Sinh kế bền vững với du lịch cộng đồng

Từ rẻo cao hoang sơ đến bản làng du lịch

Trong trang phục truyền thống rực rỡ của đồng bào Dao Đỏ, bà con nhiệt tình trò chuyện, giới thiệu đặc sắc văn hóa dân tộc. Những vị khách du lịch đầy thích thú và sảng khoái khi được ăn những món ăn dân dã trong không khí mát mẻ của Sa Pa. Nhìn cảnh tượng ấy, Giám đốc Hợp tác xã Du lịch cộng đồng Tả Phìn Tẩn Tả Mẩy càng thêm chắc chắn về quyết định làm du lịch của mình cách đây nhiều năm là đúng đắn.

Du khách trải nghiệm văn hóa đặc sắc của đồng bào ở Sa Pa, Lào Cai. Nguồn: VOV

Khu du lịch quốc gia Sa Pa, Lào Cai, không chỉ hút khách bởi sự hùng vĩ của thiên nhiên, khí hậu mát lành mà còn bởi đặc sắc văn hóa dân tộc. Ý thức được nguồn tài nguyên quý giá ấy, gia đình bà Tẩn Tả Mẩy cùng gần 40 gia đình ở Tả Phìn đã kết hợp hoạt động kinh doanh du lịch cộng đồng. Các hộ bảo nhau cải tạo nhà cửa, đường sá sạch đẹp. Không chỉ chỉnh trang những nếp nhà truyền thống, mà còn cả các vật dụng mang dấu ấn văn hóa đặc trưng như chăn màn thổ cẩm, gùi, chiêng, sáo, trống… Đặc biệt, ẩm thực dân tộc và thuốc tắm thảo dược bản địa chỉ có ở đồng bào Dao cũng được chuẩn bị, sẵn sàng đáp ứng nhu cầu ăn ở, tham quan, trải nghiệm của du khách.

“Ngay từ khi thành lập Hợp tác xã Du lịch cộng đồng, chúng tôi đã thống nhất phương châm là bảo tồn, gìn giữ, phát huy văn hóa truyền thống của đồng bào Dao. Tất cả đều mong muốn khách đến với Tả Phìn được trải nghiệm đúng và thật nhất văn hóa của đồng bào”, bà Tẩn Tả Mẩy cho hay.

Không riêng Tả Phìn, nhiều vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã lựa chọn mô hình phát triển du lịch cộng đồng, tận dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa phong phú để phát triển đời sống. Từ đó, mang lại thu nhập từ chục triệu đến vài trăm triệu đồng, giúp bà con cải thiện sinh kế.

Theo Giám đốc Hợp tác xã Văn hóa kết nối cộng đồng tỉnh Lào Cai Hoàng Thị Vượng, bản chất của mô hình du lịch cộng đồng, du lịch văn hóa, nông nghiệp không cần khách sạn 5 sao hay các khu nghỉ dưỡng biệt lập mà là biến chính không gian sống, không gian sản xuất nông nghiệp của người dân thành sản phẩm trải nghiệm độc đáo. Du lịch ở đây không chỉ là ngắm cảnh mà còn gắn liền với việc vui chơi, khám phá, kết nối trực tiếp giữa với đời sống cộng đồng.

Với phương thức này, việc bảo tồn, gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống được đặc biệt coi trọng. Trên thực tế, du lịch cộng đồng, du lịch nông nghiệp đang thay đổi căn bản nhận thức của người dân. Ví dụ, trước đây bà con người Mông có tiền là dỡ nhà gỗ truyền thống để xây nhà gạch kiên cố, thì nay, họ hiểu rằng chính những nếp nhà cổ, những nét văn hóa nguyên sơ mới là thứ thu hút du khách. Nhờ đó, bà con quay lại gìn giữ, bảo tồn kiến trúc nhà ở truyền thống của dân tộc mình.

“Những mô hình này đã thực hiện đúng mục tiêu cốt lõi của du lịch bền vững là bảo tồn được văn hóa của cộng đồng và tạo ra công ăn việc làm cho những đối tượng là người dân địa phương”, bà Hoàng Thị Vượng nhận định.

Liên kết và thúc đẩy

Phát triển du lịch cộng đồng để giảm nghèo là một hướng đi đúng đắn, nhưng con đường này không dễ dàng. Bản chất của phát triển du lịch bền vững không phải đích đến mà là hành trình không có điểm dừng. Muốn vậy, những giá trị bản địa, nhất là phong tục, tập quán phải được đặc biệt chú trọng.

Du lịch cần gắn với điều kiện đặc thù của từng khu vực thôn bản, cộng đồng dân tộc. Nguồn: VOV

Bà Hoàng Thị Vượng chỉ ra thực tế đáng lo ngại: khi du lịch phát triển ồ ạt mà chính quyền địa phương không có cơ chế khuyến khích đúng hướng, sẽ mang lại những tác động, nguy cơ tiêu cực. Nguy cơ đầu tiên là sự mai một, biến đổi giá trị văn hóa.

Bà Vượng dẫn chứng thực tế tại nhiều điểm du lịch ở Sa Pa, việc bảo tồn trang phục truyền thống gặp không ít khó khăn do sự pha trộn, tương tác với du khách trong quá trình làm du lịch tự phát. “Đáng lo hơn nhiều không gian văn hóa cộng đồng trước đây tổ chức giao lưu, lễ hội cũng bị bê tông hóa để trở thành nơi cho hoạt động du lịch”.

Theo Phó Chủ tịch Hội Du lịch cộng đồng Việt Nam, Giám đốc Công ty du lịch Travelogy Việt Nam Vũ Văn Tuyên, thông thường, phải nghiên cứu thị trường, hành vi của khách du lịch cũng như mong muốn của họ khi đi du lịch, từ đó mới xây dựng sản phẩm du lịch phù hợp dựa trên thế mạnh của đơn vị để chào bán cho khách. Nhưng có nhiều sản phẩm du lịch cộng đồng đang được thiết kế đi ngược lại quy tắc đó.

“Bản chất của du lịch cộng đồng là trải nghiệm thân mật, thậm chí chỉ một vài khách chứ không phải cứ đông là tốt”, ông Vũ Văn Tuyên chỉ ra.

Thời gian qua, Đảng, Nhà nước ta đã ban hành nhiều chính sách, quy định liên quan đến phát triển du lịch cộng đồng, trong đó quan tâm đến phát triển du lịch cộng đồng ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, chính sách khi đưa tới các vùng, miền cần có sự hướng dẫn cụ thể, bài bản hơn. Các địa phương cần có nguồn nhân lực chuyên trách trực tiếp làm việc với người dân để hướng dẫn, hỗ trợ họ các vấn đề liên quan theo kiểu cầm tay chỉ việc.

Đặc biệt, cơ quan quản lý nhà nước cùng doanh nghiệp và đại diện cộng đồng làm du lịch cần khảo sát, nghiên cứu kỹ lưỡng về khả năng phát triển du lịch cộng đồng của điểm đến, từ đó xác định hướng khai thác phù hợp và đưa ra mô hình cụ thể gắn với điều kiện đặc thù của từng khu vực thôn bản, cộng đồng dân tộc.

Theo bà Trần Thị Kim Oanh, Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, du lịch cộng đồng bền vững là một tất yếu để phát triển du lịch, cải thiện sinh kế cho đồng bào dân tộc. Thời gian tới, với sự quan tâm của Nhà nước, sự ủng hộ của chính quyền địa phương cùng hợp lực của chuyên gia du lịch và cộng đồng là con đường biến di sản văn hóa và tài nguyên nông nghiệp thành động lực xóa đói giảm nghèo tại các vùng sơn cước.

Hải Đường