Sẽ không dễ dàng!

Nói về lý do để đưa ra đề xuất này, ông Nhân cho biết, năm 2022, giá chi phí đầu vào cho sản xuất điện tăng rất cao. Ví dụ như giá dầu tăng vài chục phần trăm, giá than tăng tới 600% so với đầu năm ngoái... nhưng giá bán điện vẫn giữ nguyên từ năm 2019, chưa được điều chỉnh. Với diễn biến này, tình hình tài chính của EVN trong năm nay và tới đây rất khó khăn, có thể mất cân đối tài chính, không có chi phí, nguy cơ không có tiền trả cho các đơn vị bán điện... Ngoài ra, hệ số xếp hạng tín dụng của EVN sẽ bị đánh giá thấp; việc vay vốn ngân hàng cho các dự án đầu tư xây dựng cũng rất khó, ảnh hưởng lớn đến bảo đảm an ninh năng lượng cho đất nước. Do đó, EVN kiến nghị áp dụng cơ chế thị trường cho giá điện tương tự như điều hành xăng dầu.

Thực tế, hiện giá bán lẻ điện bình quân được điều chỉnh theo Quyết định 24/2017, dựa trên biến động đầu vào của tất cả khâu phát điện, truyền tải điện, phân phối - bán lẻ điện, điều hành - quản lý ngành và dịch vụ phụ trợ hệ thống điện. Khi giá bán lẻ điện bình quân tăng 3 - 5%, EVN được quyền quyết định điều chỉnh. Mức biến động giá bán lẻ điện bình quân 5 - 10%, thẩm quyền quyết định thuộc Bộ Công thương và nếu ở mức trên 10%, Thủ tướng sẽ quyết định. Quy định là vậy và dù đã thực hiện được gần 5 năm nhưng thực tế việc điều chỉnh giá ở mức nào đều phải có sự chấp thuận từ cấp có thẩm quyền do điện là đầu vào sản xuất, ảnh hưởng tới nhiều ngành, lĩnh vực.

Cho nên, về lý thuyết, đề xuất này của EVN là phù hợp và cần thiết bởi thực tế, giá bán điện của nước ta được cho là đang thấp một cách không hợp lý và chưa phản ánh đầy đủ các yếu tố chi phí đầu vào của sản xuất. Vậy nhưng để thực hiện chắc chắn sẽ không dễ dàng.

Dẫn chứng cụ thể là theo Quyết định số 63/2013/QĐ-TTg quy định về lộ trình, các điều kiện và cơ cấu ngành điện để hình thành và phát triển các cấp độ thị trường điện lực tại Việt Nam được Thủ tướng ban hành từ ngày 8.10.2013 với các mục tiêu cụ thể là hình thành và phát triển thị trường điện lực qua 3 cấp độ. Thứ nhất là thị trường phát điện cạnh tranh (từ nay đến hết năm 2014). Thứ hai là thị trường bán buôn điện cạnh tranh (thí điểm từ năm 2015 - 2016, hoàn chỉnh từ năm 2017 - 2021). Cuối cùng là thị trường bán lẻ điện cạnh tranh thí điểm (từ năm 2021 - 2023) và thị trường bán lẻ điện cạnh tranh hoàn chỉnh (từ sau năm 2023). So sánh thực thế, đến thời điểm này, vẫn chưa có bất kỳ "dấu hiệu" nào cho thấy thị trường bán lẻ điện cạnh tranh sẽ hoàn chỉnh và đi vào vận hành.

Điện năng là hàng hóa đặc biệt, việc sản xuất và tiêu dùng diễn ra đồng thời. Ngoài ra, còn có nhiều yếu tố khác chi phối. Bởi vậy, chắc chắn giữa đề xuất áp dụng cơ chế thị trường cho giá điện tương tự như điều hành xăng dầu và thực hiện sẽ có khoảng cách rất lớn, cho dù đã đến lúc phải nhìn nhận giá bán điện như giá bán các loại hàng hóa khác vì nếu giá bán điện được điều chỉnh theo cơ chế thị trường sẽ hấp dẫn các nhà đầu tư tạo ra nhiều nguồn điện mới, đủ cung cấp cho phát triển kinh tế - xã hội sẽ mang lại lợi ích lớn hơn nhiều so với định giá bán thấp nhưng lại thiếu điện.

Ninh Hà