Sinh vật ngoại lai gây thiệt hại lên tới 420 tỷ USD/năm

Thông tin được đưa ra tại Hội thảo Tăng cường hợp tác để quản lý hiệu quả các loài ngoại lai xâm hại tại Việt Nam do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam tổ chức sáng 31/7, tại Hà Nội.

Chi phí từ thiệt hại do sinh vật ngoại lai tăng gấp 4 lần qua mỗi thập kỷ

Phát biểu khai mạc Hội thảo, bà Ramla Khalidi, Trưởng đại diện thường trú của UNDP tại Việt Nam cho biết, trên phạm vi toàn cầu, loài ngoại lai xâm hại là 1 trong 5 nguyên nhân hàng đầu gây mất đa dạng sinh học. Hơn 1 triệu loài đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng.

Hội thảo Tăng cường hợp tác để quản lý hiệu quả các loài ngoại lai xâm hại tại Việt Nam do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam tổ chức sáng 31/7, tại Hà Nội.

Không giống như các nguyên nhân khác bao gồm thay đổi trong đất liền và biển khai thác quá mức, ô nhiễm và biến đổi khí hậu, vấn đề loài ngoại lai xâm hại ít nhận được sự quan tâm, tuy nhiên, mối đe dọa này ngày càng gia tăng và biến đổi khí hậu sẽ chỉ khiến tình hình tồi tệ hơn.

“Báo cáo năm 2023 tại Diễn đàn liên Chính phủ về đa đạng sinh học và dịch vụ hệ sinh thái (IPBES) đã đưa ra một bức tranh đáng lo ngại. Hơn 3.500 loài ngoại lai đã được ghi nhận có tác động gây hại với chi phí thiệt hại kinh tế toàn cầu ước tính lên tới 420 tỷ USD/năm”, bà Ramla Khalidi thông tin.

Cũng theo đại diện UNDP, các loài sinh vật ngoại lai đang lan rộng nhanh hơn bao giờ hết do các hoạt động thương mại, du lịch và các hoạt động khác của con người. Kể từ năm 1970, chi phí từ những thiệt hại này đã tăng gấp 4 lần qua mỗi thập kỷ. Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế đó. Các loài sinh vật ngoại lai xâm hại đã gây thiệt hại mùa màng, làm tắc nghẽn sông ngòi và phá vỡ hệ sinh thái bản địa.

“Năm 1997, ốc bươu vàng đã xâm nhiễm hơn 132 nghìn ha ruộng lúa trên 57/63 tỉnh/thành phố (cũ) của cả nước, tác động của chúng là sâu rộng, đe dọa kinh tế, an ninh lương thực và sức khỏe của con người”, bà Ramla Khalidi dẫn chứng và cho biết đây là lý do tại sao mục tiêu số 6 của khung đa dạng sinh học toàn cầu đặt ra yêu cầu giảm 50% sự lan rộng của loài ngoại lai xâm hại vào năm 2030.

Cần sự phối hợp của các bên liên quan

Mục tiêu trên là táo bạo và cần thiết nhưng chỉ có thể đạt được thông qua việc hành động phối kết hợp dựa trên khoa học và có sự tham gia toàn diện của các bên liên quan. Phòng ngừa là chiến lược tốt nhất và hiệu quả nhất về chi phí. Tuy nhiên, phát hiện sớm, ứng phó nhanh, khoanh vùng và kiểm soát lâu dài cũng đóng vai trò quan trọng.

Cần phải ngăn chặn loài ngoại lai xâm hại như tôm hùm đất. Ảnh minh họa

Mỗi một giai đoạn của quá trình xâm nhập đều quan trọng và mỗi một sự chậm chễ nào đều phải trả một giá nhất định. Tuy nhiên, như IPBES cảnh báo, những nỗ lực của chúng ta vẫn còn rời rạc, nông nghiệp, thủy sản, lâm nghiệp, kiểm soát biên giới, giao thông vận tải;… mỗi lĩnh vực đều bị ảnh hưởng nhưng sự phối hợp còn rất yếu. Việt Nam có cơ hội đặc biệt để thay đổi điều đó ngày hôm nay. Việc sáp nhập các Bộ, ngành, địa phương đã mở ra cơ hội kịp thời trong việc tăng cường hợp tác, làm rõ vai trò và cách tiếp cận thống nhất trong quản lý loài ngoại lai xâm hại.

Tuy nhiên, chính sách và thể chế thôi là chưa đủ, chúng ta cần con người. Nâng cao nhận thức cộng đồng, xây dựng năng lực địa phương, huy động sự tham gia của khu vực tư nhân, trao quyền cho cộng đồng, đây là những nền tảng của thành công. Sự tham gia đầy đủ của các bên liên quan sẽ nâng cao tính chính danh của các hành động, tính bao trùm sẽ gia tăng các tác động.

Hệ thống văn bản quản lý sinh vật ngoại lai xâm hại ở Việt Nam. Nguồn: Bộ NN&MT

Việc sửa đổi Thông tư số 35/2018/TT-BTNMT của Bộ Tài nguyên và Môi trường Quy định tiêu chí xác định và ban hành Danh mục loài ngoại lai xâm hại sẽ giúp củng bố khung pháp lý cho việc quản lý loài ngoại lai xâm hại với các loài khác.

Bên cạnh đó, việc rà soát, cập nhật các chính sính phù hợp với mục tiêu toàn cầu, công việc này là một phần trong sứ mệnh rộng lớn hơn, đó là hỗ trợ phát triển bền vững và có lợi cho thiên nhiên. Cần khẳng định rõ ràng, xử lý các loài ngoại xâm hại không chỉ bảo vệ hệ sinh thái của chúng ta mà đó là bảo vệ con người, sức khỏe, sinh kế và tương lai của chính chúng ta. Xây dựng tương lai bền vững, có tính chống chịu cho tất cả mọi người.

Trong khuôn khổ Hội thảo, các chuyên gia, các tổ chức cùng chia sẻ những kinh nghiệm trong hoạt động điều tra, phát hiện, kiểm soát và thảo luận các giải pháp diệt trừ các loài ngoại lai xâm hại. Đồng thời, trao đổi về các chính sách, chiến lược và mô hình quản lý thành công trong nước và quốc tế.

Thảo luận các phương pháp và kỹ thuật tiên tiến để kiểm soát, ngăn chặn sự xâm nhập của loài ngoại lai xâm hại, nhằm nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn đa dạng sinh học, góp phần thực hiện thành công, hiệu quả Chiến lược quốc gia về Đa dạng sinh học đến năm 2030, tầm nhìn năm 2050.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Quốc Trị nhấn mạnh, theo Diễn đàn Chính sách Khoa học về Đa dạng sinh học và Dịch vụ hệ sinh thái của Liên hợp quốc (IPBES) và Công ước Đa dạng sinh học (CBD) thì loài ngoại lai xâm hại, được xác định là một trong năm nguyên nhân chính, dẫn đến suy giảm đa dạng sinh học toàn cầu.

Các loài ngoại lai xâm hại không chỉ ảnh hưởng đến sự cân bằng sinh thái, mà còn tác động tiêu cực đến đời sống cộng đồng và nền kinh tế, nó lấn át các loài bản địa, làm suy giảm nguồn tài nguyên thiên nhiên hiện có và làm mất đi các giá trị của đa dạng sinh học, khi chúng được du nhập vào môi trường sống mới, phát triển và xâm lấn mạnh mẽ.

Việc ngăn chặn và kiểm soát sự xâm nhập của các loài ngoại lai, xâm hại đang là một thách thức đối với Việt Nam và đòi hỏi cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, các tổ chức và cộng đồng.

Do đó, với những kiến thức và kinh nghiệm được chia sẻ từ Hội thảo sẽ là một bước đi quan trọng để phát hiện những vấn đề cần hoàn thiện trong cơ chế chính sách, tìm ra các giải pháp hữu hiệu để định hướng công tác quản lý trong thời thời gian tới nhằm kiểm soát, ngăn chặn và tiến tới diệt trừ toàn bộ các loài ngoại lai xâm hại tại Việt Nam.

Nguyễn Hạnh