'Sát thủ' ẩn nấp trong cơ thể, âm thầm phá hoại gan, não

Giun sán vẫn là vấn đề y tế đáng lo ngại tại Việt Nam, song thường bị xem nhẹ do bệnh diễn tiến âm thầm, triệu chứng không điển hình. Ảnh: Việt Linh.

PGS.TS Lê Trần Anh, khoa Vi sinh - Sinh học phân tử, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, cho biết giun sán vẫn là vấn đề y tế đáng lo ngại tại Việt Nam, song thường bị xem nhẹ do bệnh diễn tiến âm thầm, triệu chứng không điển hình.

Vì sao giun sán vẫn phổ biến ở Việt Nam?

Theo PGS.TS Lê Trần Anh, Việt Nam có khí hậu nóng ẩm, tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều loại ký sinh trùng phát triển, trong đó có giun sán. Bên cạnh đó, các thói quen sinh hoạt và ăn uống chưa đảm bảo vệ sinh như ăn rau sống, uống nước chưa đun sôi, sử dụng thịt, cá, tôm, cua sống hoặc nấu chưa chín, cũng làm gia tăng nguy cơ nhiễm bệnh.

Một số nhóm người có nguy cơ cao hơn, gồm những người thường xuyên tiếp xúc với đất, bùn, vật nuôi, làm nông nghiệp hoặc nuôi gia súc, gia cầm.

"Nhiều trường hợp nhiễm giun sán kéo dài nhiều năm nhưng không hề hay biết, chỉ tình cờ phát hiện khi đi khám vì biến chứng nặng", PGS.TS Lê Trần Anh nói.

Không chỉ ký sinh ở đường tiêu hóa, giun sán còn có thể xâm nhập và cư trú tại gan, phổi, não, mắt, dưới da hoặc trong cơ. Khi tồn tại lâu trong cơ thể, ký sinh trùng không đơn thuần "lấy bớt chất dinh dưỡng" mà còn gây viêm, phá hủy mô, tạo ổ áp xe, dẫn đến tổn thương nghiêm trọng và kéo dài.

Ở đường tiêu hóa, giun sán chiếm đoạt dinh dưỡng khiến người bệnh sụt cân, mệt mỏi, rối loạn tiêu hóa, thiếu máu, suy dinh dưỡng, giảm sức đề kháng. Trẻ em và phụ nữ mang thai là những đối tượng dễ bị ảnh hưởng nặng nề hơn do nhu cầu dinh dưỡng cao.

Nhân viên y tế tại Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương, lấy mẫu xét nghiệm cho người dân. Ảnh: Việt Linh.

Khi ký sinh tại gan và đường mật, giun sán có thể gây viêm gan, áp xe gan, biểu hiện bằng đau hạ sườn phải, sốt kéo dài, vàng da. Nhiễm kéo dài có nguy cơ dẫn đến xơ gan, tắc mật, sỏi mật, suy giảm chức năng gan, thậm chí làm tăng nguy cơ ung thư gan.

Tại phổi, người bệnh có thể ho dai dẳng, đau ngực, khó thở, đôi khi khạc đờm lẫn máu. Các tổn thương này dễ bị nhầm với lao phổi, khiến việc chẩn đoán và điều trị chậm trễ.

"Nếu giun sán xâm nhập hệ thần kinh, người bệnh có thể xuất hiện đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, co giật, thậm chí để lại di chứng thần kinh lâu dài. Trường hợp ấu trùng ký sinh trong mắt có thể gây viêm, sưng đau, nhìn mờ, nguy cơ mất thị lực vĩnh viễn nếu không được điều trị kịp thời", vị chuyên gia nhấn mạnh.

Ngoài ra, giun sán còn có thể gây các cục nhỏ di động dưới da hoặc trong cơ, kèm ngứa, đau, khiến người bệnh lo lắng kéo dài. Nhiều trường hợp xuất hiện dị ứng toàn thân, mày đay tái đi tái lại mà không rõ nguyên nhân.

PGS.TS Lê Trần Anh lưu ý một số loại giun sán trong điều kiện bình thường chỉ gây triệu chứng nhẹ hoặc thoáng qua. Tuy nhiên, ở những người suy giảm miễn dịch như bệnh nhân ung thư, người dùng corticoid kéo dài hoặc sau ghép tạng, giun sán có thể bùng phát mạnh, gây tổn thương đa cơ quan.

Điển hình là giun lươn (Strongyloides), có thể gây hội chứng giun lươn lan tràn ở người suy giảm miễn dịch, dẫn đến nhiễm trùng nặng và đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện sớm.

Giun lươn (Strongyloides) có thể gây hội chứng giun lươn lan tràn ở người suy giảm miễn dịch, dẫn đến nhiễm trùng nặng và đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện sớm. Ảnh: BSCC.

Khi nào nên đi khám, sàng lọc giun sán?

Theo vị chuyên gia, người dân nên đi khám hoặc làm xét nghiệm khi có một hoặc nhiều dấu hiệu kéo dài, không rõ nguyên nhân như đau bụng âm ỉ, đầy hơi, rối loạn tiêu hóa; đau tức vùng gan; ho kéo dài, khó thở; mẩn ngứa, mề đay tái phát; mờ mắt, đau hốc mắt; đau đầu, chóng mặt, co giật; hoặc xuất hiện cục lạ dưới da.

Đặc biệt, những người có nguy cơ phơi nhiễm cao như ăn rau sống, thịt hoặc cá chưa chín, thường xuyên tiếp xúc đất hoặc động vật cần chủ động sàng lọc để phát hiện sớm.

PGS.TS Lê Trần Anh, khoa Vi sinh - Sinh học phân tử, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, cho hay các biểu hiện nhiễm giun sán thường không đặc hiệu, dễ bị nhầm với nhiều bệnh lý khác. Do đó, xét nghiệm là cách duy nhất giúp chẩn đoán chính xác, kể cả khi người bệnh chưa có triệu chứng rõ ràng.

Việc sàng lọc giúp phát hiện sớm bệnh, xác định đúng loại ký sinh trùng, từ đó bác sĩ chỉ định thuốc điều trị phù hợp, ngăn ngừa biến chứng và tái nhiễm, đồng thời đánh giá hiệu quả điều trị.

Hiện nay, các phương pháp chẩn đoán giun sán gồm xét nghiệm phân hoặc dịch cơ thể tìm trứng, ấu trùng; xét nghiệm máu phát hiện phản ứng miễn dịch; siêu âm, CT, MRI khi nghi ngờ tổn thương gan, phổi, não. Trong một số trường hợp đặc biệt, kỹ thuật sinh học phân tử cũng được áp dụng.

"Sau khi được xét nghiệm chẩn đoán chính xác, bác sĩ sẽ tư vấn chỉ định điều trị phù hợp, theo các hướng dẫn mới nhất của Bộ Y tế Việt Nam, giúp điều trị an toàn, hiệu quả", PGS Anh thông tin.

Phương Anh