giúp việc chung cho Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị-xã hội chỉ có một cơ quan tham mưu giúp việc chung.

Các cơ quan này không phải là cơ quan tham mưu giúp việc cho các hội quần chúng. Biên chế giữ nguyên số lượng hiện nay và sau 5 năm phải thực hiện theo quy định. Cơ quan tham mưu giúp việc của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội với các đoàn thể có sự khác biệt.

Đảm bảo sự lãnh đạo toàn diện của Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc cấp tỉnh, xã

Đối với các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ ở cấp tỉnh, xã là nội dung mà cấp tỉnh, cấp xã, địa phương có rất nhiều ý kiến trao đổi với Trung ương. Quan điểm chỉ đạo phạm vi sắp xếp trực thuộc Mặt trận là các tổ chức hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ.

Thủ tướng Phạm Minh Chính phát biểu chỉ đạo Hội nghị. (Ảnh: Văn Điệp/TTXVN)

Các tổ chức quần chúng khác sẽ hoạt động theo Nghị định 126/2024/NĐ-CP của Chính phủ.Đến nay Bộ Nội vụ đã có những hướng dẫn về việc sắp xếp các tổ chức hội quần chúng khác.

Ở Trung ương hiện nay có 30 tổ chức hội quần chúng được Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ và phạm vi sắp xếp của Mặt trận chỉ là các tổ chức này. Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đề nghị Ban Thường vụ tỉnh, thành ủy chỉ đạo rà soát, sắp xếp chi bộ, đảng bộ các tổ chức hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ trực thuộc Đảng bộ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh.

Cũng theo bà Nguyễn Thị Thu Hà, đây là tiền đề, là yếu tố đầu tiên phải làm để đảm bảo sự lãnh đạo toàn diện của Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc cấp tỉnh, cấp xã. Đảm bảo lãnh đạo thông qua tổ chức đảng. Nơi nào đủ điều kiện thì thành lập đảng bộ, chi bộ. Nơi nào không đủ điều kiện thì vài tổ chức thành lập 1 chi bộ.

Trên cơ sở đánh giá hiệu quả hoạt động và tình hình thực tiễn, Ban Thường trực phối hợp với các ban Đảng phụ trách, các sở ngành quản lý Nhà nước đề xuất với cấp ủy cho thực hiện việc sắp xếp các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ có chức năng, nhiệm vụ trùng lặp; kết thúc hoạt động của các hội hoạt động không có hiệu quả; hợp nhất đối với các hội có đối tượng, tính chất, nội dung hoạt động tương đồng.

Ở Trung ương, đang làm thủ tục sát nhập 2 hội là Hội Bảo trợ người khuyết tật và trẻ mồ côi Việt Nam và Hội Cứu trợ trẻ em tàn tật Việt Nam.

Trong khi chờ sự phối hợp, hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền, trước mắt đề nghị các đơn vị ổn định đầu mối, thực hiện tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế theo chỉ đạo của cấp ủy và hướng dẫn của các cơ quan có thẩm quyền, đặc biệt là hướng dẫn của Ủy ban, Sở Nội vụ các tỉnh, thành ủy.Với Mặt trận, cần hoàn thành chủ động, thành lập Ban Công tác Hội quần chúng ở tỉnh (nếu được), hoặc thành lập một bộ phận theo dõi giúp cho Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh theo dõi hướng dẫn, quản lý các hội quần chúng.

Ở cấp xã phải phân công cán bộ để theo dõi các hội quần chúng. Biên chế kinh phí thực hiện theo quy định hiện hành, thời gian sắp tới Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương sẽ có phối hợp với Chính phủ để hướng dẫn cụ thể.

Với các hội quần chúng phải đặt công tác phối hợp là cao nhất. Có sự khác biệt rất lớn về mô hình tổ chức bộ máy tính trực thuộc của các Hội quần chúng được Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ và các tổ chức chính trị - xã hội - Bà Nguyễn Thị Thu Hà nêu rõ.

Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương đã đề xuất Bộ Chính trị chỉ đạo tổng kết Chỉ thị số 17-CT/TW, ngày 28/8/2012 về tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với các Hội quần chúng.

Đề nghị Ban Bí thư Trung ương Đảng chỉ đạo, sửa đổi, bổ sung Quyết định số 118-QĐ/TW, ngày 22/8/2023 về Quy chế tổ chức và hoạt động của hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ ở Trung ương.

Đề nghị Chính phủ rà soát, sửa đổi Nghị định số 126/2024/NĐ-CP ngày 08/10/2024 của Chính phủ quy định về tổ chức, hoạt động và quản lý hội phù hợp với mô hình tổ chức, bộ máy mới.

Trên cơ sở thực tế sắp xếp tổ chức bộ máy của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị-xã hội, các hội quần chúng có thể thấy có thể thấy Đề án sắp xếp tinh gọn cơ quan Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị-xã hội, các hội quần chúng được Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ có sự sắp xếp vào Mặt trận Tổ quốc cùng cấp. Mức độ trực thuộc Mặt trận của các tổ chức chính trị-xã hội, các hội quần chúng cũng rất khác nhau.

Như vậy Đề án Sắp xếp, tinh gọn cơ quan Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị-xã hội, các hội quần chúng do Đảng và Nhà nước giao nhiệm vụ (cấp Trung ương, cấp tỉnh và cấp xã) và nhiều văn bản khác đều đề cập đến sắp xếp các tổ chức chính trị-xã hội, các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ về "trực thuộc" Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tuy nhiên tính chất trực thuộc, mức độ trực thuộc là khác nhau.

Mặt trận lãnh đạo toàn diện, trực tiếp các tổ chức chính trị-xã hội, thì các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ là phối hợp, hướng dẫn, quản lý.

Mặt trận và các tổ chức chính trị-xã hội có cơ quan tham mưu, giúp việc chung, còn các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ, Mặt trận thành lập bộ phận hoặc phân công cán bộ theo dõi, hướng dẫn.

Từ ngày 1/7/2025, Mặt trận và các tổ chức chính trị-xã hội hoạt động thông suốt theo mô hình mới, các hội sẽ tiếp tục sắp xếp, chờ hướng dẫn cơ quan có thẩm quyền.

Duy trì mô hình và tổ chức hoạt động Ban công tác Mặt trận ở khu dân cư

Liên quan đến mô hình tổ chức và hoạt động của Ban Công tác Mặt trận ở khu dân cư đến thời điểm này vẫn đang duy trì. Về mô hình hoạt động của Ban công tác mặt trận ở khu dân cư đề nghị duy trì theo mô hình cũ.

Tuy nhiên, nội dung, phương thức hoạt động sự phối hợp giữa Mặt trận và các tổ chức chính trị xã hội phải có sự thay đổi rất khác với trước kia.

Ban Công tác Mặt trận được thành lập ở dưới cơ sở (hiện nay đang là thôn, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc, tổ dân phố, khu phố, khối phố... gọi chung là khu dân cư).

Mỗi Ban có khoảng từ 9-11 người; cơ cấu gồm: Trưởng ban, Phó ban và các thành viên; gồm một số Ủy viên Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp cơ sở cư trú ở khu dân cư; đại diện chi ủy; người đứng đầu của các chi hội đoàn thể (Người cao tuổi, Cựu chiến binh, Nông dân, Phụ nữ, Đoàn Thanh niên, Chữ Thập đỏ...); một số người tiêu biểu trong các tầng lớp nhân dân, trong các dân tộc, tôn giáo.

Thay mặt Ban Thường vụ Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc các đoàn thể Trung ương, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đề nghị các tỉnh, thành ủy một nội dung liên quan đến nội dung sắp xếp tổ chức bộ máy, đặc biệt là cán bộ lãnh đạo cấp trưởng, cấp phó của Mặt trận Tổ quốc các tổ chức chính trị-xã hội.

Nguyên tắc đầu tiên, quan trọng nhất là phải giữ nguyên trạng cấp phó của Mặt trận và các tổ chức chính trị -xã hội và sau 5 năm mới thực hiện theo quy định mới.

Tuy nhiên lần này với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị-xã hội là hai lần sắp xếp. Một lần là các tổ chức chính trị-xã hội về Mặt trận, lần 2 là các tỉnh thành sáp nhập với nhau.

Hai lần sắp xếp như vậy với 3 tỉnh sáp nhập với nhau thì số lượng cấp phó chênh lệch rất lớn. Ở chiều ngược lại cán bộ Mặt trận Tổ quốc các tổ chức chính trị-xã hội đáp ứng được yêu cầu và có nguyện vọng thì trong đợt sắp xếp này rất mong các tỉnh, thành ủy quan tâm để sắp xếp các đồng chí là trưởng, phó các tổ chức chính trị-xã hội - Bà Nguyễn Thị Thu Hà nêu ý kiến./.

(TTXVN/Vietnam+)