Siết chặt quản lý hóa chất công nghiệp, không để tội phạm lợi dụng

Theo số liệu của Sở Công Thương TP Hồ Chí Minh, trên địa bàn hiện có 2.438 cơ sở hoạt động sản xuất, kinh doanh, sử dụng, lưu giữ hóa chất nói chung; trong đó có 987 doanh nghiệp kinh doanh tiền chất, 31 doanh nghiệp sản xuất hóa chất có chứa tiền chất, 430 doanh nghiệp có sử dụng tiền chất công nghiệp hoạt động sản xuất trong nhiều lĩnh vực.

Ma túy tổng hợp, cơ quan Công an thu được từ một vụ án.

Trong số 1.088 cơ sở được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất, kinh doanh hóa chất lĩnh vực công nghiệp có 1.018 cơ sở có đăng ký hoạt động tiền chất công nghiệp chủ yếu là các loại dung môi, hóa chất cơ bản được phân loại là tiền chất công nghiệp nhóm 2 như Acetone, Toluene, Methyl Ethyl Ketone, Acid Sulfuric, Acid Clohydric,... và một số loại hóa chất được phân loại là tiền chất công nghiệp nhóm 1 phổ biến như: Acetic anhydride, Piperonal,… dùng làm nguyên liệu, phục vụ chính cho sản xuất công nghiệp, sản xuất hàng tiêu dùng, mỹ phẩm, y tế và nghiên cứu khoa học.

Qua các năm 2021–2024, công tác thanh tra tại TP Hồ Chí Minh cho thấy nhiều vi phạm mang tính lặp lại. Nhiều doanh nghiệp bị phát hiện sản xuất, kinh doanh hóa chất ngoài danh mục được cấp phép; không tổ chức huấn luyện an toàn hóa chất; không ban hành phiếu kiểm soát mua, bán; vi phạm quy định về kho chứa, tem nhãn, bao bì. Đáng chú ý, chỉ tính riêng năm 2024, lực lượng chức năng đã xử phạt trên 611 triệu đồng, truy thu hơn 534 triệu đồng từ các hành vi vi phạm chuyển tiếp từ năm 2023.

Tại tỉnh Bình Dương cũ, một trung tâm công nghiệp nặng với mật độ nhà máy sử dụng hóa chất lớn nên công tác quản lý càng áp lực hơn. Năm 2022, đoàn thanh tra đã kiểm tra 39 doanh nghiệp, xử phạt 20 đơn vị với tổng số tiền 1,92 tỷ đồng. Năm 2023, lực lượng chuyên ngành tiếp tục xử phạt 678 triệu đồng; năm 2024 phạt hơn 944 triệu đồng và 6 tháng đầu năm 2025 đã phạt 319 triệu đồng. Hầu hết vi phạm liên quan đến xây dựng kho chứa không đúng tiêu chuẩn, kinh doanh sai danh mục, không đạt yêu cầu về an toàn hóa chất, hoặc không thực hiện báo cáo định kỳ theo quy định.

Tại tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu cũ, với đặc thù cảng biển và công nghiệp nặng, cũng liên tục phát hiện nhiều vi phạm. Từ năm 2022 đến năm 2024, lực lượng thanh tra đã làm việc với 28 doanh nghiệp, xử phạt hơn 550 triệu đồng. Một số vụ vi phạm tiềm ẩn nguy cơ lớn liên quan đến việc kê khai sai bản chất hóa chất nhập khẩu, khiến cơ quan quản lý gặp khó trong khâu phân loại và giám sát, đặc biệt với các mặt hàng có thể được sử dụng làm tiền chất sản xuất ma túy tổng hợp.

Tuy các địa phương đã triển khai nhiều biện pháp giám sát, nhưng báo cáo của Sở Công Thương TP Hồ Chí Minh cũng chỉ ra hàng loạt lỗ hổng đang khiến công tác kiểm soát gặp khó khăn. Vấn đề lớn nhất nằm ở cơ sở dữ liệu hóa chất quốc gia thiếu đồng bộ, không đầy đủ và không có cơ chế chia sẻ thông tin giữa các địa phương. Nhiều doanh nghiệp có trụ sở ở tỉnh này nhưng hoạt động ở tỉnh khác khiến cơ quan quản lý nơi đặt chi nhánh không thể kiểm tra thông tin trên hệ thống. Đây là lỗ hổng mà tội phạm hoàn toàn có thể lợi dụng để che giấu hoạt động liên quan đến tiền chất.

Một thực tế khác được nêu rõ là nhiều loại hóa chất chứa thành phần tiền chất công nghiệp lại được nhập khẩu dưới dạng sản phẩm thực phẩm, dược phẩm hoặc phụ gia công nghiệp. Khi doanh nghiệp khai báo tên gọi thương mại khác với tên gọi hóa chất theo danh mục của Nghị định 113, cơ quan kiểm tra gần như không có cơ chế đối chiếu để xử lý. Chỉ cần một sản phẩm thay đổi tên thương mại, bản chất hóa học có thể bị che phủ, tạo ra nguy cơ khó lường trong công tác phòng, chống tội phạm ma túy.

Sau sáp nhập địa giới, khoảng cách quản lý tăng gấp nhiều lần cũng được xem là thách thức lớn. Một cuộc kiểm tra tại doanh nghiệp ở khu vực cách trung tâm thành phố hơn 60km có thể tiêu tốn một ngày làm việc chỉ cho việc di chuyển. Trong khi đó, biên chế lực lượng chuyên trách không tăng, cán bộ phải kiêm nhiệm nhiều lĩnh vực, dẫn đến chất lượng thẩm định hồ sơ và kiểm tra thực tế bị ảnh hưởng đáng kể. Việc thay đổi tổ chức bộ máy, nhiều nhân sự chuyên môn chuyển công tác hoặc nghỉ việc càng khiến công tác quản lý chậm trễ.

Bên cạnh đó, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hóa chất còn phân tán, chồng chéo. Nghị định 146/2025/NĐ-CP quy định phân cấp quản lý nhưng chưa có hướng dẫn cụ thể về cơ chế giao quyền cho các cơ quan chuyên môn cấp tỉnh. Mỗi địa phương áp dụng một cách, khiến việc phối hợp liên tỉnh bị đình trệ. Khi hồ sơ hóa chất của doanh nghiệp có trụ sở tại tỉnh khác gửi về xin cấp phép, cơ quan chuyên môn không có quy định rõ ràng để đối chiếu hoặc xác minh thông tin.

Từ thực tiễn trên, Sở Công Thương xây dựng nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới là tiếp tục rà soát, bổ sung danh sách đề nghị kiểm tra đối với các cơ sở hoạt động hóa chất là tiền chất công nghiệp có dấu hiệu vi phạm. Quản lý chặt chẽ các cơ sở sản xuất, kinh doanh hóa chất có điều kiện trong lĩnh vực công nghiệp, đặc biệt hóa chất thuộc danh mục tiền chất công nghiệp nhằm phòng ngừa, ngăn chặn tình trạng mua bán, tàng trữ, tổ chức sản xuất, sử dụng trái phép chất ma túy. Tăng cường công tác phối hợp, trao đổi cung cấp thông tin thường xuyên với Cục Hóa chất – Bộ Công Thương, các Sở, ngành liên quan và UBND các xã, phường trong công tác kiểm soát hoạt động hợp pháp liên quan đến ma túy.

Tiếp tục rà soát các văn bản quy phạm pháp luật, kiến nghị các cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung các văn bản còn bất cập, chưa phù hợp với thực tiễn. Phối hợp với các đơn vị chức năng nghiên cứu tham mưu, đề xuất các quy chế, chính sách về phòng, chống và kiểm soát ma túy phù hợp với điều kiện của thành phố. Đồng thời chú trọng bồi dưỡng, đào tạo đội ngũ quản lý liên quan đến công tác cấp phép hóa chất thuộc thẩm quyền theo quy định vững chuyên môn, giỏi nghiệp vụ

Phương Tuyền