SCO tại Thiên Tân: Từ mô hình trật tự mới đến thách thức thực chất

Thiên Tân trở thành tâm điểm chính trường quốc tế khi SCO ghi dấu những cái bắt tay Nga - Trung, cuộc gặp lịch sử Ấn - Trung và thông điệp về một trật tự đa cực, phản ánh tham vọng biến cơ chế hợp tác khu vực này thành cực đối trọng mới của thế giới.

Thủ tướng Narendra Modi (trái) và Chủ tịch Tập Cận Bình tại cuộc gặp ở Thiên Tân, Trung Quốc ngày 31/8. Ảnh: Reuters

Hội nghị lần này diễn ra trong bối cảnh quốc tế đầy biến động, từ chiến sự Ukraine, cạnh tranh Mỹ - Trung, cho tới những bất ổn kinh tế toàn cầu. Sự hội tụ đông đảo của các nhà lãnh đạo châu Á, Âu và Trung Đông cho thấy, SCO đã vượt ra ngoài khuôn khổ an ninh khu vực để trở thành một diễn đàn có tham vọng toàn cầu.

Tại Thiên Tân, SCO được khẳng định như một “mô hình” trật tự quốc tế thay thế. Khối hiện có 10 thành viên thường trực và 16 đối tác đối thoại, mở rộng phạm vi hợp tác từ chống khủng bố, an ninh biên giới sang cả kinh tế, quân sự và kết nối khu vực. Theo Reuters, Chủ tịch Tập Cận Bình muốn khẳng định viễn cảnh “hậu trật tự do Mỹ dẫn dắt”, trong khi Tổng thống Vladimir Putin nhắc lại nguyên tắc SCO là hợp tác bình đẳng, không chống bên thứ ba, nhằm “định hình một trật tự đa cực công bằng hơn” dựa trên luật pháp quốc tế. Truyền thông chính thức Trung Quốc gọi SCO là “mô hình quan hệ quốc tế mới và lực lượng xây dựng mang tầm toàn cầu”. Liên hợp quốc (LHQ) cũng mô tả hội nghị là “màn trình diễn đoàn kết của toàn cầu phương Nam” khi tập hợp đông đảo lãnh đạo các nước đang phát triển.

Từ góc nhìn đó, SCO không chỉ là tổ chức khu vực, mà đang trở thành biểu tượng của sự dịch chuyển quyền lực từ Tây sang Đông, từ Bắc bán cầu sang Nam bán cầu. Sự kiện Ấn Độ và Trung Quốc khép lại bảy năm lạnh nhạt cũng tô đậm tính chất bước ngoặt. Cuộc gặp giữa Thủ tướng Narendra Modi và Chủ tịch Tập Cận Bình không chỉ giải tỏa căng thẳng biên giới, mà còn gửi đi thông điệp hai nền văn minh lớn của châu Á sẵn sàng tìm lại tiếng nói chung. Chính những hình ảnh đó khiến SCO 25 được coi như cột mốc định hình trật tự mới đang manh nha hình thành.

Dẫu vậy, một trật tự mới không thể chỉ dựa vào biểu tượng. SCO muốn chứng minh sức sống cần đưa ra những kết quả kinh tế - chính trị cụ thể. Tại Thiên Tân, Thủ tướng Narendra Modi nhấn mạnh, New Delhi “cam kết cải thiện quan hệ” với Bắc Kinh, đồng thời đề cao hợp tác thương mại và đầu tư. Hai bên công bố thỏa thuận khung về quản lý biên giới, tạo lập “bầu không khí hòa bình và ổn định” trên dãy Himalaya. Trước hội nghị, Trung Quốc cũng gỡ bớt hạn chế xuất khẩu đất hiếm, phân bón và máy móc sang Ấn Độ, đồng thời tuyên bố sẽ “đứng về phía New Delhi” trong việc phản đối các biện pháp thuế quan nghiêm ngặt từ Mỹ.

Không chỉ song phương, các dự án hạ tầng được Bắc Kinh đưa vào chương trình nghị sự cũng nhằm chứng minh hiệu quả hợp tác: sân bay Gwadar ở Pakistan, tuyến đường sắt Trung Quốc-Kyrgyzstan-Uzbekistan, hay nhà máy thủy điện Nepal vừa đi vào vận hành. Những dự án này không chỉ mang tính kết nối, mà còn thể hiện quyết tâm biến SCO thành mạng lưới liên kết thực sự. Giới phân tích cho rằng SCO 25 có thể trở thành bàn đạp cho “xoay trục chiến lược” kinh tế - tài chính: Nga, Ấn Độ và Trung Quốc tăng cường hợp tác tài chính nội khối, đẩy mạnh thanh toán bằng đồng ruble, rupee và nhân dân tệ, qua đó giảm phụ thuộc vào hệ thống phương Tây.

Đây được xem là bước thử nghiệm cho một trật tự kinh tế song song với đồng USD. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cảnh báo: hiệu quả kinh tế sẽ chỉ hiện rõ trong dài hạn, trong khi căng thẳng thương mại toàn cầu có thể làm lu mờ những cam kết vừa được đưa ra. Điểm then chốt là sự đa dạng lợi ích giữa các thành viên. Nga cần SCO để thoát vòng trừng phạt, Trung Quốc coi đây là công cụ mở rộng ảnh hưởng kinh tế, còn Ấn Độ duy trì vị thế cân bằng giữa Đông và Tây. Chính sự chồng chéo này khiến việc triển khai các sáng kiến thường khó đạt đến mức đồng thuận. SCO, vì thế, vẫn còn một chặng đường dài để biến tiềm lực thành thực lực.

Trên bình diện chính trị, SCO lần thứ 25 mang ý nghĩa vượt ra ngoài một hội nghị khu vực. Reuters gọi đây là “màn trình diễn đoàn kết của toàn cầu phương Nam”, trong khi Tổng Thư ký LHQ António Guterres ca ngợi hội nghị là “tín hiệu mạnh mẽ” về tinh thần hợp tác của các nước đang phát triển, đồng thời nhấn mạnh vai trò “cực kỳ quan trọng” của Trung Quốc trong việc duy trì trật tự đa phương đang bị thách thức. Việc Thủ tướng Narendra Modi lần đầu tiên sau bảy năm trở lại Trung Quốc, ngay lúc Mỹ gia tăng sức ép thuế quan với Ấn Độ, càng làm nổi bật sự kiện. Hình ảnh ông bắt tay Chủ tịch Tập Cận Bình, hay cái ôm thân tình giữa Chủ tịch nước chủ nhà và Tổng thống Vladimir Putin, đã trở thành biểu tượng trực quan của một liên minh Á-Âu đang tìm cách thiết lập “cực đối trọng” mới. Những khoảnh khắc đó, với dư luận quốc tế, quan trọng không kém bất kỳ tuyên bố chính trị nào. SCO 25 cũng được đặt trong bối cảnh đặc biệt: diễn ra ngay trước lễ duyệt binh kỷ niệm 80 năm kết thúc Thế chiến II tại Bắc Kinh.

Bằng việc lồng ghép hội nghị quốc tế và sự kiện lịch sử, Trung Quốc muốn khẳng định vai trò không chỉ của một nền kinh tế khổng lồ, mà còn của một cường quốc định hình ký ức và trật tự thế giới. Rõ ràng, SCO 25 đã gửi đi thông điệp rõ ràng: các cường quốc Á-Âu trong cơ chế này đang chủ động viết lại luật chơi, không chỉ ở mức song phương mà còn ở cấp độ đa phương. Tuy nhiên, để biến biểu tượng thành hiện thực, SCO cần chứng minh khả năng tạo ra thay đổi cụ thể: từ việc cải thiện hạ tầng, thương mại, tài chính đến nâng cao đời sống của người dân. Nếu không, SCO có nguy cơ trở thành “diễn đàn của những tuyên bố lớn” thay vì một tổ chức kiến tạo trật tự thực sự.

Từ Thiên Tân, thế giới chứng kiến một bước ngoặt: phương Tây không còn độc quyền dẫn dắt, trong khi một cực quyền lực mới - với hạt nhân là Trung Quốc, Nga và Ấn Độ - đang tìm cách khẳng định vị thế. SCO đang định hình như tấm gương phản chiếu của xu thế toàn cầu đa cực, với Global South ngày càng cất tiếng nói. Nhưng từ khát vọng đến thực chất vẫn là khoảng cách lớn. Thử thách đặt ra cho SCO là liệu họ có thể chuyển những thông điệp vang dội tại Thiên Tân thành lợi ích cụ thể cho gần một nửa dân số toàn cầu, hay chỉ dừng lại ở biểu tượng chính trị.

Khổng Hà