Sầu riêng Việt hóa giải thế khó trên bàn cờ xuất khẩu

Xuất khẩu sầu riêng đang đứng trước áp lực cạnh tranh gay gắt

Trung Quốc hiện thực hóa giấc mơ tự trồng sầu riêng

Trung Quốc - thị trường tiêu thụ hơn 90% sản lượng sầu riêng Việt Nam - đang bước vào cuộc “cách mạng” sản xuất sầu riêng. Người Trung Quốc thích ăn sầu riêng, thậm chí dùng sầu riêng như một món quà thời thượng để tặng người thân, bạn bè, đặc biệt trong những dịp quan trọng như cưới xin. Vì vậy, người Trung Quốc chưa bao giờ từ bỏ tham vọng tự trồng sầu riêng.

Theo truyền thông Trung Quốc, nước này bắt đầu trồng sầu riêng từ những năm 1950 tại tỉnh Hải Nam. Thời điểm đó, nông dân chủ yếu gieo hạt trực tiếp - phương pháp khiến cây mất hơn 10 năm mới cho trái, trong khi tỷ lệ sống rất thấp và những thử nghiệm ban đầu này hầu như không mang lại kết quả như kỳ vọng.

Đến năm 2018, tỉnh Hải Nam bắt đầu đưa sầu riêng vào canh tác quy mô lớn. Để tăng tỷ lệ thành công, nhiều doanh nghiệp mời chuyên gia sầu riêng từ Thái Lan và Malaysia sang chia sẻ kinh nghiệm. Các mô hình canh tác cũng được điều chỉnh cho phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng địa phương, dưới sự hỗ trợ kỹ thuật từ Viện Khoa học Nông nghiệp Nhiệt đới Trung Quốc và Viện Khoa học Nông nghiệp Hải Nam. Nhờ đó, tỷ lệ sống của cây trồng đã đạt tới 98%.

So với Malaysia và Thái Lan, TP. Tam Á - vùng trồng sầu riêng chủ lực ở tỉnh Hải Nam, có lợi thế về thời gian nắng, nhưng lượng mưa thấp và phân bố không đều trong các mùa. Để khắc phục khó khăn này, một số công ty ở Trung Quốc đã xây dựng hồ chứa lớn và lắp đặt hệ thống tưới tiêu tự động, giúp cung cấp nước và phân bón cho cây một cách chính xác.

Ngoài ra, họ kết hợp làm cỏ bằng tay và máy móc, đồng thời sử dụng phân bón hữu cơ nhằm cải thiện độ màu mỡ của đất. Trong giai đoạn đầu phát triển, mỗi cây chỉ giữ lại 2-5 quả để tập trung dinh dưỡng, giúp cây thích nghi tốt hơn và nâng cao chất lượng quả về sau.

Mùa vụ năm 2023, Trung Quốc khiến cả thế giới bất ngờ khi lần đầu thu hoạch sầu riêng với sản lượng khoảng 50 tấn. Dù hương vị không thể bằng sầu riêng Đông Nam Á, nhưng thành tựu này đánh dấu bước tiến mới trong lĩnh vực canh tác sầu riêng của nước này, tiếp thêm hy vọng cho quốc gia tỷ dân về khả năng thoát lệ thuộc vào nguồn sầu riêng nhập khẩu.

Những năm sau này, diện tích sầu riêng của Trung Quốc được mở rộng nhanh chóng. Từ 700 ha vào năm 2000, đến năm 2025, Trung Quốc đã có 2.600 ha trồng sầu riêng, bình quân mỗi năm diện tích trồng sầu riêng tăng 30%.

Giới chuyên gia nhận định, trước mắt, sự phát triển của sầu riêng Trung Quốc vẫn ở giai đoạn khởi đầu, chưa thể ảnh hưởng tới các quốc gia xuất khẩu sầu riêng như Thái Lan hay Việt Nam. Hiện nay, giá sầu riêng nội địa Trung Quốc cao gấp 2-3 lần hàng nhập khẩu. Để giá thành tiệm cận hàng Đông Nam Á, diện tích trồng sầu riêng của Trung Quốc cần đạt tới 121.000 - 202.000 ha.

Tuy vậy, xu hướng tự chủ sản xuất của Trung Quốc chắc chắn sẽ tạo áp lực lên các quốc gia xuất khẩu sầu riêng truyền thống. Cách Trung Quốc tận dụng tối đa công nghệ để áp chế những bất lợi từ thiên nhiên cho thấy, nước này không chỉ tham vọng giảm dần phụ thuộc vào nhập khẩu, mà còn gửi đi thông điệp là, “trái cây vua” sẽ sớm trở thành ngành công nghiệp nội địa được đầu tư bài bản.

Khi thị trường ngày càng chật chội

Năm 2022, Việt Nam ký kết nghị định thư xuất khẩu sầu riêng chính ngạch sang Trung Quốc, trở thành quốc gia thứ hai tại khu vực có thể đưa sầu riêng tiếp cận thị trường tỷ dân. Cú hích này đưa sầu riêng nhảy vọt trong những năm 2023, 2024, với kim ngạch xuất khẩu lần lượt là 2,2 tỷ USD và 3,4 tỷ USD, thậm chí chiếm một nửa tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam trong năm 2024.

Cùng với thời gian, Trung Quốc không chỉ mở cửa cho hàng Việt Nam, mà còn đẩy mạnh nguồn cung sầu riêng từ các quốc gia khác trong khu vực. Mới đây nhất, tháng 7/2025, Campuchia trở thành quốc gia thứ 5 tại Đông Nam Á chính thức gia nhập thị trường sầu riêng Trung Quốc, thông qua việc xuất khẩu lô sầu riêng tươi đầu tiên với khối lượng hơn 17 tấn, từ Cảng tự trị Sihanoukville của Campuchia đến TP. Thâm Quyến.

Theo Bộ Nông nghiệp Campuchia, nước này có hơn 11.000 ha sầu riêng, trong đó 7.000 ha đang được thu hoạch, sản lượng ước tính khoảng 120.000 tấn mỗi năm, tương đương gần 1/10 sản lượng sầu riêng của Việt Nam.

Ngoài Campuchia, thời gian tới, thị trường Trung Quốc dự kiến chứng kiến sự thâm nhập của sầu riêng Lào, khi nước này đang đẩy mạnh việc hướng dẫn nông dân các kỹ thuật canh tác, đồng thời khuyến khích trồng sầu riêng quy mô lớn. Tương tự, Indonesia cũng đang tìm cách chen chân vào thị trường sầu riêng Trung Quốc, nhưng đặt mục tiêu trước mắt là xuất khẩu sầu riêng đông lạnh để mở đường cho sầu riêng tươi.

Khi Campuchia và Indonesia hiện thực hóa tham vọng của mình, thị trường sầu riêng Trung Quốc sẽ diễn ra sự cạnh tranh cùng lúc của nhiều nguồn cung khác nhau, gồm nguồn cung nội địa xuất phát từ đảo Hải Nam và 7 nguồn cung của Đông Nam Á gồm Thái Lan, Việt Nam, Philippines, Malaysia, Campuchia, Indonesia và Lào.

Hiện nay, những đối thủ kỳ cựu như Thái Lan, Malaysia hay Philippines đều có chiến lược riêng để tăng sức cạnh tranh trên thị trường sầu riêng Trung Quốc. Trong đó, Thái Lan, dù giảm dần thị phần, vẫn là đối thủ số một của Việt Nam. Nước này có kinh nghiệm lâu năm, thương hiệu quốc gia mạnh, mạng lưới phân phối sâu và chuỗi cung ứng ổn định. Giá bán trung bình của sầu riêng Thái thường cao hơn, nhờ định vị chất lượng.

Trong khi đó, Malaysia nổi lên với thương hiệu Musang King cao cấp, tập trung phân khúc khách hàng giàu có. Còn Philippines, tuy mới tham gia xuất khẩu từ năm 2023, kim ngạch còn nhỏ (chỉ 32,5 triệu USD năm 2024), nhưng tốc độ tăng trưởng ở mức 144,4%.

“Bắt đầu từ năm nay trở đi, tôi khẳng định 100% rằng, giá sầu riêng của Việt Nam sẽ không cao được như trước đây. Tại Thái Lan, vùng Đông Bắc trước giờ chưa trồng sầu riêng, thì nay cũng trồng hàng chục ngàn héc-ta. Trong vài năm tới, nguồn cung sầu riêng từ Thái Lan tăng, cộng thêm nguồn cung từ việc mở rộng diện tích sầu riêng ở Việt Nam, khiến nguồn cung sầu riêng vào thị trường Trung Quốc ngày càng nhiều”, ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam phân tích.

“Theo tôi quan sát, vài năm gần đây, thị trường Trung Quốc đều đặn nhập khẩu khoảng 7-8 tỷ USD sầu riêng mỗi năm, chứ không tăng vọt. Tôi dự báo, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam có thể vẫn khoảng 3-4 tỷ USD mỗi năm, chắc chắn không thể lên mốc 5-6 tỷ USD, nhưng chúng ta sẽ phải xuất khẩu nhiều hàng sang đó hơn, vì giá đã giảm”, ông Nguyên nói thêm.

Tìm biện pháp để giữ vững vị thế

Trước áp lực cạnh tranh ngày càng gay gắt tại thị trường tỷ dân, cả cơ quan quản lý lẫn doanh nghiệp Việt Nam đã chủ động tung ra nhiều “nước cờ” để giữ vững kim ngạch xuất khẩu. Những vùng trồng hay cơ sở đóng gói không đáp ứng chuẩn mực bị loại bỏ, thay vào đó là hệ thống sản xuất được chuẩn hóa và quản lý chặt chẽ từ khâu truy xuất nguồn gốc. Việc Trung Quốc phê duyệt thêm 829 mã số vùng trồng và 131 mã số cơ sở đóng gói sầu riêng trong tháng 5/2025 là minh chứng rõ ràng cho nỗ lực này.

Ngoài ra, đầu tháng 8/2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành Quyết định 3015/QĐ-BNNMT về Quy trình kiểm soát an toàn thực phẩm với quả sầu riêng tươi xuất khẩu. Đây là lần đầu tiên một loại quả có cơ chế kiểm soát riêng ở cấp quốc gia, nhằm thống nhất toàn bộ quy trình sản xuất, kinh doanh mặt hàng này, từ lúc trồng trọt cho đến lúc đóng gói, xuất khẩu.

Giới chuyên gia đánh giá, quy chuẩn của Việt Nam, dù ra sau Thái Lan hay Malaysia, nhưng cho thấy, Việt Nam không hề đi chậm trong khâu kiểm soát, vì các nước khác đã xuất khẩu sầu riêng từ 10 năm trước, trong khi Việt Nam mới đẩy mạnh xuất khẩu 3 năm trở lại đây.

Về phía doanh nghiệp, khi sầu riêng tươi giảm giá trong nửa đầu năm 2025, họ đã tích cực chuyển hướng sang xuất khẩu sầu riêng đông lạnh sang Trung Quốc, sau khi hai nước chính thức ký kết Nghị định thư xuất khẩu sầu riêng đông lạnh vào tháng 8/2024. Kết quả cho thấy, trong nửa đầu năm 2025, hoạt động xuất khẩu sầu riêng đông lạnh từ Việt Nam sang Trung Quốc ghi nhận mức tăng trưởng vượt bậc, với 388 lô xuất khẩu, đạt 14.282 tấn, tăng gấp hơn 3 lần so với cùng kỳ năm ngoái.

Dù Trung Quốc vẫn là “sân khấu chính”, nhưng nhiều doanh nghiệp đã chủ động mở rộng thị trường xuất khẩu sầu riêng đông lạnh sang Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản, Australia, châu Âu. Nếu ngành sầu riêng Việt Nam duy trì được sự chặt chẽ trong kiểm soát an toàn thực phẩm, tiếp tục chuẩn hóa mã số vùng trồng, đa dạng hóa sản phẩm và thị trường, thì khả năng trở thành đối trọng thực sự của Thái Lan tại Trung Quốc là hoàn toàn khả thi.

“Ngược lại, nếu chạy theo số lượng mà lơ là chất lượng, cơ hội hôm nay có thể nhanh chóng biến thành rủi ro ngày mai. Bên cạnh đó, chúng ta cũng phải tính đến việc mở rộng sang các thị trường tiềm năng như Nga hay Trung Đông, bằng cách tối ưu công nghệ bảo quản và công nghệ chế biến sâu”, đại diện Hiệp hội Rau quả Việt Nam đề xuất.

Nhung Bùi