Sâu bệnh diễn biến bất thường, 'đe dọa' lúa hè thu

Tại các xã Nam Phúc Thăng, Cẩm Dương và thị trấn Cẩm Xuyên (huyện Cẩm Xuyên), rầy lưng trắng phát sinh sớm, tập trung thành từng ổ lớn với mật độ phổ biến từ vài nghìn con/m², gây áp lực cho trà lúa đang trong giai đoạn đẻ nhánh. Một số ruộng cá biệt ghi nhận mật độ lên đến 7.000 - 10.000 con/m², chủ yếu là rầy tuổi nhỏ (tuổi 1-3), có hiện tượng gối lứa rõ rệt.

Ông Trần Văn Thiết (thôn Đông Cao, xã Nam Phúc Thăng) chia sẻ: “Chỉ trong một tuần, rầy nâu phát sinh nhiều bất thường. Khua nhẹ tay là thấy những chấm trắng li ti nhảy tán loạn, bám dày trên mặt lá và thân lúa. Một số ruộng nhiễm nặng đã có dấu hiệu vàng lá, lúa phát triển chậm. Bà con tập trung xử lý diện tích nhiễm nặng và theo dõi đồng ruộng thường xuyên”.

Rầy tuổi 1 - 3 là những chấm trắng li ti bám đầy xung quanh thân và lá lúa.

Theo bà Trần Thị Trang - cán bộ kỹ thuật Trung tâm Ứng dụng khoa học kỹ thuật và Bảo vệ cây trồng, vật nuôi huyện Cẩm Xuyên, hiện tượng rầy ở các tuổi non chiếm chủ yếu, xen gối lứa rõ rệt và đang tích lũy số lượng nhanh chóng, địa phương đã có khuyến cáo phun phòng khi mật độ rầy vượt 1.500 con/m². Đồng thời, tiến hành thu mẫu rầy lưng trắng, rầy xanh đuôi đen (pha trưởng thành) - hai loài có nguy cơ truyền bệnh virus trên lúa gửi về cơ quan chuyên trách.

Hình thái nóng ẩm, có mưa rào xen kẽ làm rầy nhân lên nhanh chóng về số lượng cũng đang khiến nhiều bà con nông dân tại huyện Đức Thọ, Kỳ Anh, Thạch Hà,… lo lắng. Ông Trần Hữu Danh (thôn Trung Nam, xã An Dũng, Đức Thọ) cho biết: “Khác với mọi năm, vụ này, rầy phát tán ngay từ đầu đẻ nhánh và số lượng tương đối nhiều. Chúng chích hút nhựa khiến lá héo vàng, cây phát triển kém. Loài này còn là trung gian lây lan bệnh lùn sọc đen phương Nam, rất nguy hiểm nếu không phòng trừ sớm”.

Bà con nông dân chủ động phun trừ ở những diện tích nhiễm nặng.

Theo số liệu tổng hợp từ các địa phương, rầy lưng trắng đang gây hại ở mật độ trung bình 300 - 500 con/m², nơi cao 700 - 1.000 con/m², cục bộ 3.000 - 5.000 con/m². Diện tích nhiễm toàn tỉnh hiện ước tính 55 ha, trong đó 10 ha nhiễm nặng. Rầy lưng trắng chiếm chủ yếu, rầy xanh đuôi đen xuất hiện rải rác. Dự báo, các tập đoàn rầy sẽ tiếp tục tích lũy về số lượng, gây hại trong giai đoạn đẻ nhánh - làm đòng với những diễn biến khó lường đối với vụ sản xuất hè thu.

Các chuyên gia cảnh báo, rầy lưng trắng là môi giới truyền virus SRBSDV gây bệnh lùn sọc đen phương Nam. Trong khi đó, rầy xanh đuôi đen truyền virus RYSV gây bệnh vàng lá di động. Cả hai bệnh này rất nguy hiểm, không có thuốc đặc trị. Nếu ruộng bị nhiễm sớm, cây sẽ thấp lùn, chết từng khóm. Nếu nhiễm muộn, lúa trổ không thoát, năng suất giảm nghiêm trọng.

Các ruộng lúa bị sâu cuốn lá nhỏ ăn "trắng" lá.

Ngoài ra, hiện nay, sâu cuốn lá nhỏ cũng đang tạo áp lực đáng kể trên nhiều trà lúa hè thu, đặc biệt tại những vùng gieo cấy sớm, bón thừa đạm hoặc chưa kịp phun phòng. Nhiều địa phương ghi nhận hiện tượng sâu phát triển mạnh, gây hại cục bộ, ăn trắng lá, khiến khả năng quang hợp của lúa suy giảm.

Những ngày này, bà con nông dân các địa phương của huyện Can Lộc như xã Sơn Lộc, Xuân Lộc, Khánh Vĩnh Yên,… phải tranh thủ ra đồng từ sớm để phun phòng trừ sâu. Bà Nguyễn Thị Mận (thôn Trung Xá, xã Xuân Lộc, Can Lộc) thông tin: “Vụ này tôi gieo cấy hơn 1 mẫu lúa thì 2/3 diện tích xuất hiện sâu gây hại. Lứa này đang tăng nhanh về số lượng, dù có phun trừ nhưng chưa triệt để, đứng từ đầu bờ đã thấy ruộng loang lổ, lá lúa bị cuốn và ăn trắng từng đám”.

Phun trừ kém hiệu quả, bà con nông dân xã Sơn Lộc (Can Lộc) phải lấy chổi quét trên ruộng để phá vỡ tổ sâu.

Còn ông Phạm Văn Tứ (xã Sơn Lộc, Can Lộc) đã phun thuốc một lần nhưng hiệu quả chưa cao, buộc phải dùng dụng cụ thủ công để khua vỡ các tổ sâu trên lá nhằm tăng độ tiếp xúc của thuốc. Ông Tứ lo ngại: “Thời tiết mát mẻ, có mưa rào xen kẽ nên sâu phát triển nhanh. Sâu xen gối lứa rất nhiều nên tôi càng lo lắng hơn. Diệt trừ được đợt này thì áp lực trên đồng ruộng mới giảm xuống".

Theo ông Nguyễn Tuấn Lộc - Giám đốc Trung tâm Bảo vệ thực vật vùng khu IV (Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật), hiện tượng phát sinh sớm, mật độ cao của các đối tượng như sâu cuốn lá nhỏ, rầy lưng trắng trong vụ hè thu năm nay tại Hà Tĩnh là dấu hiệu đáng lưu ý. So với trung bình nhiều năm trở lại đây, năm nay sâu bệnh xuất hiện sớm hơn và có tốc độ phát triển nhanh hơn rõ rệt. Nguyên nhân chủ yếu đến từ diễn biến bất thường của thời tiết: mưa đến sớm từ tháng 6, độ ẩm cao, nền nhiệt phổ biến trong khoảng 28 - 35 độ C. Đây là điều kiện lý tưởng cho côn trùng gây hại sinh trưởng, tích lũy mật độ nhanh. Không chỉ vậy, kiểu thời tiết này còn rút ngắn chu kỳ phát triển của các loại côn trùng, khiến áp lực dịch hại trên đồng ruộng gia tăng ngay từ đầu vụ.

Dự kiến, lứa sâu cuốn lá nhỏ thứ 2 sẽ nở rộ từ khoảng 5/7/2025 trở đi nên ngành chuyên môn cần tăng cường điều tra thực địa để kịp thời khuyến cáo cho bà con nông dân.

Dự kiến, lứa sâu cuốn lá nhỏ thứ 2 sẽ nở rộ từ khoảng 5/7/2025 trở đi; rầy nâu, rầy lưng trắng tiếp tục tích lũy số lượng và tạo nguồn gây hại mạnh giai đoạn lúa làm đòng - trổ bông. Vì thế, ngành chuyên môn khuyến cáo các địa phương cần thực hiện tốt công tác điều tra phát hiện, dự tính dự báo, tham mưu kịp thời biện pháp kỹ thuật và tổ chức phòng trừ hiệu quả; tiến hành thu mẫu rầy lưng trắng, rầy xanh đuôi đen (pha trưởng thành) gửi về Trung tâm Bảo vệ thực vật vùng khu 4 để xét nghiệm, nhằm xác định nguy cơ mang mầm virus gây bệnh trên lúa. Ngoài ra, chú trọng đẩy mạnh tuyên truyền về triệu chứng bệnh lùn sọc đen phương Nam, vàng lá di động, cách nhận biết - phòng trừ rầy lưng trắng, rầy xanh đuôi đen để người dân kịp thời phát hiện và xử lý.

Đối với bà con nông dân, cần tăng cường kiểm tra đồng ruộng, chú ý hai đối tượng chính là rầy và sâu cuốn lá nhỏ, chủ động phun trừ khi tuổi non, mật độ cao; tuân thủ nguyên tắc “4 đúng” trong sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sẽ góp phần hạn chế thiệt hại.

Trong bối cảnh sâu bệnh xuất hiện sớm và còn diễn biến khó lường, việc chủ động kiểm soát sớm sẽ là yếu tố then chốt giúp Hà Tĩnh bảo vệ thành công vụ lúa hè thu 2025, hạn chế tối đa nguy cơ giảm năng suất.

Thái Oanh