Sấy măng rừng bằng lò đất

Bắt đầu từ tháng 6 dương lịch, khi vùng núi phía tây của tỉnh rộ lên mùa măng rừng, cũng là lúc các lò sấy măng bằng phương pháp thủ công bắt đầu đỏ lửa. Khói từ lò cuộn lên, hòa vào màn đêm se lạnh. Những người thợ sấy măng tay thoăn thoắt thái măng, sấy măng, thức xuyên đêm canh lửa để măng khô đều.

Bà Y Sun (bên trái), ở thôn Đăk Đe, xã Rờ Kơi đã gắn bó với công việc sấy măng bằng lò đất gần nửa thế kỷ.

Trong gian bếp thoang thoảng mùi măng khô, quyện với mùi khói, bà Y Sun, ở thôn Đăk Đe, xã Rờ Kơi lúi cúi sấy mẻ măng mà gia đình bà mới hái được ngày hôm qua. Sáu mươi hai năm tuổi đời, bà Y Sun đã gắn bó với nghề sấy măng bằng lò đất gần nửa thế kỷ.

Cuộc đời của người phụ nữ sinh ra ở xã biên giới Rờ Kơi gắn chặt với bếp lửa và những thớ măng khô thơm nồng nàn, như tình yêu nghề, yêu gia đình luôn nồng đượm. "Măng phải sấy đủ lửa mới ngon, cũng như con người phải trải qua bao vất vả, thử thách mới nên người", bà Y Sun ví von.

Ngược về ký ức, bà Y Sun nhớ lại khoảng thời gian mấy mươi năm về trước. Thuở ấy, cuộc sống của bà và nhiều người dân khác trong làng còn chật vật, măng rừng, rau rừng là thức ăn chính. Từ tháng 6, khi những cơn mưa rừng kéo về, cũng là lúc măng mọc tua tủa nơi bìa rừng.

Măng nhiều, ăn không hết, mọi người mới nghĩ đến cách phơi khô để dành. Song, do măng rộ giữa mùa mưa nên để phơi khô được măng, không phải là chuyện dễ dàng. Và trong cái khó, mọi người đã sáng kiến làm ra những chiếc lò đất để sấy măng. Nghề sấy măng bằng lò đất khởi nguồn như thế.

Từ một cách thức thủ công để bảo quản măng rừng được lâu hơn trong những ngày mưa gió, sấy măng bằng lò đất đã vươn mình trở thành nghề mang lại thu nhập khá cho người dân.

Ông A Ai, ở thôn Đăk Đe, xã Rờ Kơi nhóm lửa, sấy măng trực tiếp trên lò đất, còn vợ ông thì tỉ mỉ xếp măng lên vỉ rồi treo phía trên miệng lò.

Bên lò than rực hồng, ông A Ai, ở thôn Đăk Đe vui mừng kể, từ tháng 6 đến nay, bếp nhà tôi luôn đỏ lửa. Mỗi sáng sớm, tôi lên rừng hái măng rồi gùi về cho vợ tôi luộc, chẻ, ép măng cho đến khi kiệt nước rồi mang đi sấy. Nhờ vào nghề sấy măng, mà bình quân mỗi ngày, vợ chồng tôi kiếm được hơn 1 triệu đồng- một thu nhập khá đối với người dân vùng cao.

Gia đình ông A Ai có 6 anh chị em, thì 5 người gắn bó với nghề sấy măng bằng lò đất. Những năm tháng ấu thơ lớn lên bên chiếc lò sấy măng của mẹ, giúp ông Ai thuộc nằm lòng bí kíp làm lò, sấy măng.

“Chúng tôi thường dùng gạch, hoặc đá để xây khung lò, tạo thành một hình chữ nhật rỗng. Phần vách lò, được tôi đắp bằng đất sét, trộn với ít rơm để tăng độ kết dính. Khác với máy móc công nghiệp, sấy măng bằng lò đất đòi hỏi ở người thợ sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và kinh nghiệm canh lửa. Bởi, chỉ cần lửa quá to, măng sẽ cháy, còn lửa quá nhỏ, măng sẽ không đủ độ giòn, ngọt. Kỳ công là vậy, nhưng khi đã làm đủ lâu, chỉ cần ngửi mùi măng và nhìn màu sắc của măng, người thợ sẽ biết măng đã đạt độ khô cần thiết hay chưa”, ông A Ai chia sẻ.

Không chỉ là nghề “cha truyền con nối”, tạo sinh kế bền vững cho các gia đình, sản phẩm măng khô sấy bằng lò đất còn được nhiều hộ kinh doanh lựa chọn để sản xuất, kinh doanh với quy mô lớn, tạo việc làm cho nhiều lao động địa phương.

Tại thôn Kon Tun, xã Tu Mơ Rông, vào mỗi mùa măng, xưởng sản xuất măng khô bằng lò đất của anh Lê Tiến Nguyên (35 tuổi) luôn vận hành hết công suất để kịp cung cấp cho thị trường.

Anh Lê Tiến Nguyên, ở thôn Kon Tun, xã Tu Mơ Rông chọn nghề sấy măng bằng lò đất để khởi nghiệp từ 3 năm nay.

“Dù thị trường có nhiều sản phẩm măng khô sấy bằng lò công nghiệp, song, vẫn có đông đảo người tiêu dùng ưa chuộng sản phẩm măng khô sấy bằng lò đất. Nắm bắt sở thích của người tiêu dùng, từ năm 2022, tôi quyết định mở xưởng sản xuất. Bình quân mỗi tháng, tôi thu mua khoảng 7 tấn măng rừng tươi và cung cấp ra thị trường khoảng nửa tấn măng khô”, anh Lê Tiến Nguyên cho biết.

Giữa nhà xưởng được đầu tư quy mô, là lò sấy măng với diện tích lớn, được anh Nguyên đắp bằng đất sét, dựa theo kinh nghiệm được người địa phương truyền dạy lại. Bên lò sấy đỏ lửa, 5 lao động người Xơ Đăng, quê ở xã Tu Mơ Rông cần mẫn thái măng, sấy măng.

Bình quân mỗi tháng, mỗi lao động được anh Nguyên trả lương từ 4 - 4,5 triệu đồng. “Đến mùa măng rừng, chồng tôi đi hái măng, còn tôi, làm việc tại xưởng sấy măng. Ngày nào mọi người còn yêu quý hương vị măng khô truyền thống, thì ngày đó, gia đình tôi còn có thu nhập ổn định”, chị Y Hên bộc bạch.

Xưởng sản xuất măng khô bằng lò đất của anh Lê Tiến Nguyên, ở thôn Kon Tun, xã Tu Mơ Rông trả lương cho người lao động từ 4 - 4,5 triệu đồng/người/tháng.

Theo thời gian, nhịp sống hiện đại dần khiến nhiều nghề truyền thống lùi vào dĩ vãng. Song, ở các xã miền núi phía tây của tỉnh, nghề sấy măng truyền thống vẫn giữ vững vị thế. Những chiếc lò đất sấy măng đêm ngày đỏ lửa tựa gạch nối thời gian, đưa người đương thời về với vị xưa. Chỉ khác là, hương thơm của măng khô truyền thống không chỉ lan tỏa trong gian bếp mỗi nhà, mà đã vươn xa, mang theo câu chuyện về cách sản xuất măng khô truyền thống của người Quảng Ngãi đến với nhiều người hơn.

Bài, ảnh: Ý THU - HOÀI TIẾN