Sở hữu mỏ đa kim cả thế giới thèm khát, địa phương này còn là 'cứ điểm' của loạt ông lớn Hàn Quốc, Trung Quốc

Trong bối cảnh đổi mới và phát triển mạnh mẽ của các tỉnh vùng trung du và miền núi phía Bắc, việc sáp nhập lại tỉnh Thái Nguyên và Bắc Kạn (trước chia tách là tỉnh Bắc Thái) không chỉ mở rộng quy mô hành chính mà còn tạo ra cơ hội đột phá về phát triển kinh tế - xã hội.

Từ một thủ phủ công nghiệp sừng sững với các dự án công nghệ cao hàng tỷ USD đến một “lá phổi xanh” giàu tiềm năng sinh thái và khoáng sản, vùng đất mới này đang từng bước khẳng định vị thế là điểm sáng của sự chuyển dịch kinh tế, hội tụ đa dạng các ngành nghề trọng điểm.

TỪ THỦ PHỦ CÔNG NGHIỆP ĐẾN “LÁ PHỔI XANH”

Sau quyết định sáp nhập hai tỉnh Thái Nguyên và Bắc Kạn, tỉnh Thái Nguyên (mới) có diện tích tự nhiên hơn 8.375 km2 và dân số gần 1,8 triệu người. Toàn tỉnh có 92 đơn vị hành chính cấp xã gồm 15 phường và 77 xã.

Theo Sở Tài chính tỉnh Thái Nguyên, trong 6 tháng đầu năm 2025, tăng trưởng GRDP toàn tỉnh sau sáp nhập đạt 6,61%. Trong đó, khu vực dịch vụ tăng mạnh 9,72%, phản ánh hiệu quả của chính sách thúc đẩy tiêu dùng và du lịch địa phương. Sản xuất công nghiệp cũng phục hồi tốt, đóng góp lớn từ công nghiệp chế biến, chế tạo.

Xét riêng từng địa phương trước khi sáp nhập, tỉnh Thái Nguyên (cũ) ghi nhận mức tăng trưởng 6,47% trong 6 tháng đầu năm. Trong đó, khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản tăng 4,10%, công nghiệp và xây dựng tăng 5,14%, dịch vụ và thuế sản phẩm tăng 9,19%. Trong khi đó, Bắc Kạn đạt mức tăng trưởng ấn tượng 7,91%, nổi bật ở lĩnh vực công nghiệp và xây dựng với mức tăng tới 13,48%.

Sản xuất công nghiệp tiếp tục giữ vai trò động lực tăng trưởng chủ lực cho tỉnh Thái Nguyên. Trong 6 tháng đầu năm 2025, giá trị sản xuất công nghiệp của tỉnh Thái Nguyên (cũ) đạt 443,6 nghìn tỷ đồng, tăng 4,6% so với cùng kỳ.

Trong khi đó, Bắc Kạn vốn có quy mô công nghiệp nhỏ cũng ghi nhận sự tăng tốc rõ rệt khi giá trị sản xuất công nghiệp đạt 1.050 tỷ đồng, tăng tới 17,85%, cho thấy những tín hiệu tích cực của chuyển dịch cơ cấu kinh tế.

Cùng với công nghiệp, hoạt động thương mại, dịch vụ trên địa bàn tỉnh có nhiều chuyển biến tích cực. Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng xã hội của Thái Nguyên đạt 46,1 nghìn tỷ đồng, tăng 20,4%, trong khi Bắc Kạn đạt 6.250 tỷ đồng, tăng 25% so với cùng kỳ.

Về xuất khẩu, Thái Nguyên tiếp tục giữ vững vị thế trong nhóm 5 tỉnh thành có quy mô xuất khẩu hàng hóa lớn nhất cả nước với giá trị đạt 15,7 tỷ USD, tăng 2,6%. Trong khi đó, giá trị nhập khẩu đạt 9,9 tỷ USD, tăng mạnh 14,1%. Bắc Kạn cũng ghi nhận giá trị xuất nhập khẩu tăng 16,28%, đạt 25 triệu USD.

Tổng thu ngân sách nhà nước của Thái Nguyên đạt 12.924 tỷ đồng, tăng 50% so với cùng kỳ, đạt 58% dự toán Chính phủ giao. Bắc Kạn thu 524 tỷ đồng, đạt hơn 55% so với dự toán Trung ương.

Về giải ngân đầu tư công, Thái Nguyên đạt tỷ lệ giải ngân cao với 4.949 tỷ đồng, bằng 79% kế hoạch vốn Thủ tướng Chính phủ giao. Bắc Kạn giải ngân 1.538 tỷ đồng, đạt 37% kế hoạch.

Đáng chú ý, vốn FDI tiếp tục đổ về mạnh mẽ với 11 dự án mới, tổng vốn đăng ký là 138,7 triệu USD và 15 lượt dự án tăng vốn thêm 134,2 triệu USD. Tính đến nay, toàn tỉnh có 228 dự án FDI còn hiệu lực với tổng vốn hơn 11,2 tỷ USD.

Thái Nguyên trước sáp nhập là một trong những tỉnh phát triển năng động nhất của vùng trung du và miền núi phía Bắc. Nhờ vị trí địa lý thuận lợi, nằm kề thủ đô Hà Nội và được xem là cửa ngõ kết nối giữa vùng trung du với các tỉnh miền núi phía Bắc, Thái Nguyên có điều kiện lý tưởng để phát triển công nghiệp, dịch vụ và giao thương.

Cụ thể, hạ tầng giao thông tại đây được đầu tư đồng bộ với cao tốc Hà Nội – Thái Nguyên, quốc lộ 3, đường sắt xuyên tỉnh và các tuyến liên kết vùng, tạo điều kiện thuận lợi cho vận tải, logistics và thu hút đầu tư.

Trên nền tảng lịch sử là cái nôi của ngành công nghiệp nặng miền Bắc với biểu tượng là Nhà máy Gang thép Thái Nguyên, tỉnh đã có bước chuyển mình mạnh mẽ trong thập kỷ qua để trở thành trung tâm công nghiệp công nghệ cao.

Điểm sáng lớn nhất là sự hiện diện của Tổ hợp Samsung Electronics Việt Nam – Thái Nguyên cùng hàng trăm doanh nghiệp vệ tinh trong lĩnh vực điện tử, cơ khí chính xác và công nghiệp phụ trợ. Các khu công nghiệp như Yên Bình, Sông Công I – II, Nam Phổ Yên... không chỉ thu hút hàng tỷ USD vốn FDI mà còn đóng vai trò tạo động lực tăng trưởng, việc làm và đổi mới công nghệ cho toàn vùng.

Nhà máy sản xuất của Samsung Electronics Việt Nam – Thái Nguyên là điểm sáng trong lĩnh vực công nghiệp

Bên cạnh công nghiệp, Thái Nguyên còn nổi tiếng là vùng đất của cây chè. Với diện tích trồng chè lên tới hơn 22.000ha và sản lượng hàng năm vượt 250.000 tấn chè búp tươi, Thái Nguyên giữ vị thế là thủ phủ chè của Việt Nam. Vùng chè Tân Cương đã trở thành thương hiệu quốc gia, góp phần đưa nông sản địa phương ra thị trường thế giới.

Du lịch Thái Nguyên thời gian gần đây cũng có bước phát triển đáng kể. Với tài nguyên phong phú, tỉnh hội tụ nhiều loại hình du lịch gồm sinh thái, văn hóa, lịch sử, cộng đồng.

Hồ Núi Cốc là điểm đến nổi bật, gắn với truyền thuyết dân gian và là trung tâm của nhiều dự án nghỉ dưỡng, vui chơi giải trí. Các di tích lịch sử như khu ATK Định Hóa, Bảo tàng Văn hóa các Dân tộc Việt Nam cùng hệ thống làng nghề, lễ hội dân gian… cũng góp phần định hình bản sắc du lịch riêng của Thái Nguyên.

Trái ngược với sự sôi động của Thái Nguyên, Bắc Kạn mang trong mình vẻ đẹp trầm lắng, nguyên sơ với địa hình chủ yếu là núi cao và rừng rậm. Dù điều kiện hạ tầng và mức độ đô thị hóa còn hạn chế nhưng Bắc Kạn sở hữu lợi thế rất đặc biệt về sinh thái, khoáng sản và bản sắc văn hóa.

Với diện tích rừng chiếm hơn 70% tổng diện tích tự nhiên, tỉnh là một trong những “lá phổi xanh” của vùng Đông Bắc, rất phù hợp để phát triển kinh tế rừng, nông nghiệp hữu cơ, cây dược liệu và du lịch sinh thái.

Tỉnh Bắc Kạn còn được biết đến là vùng đất giàu khoáng sản, với nhiều loại kim loại quý hiếm như chì, kẽm, antimon, đồng, vàng… Việc sáp nhập với Thái Nguyên mở ra cơ hội kết nối chuỗi giá trị khai thác, chế biến, tiêu thụ khoáng sản nhờ hạ tầng đồng bộ hơn, lực lượng lao động kỹ thuật cao và năng lực công nghiệp chế biến sẵn có tại Thái Nguyên.

Điểm nổi bật nhất của Bắc Kạn chính là tiềm năng du lịch sinh thái. Hồ Ba Bể, một trong 20 hồ nước ngọt tự nhiên đẹp nhất thế giới do UNESCO công nhận, là trái tim của du lịch Bắc Kạn.

Nằm trong khuôn viên Vườn quốc gia Ba Bể, nơi đây sở hữu hệ sinh thái rừng, nước, hang động đặc sắc, kết hợp với bản sắc văn hóa của cộng đồng dân tộc Tày, Dao, Mông… Các điểm đến như động Puông, thác Đầu Đẳng, đền An Mạ, bản Pác Ngòi… tạo nên hành trình khám phá đậm chất thiên nhiên và văn hóa bản địa.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, Bắc Kạn cũng đang từng bước khai thác tiềm năng nông nghiệp bản địa với các sản phẩm đặc sản như miến dong Na Rì, gạo Bao Thai Chợ Đồn, cam quýt Bắc Kạn, nghệ đen, măng rừng... Những sản phẩm này ngày càng được chú trọng nâng tầm thương hiệu thông qua chương trình OCOP, kết nối với thị trường trong và ngoài nước thông qua các kênh phân phối hiện đại và mạng lưới tiêu thụ gắn với du lịch.

MIỀN ĐẤT HỨA CỦA CÔNG NGHỆ VÀ KHOÁNG SẢN

Việc sáp nhập hai tỉnh Thái Nguyên và Bắc Kạn đã mở ra một không gian phát triển mới cho khu vực trung du và miền núi phía Bắc, không chỉ về mặt hành chính – quy hoạch mà còn trong chiến lược thu hút đầu tư công nghiệp quy mô lớn.

Những năm gần đây, khu vực này ghi nhận sự gia tăng mạnh mẽ của dòng vốn đầu tư, cả trong nước và quốc tế, tập trung vào các lĩnh vực then chốt như công nghệ cao, công nghiệp phụ trợ, khai khoáng và chế biến sâu khoáng sản.

Nổi bật nhất trong bản đồ đầu tư công nghiệp của tỉnh là sự hiện diện của Samsung Electronics Vietnam Thái Nguyên (SEVT). Đây là nhà máy sản xuất lớn nhất toàn cầu của tập đoàn Samsung, đặt tại khu công nghiệp Yên Bình.

Từ một dự án ban đầu là Công ty TNHH Samsung Electronics Việt Nam - Thái Nguyên (SEVT) được khởi công tháng 3/2013 với số vốn 2 tỷ USD và tăng thêm 3 tỷ USD chỉ sau 1 năm. Năm 2024, Samsung đã tăng vốn thêm 1.187 triệu USD vào nhà máy Samsung Electro - Mechanics Việt Nam, nâng tổng mức đầu tư của Tập đoàn tại Thái Nguyên lên hơn 7,5 tỷ USD.

Samsung Electronics Vietnam Thái Nguyên là nơi sản xuất chính của các dòng điện thoại thông minh, linh kiện điện tử, màn hình cảm ứng và nhiều thiết bị công nghệ cao khác, xuất khẩu đi hơn 50 quốc gia, góp phần tạo ra hàng trăm nghìn việc làm trực tiếp và gián tiếp tại địa phương. Năm 2024, nhà máy này đã trở thành cứ điểm sản xuất điện thoại di động hàng đầu thế giới với cột mốc 1 tỷ sản phẩm điện thoại.

Năm 2024, nhà máy của Samsung đã cán mốc sản xuất 1 tỷ sản phẩm điện thoại.

Song song với sự phát triển mạnh mẽ trong lĩnh vực công nghệ cao, Thái Nguyên còn sở hữu mỏ đa kim Núi Pháo, một trong những mỏ có trữ lượng vonfram lớn nhất thế giới. Dự án này do Công ty TNHH Khai thác Chế biến Khoáng sản Núi Pháo (thuộc Masan High-Tech Materials) đầu tư và vận hành, với tổng vốn đầu tư ban đầu là hơn 500 triệu USD (trên 10.000 tỷ đồng).

Dự án nằm trên địa bàn thị trấn Hùng Sơn, xã Hà Thượng, xã Tân Linh và xã Phục Linh, cách trung tâm thành phố Thái Nguyên khoảng 24km. Diện tích công trường khai thác gần 152ha, trong đó 90ha đã được cấp phép khai thác năm 2010, phần mở rộng gần 62ha.

Mỏ đa kim Núi Pháo có trữ lượng quặng lớn thứ hai trên thế giới (sau Trung Quốc)

Núi Pháo không chỉ khai thác vonfram mà còn chế biến sâu các khoáng sản đi kèm như florit, bismut, đồng và vàng, đóng vai trò chiến lược trong chuỗi cung ứng vật liệu công nghệ cao toàn cầu.

Theo báo cáo thường niên 2022 của Công ty Cổ phần Masan High-Tech Materials, tại thời điểm năm 2014, trữ lượng đã được xác nhận của mỏ Núi Pháo khoảng 66 triệu tấn với vòng đời mở ước tính 20 năm. Mỏ Núi Pháo là một trong những mỏ có trữ lượng vonfram lớn nhất thế giới, chiếm gần 30% tổng trữ lượng toàn cầu.

Quặng vonfram

Vonfram là kim loại có nhiệt độ nóng chảy cao nhất và độ cứng rất lớn, đặc biệt khi tạo thành vonfram cacbua gần đạt độ cứng như kim cương. Nó được dùng rộng rãi trong công nghiệp và quốc phòng, từ sản xuất vật liệu siêu cứng, thiết bị điện, điện tử, đến hợp kim nặng cho vũ khí, bộ tản nhiệt, chắn bức xạ, cánh tuabin, thép công cụ, các bộ phận và áo hợp kim chống hư mòn. Các hợp chất vonfram còn thay thế chì trong chế tạo đạn và được ứng dụng trong xúc tác, thuốc nhuộm vô cơ, vật liệu bán dẫn và dầu bôi trơn làm mát.

Bên cạnh vonfram, bismuth là kim loại không độc, dễ nóng chảy, dùng trong sản xuất thép, nhôm dễ gia công, sản phẩm y tế và thay thế các sản phẩm có chì. Fluorspar là nguyên liệu chính sản xuất flo.

Đồng được sử dụng trong rất nhiều ngành sản xuất như sản xuất thiết bị điện, máy công nghiệp, dây cáp, máy phát điện, mô tơ và máy biến áp, trong xây dựng được sử dụng làm trần nhà, đường ống bơm nước…

Sự khan hiếm vonfram đang khiến ánh mắt giới đầu tư đổ dồn về mỏ Núi Pháo, trong đó có 2 cường quốc là Mỹ và Trung Quốc. Reuters gần đây dẫn nguồn tin cho biết, 2 công ty Trung Quốc đã tiếp cận 2 doanh nghiệp nước ngoài, đề nghị họ làm trung gian mua cổ phần tại mỏ Núi Pháo.

Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp phương Tây cũng đã nhiều lần tới thăm khu phức hợp này trong những tháng gần đây, bày tỏ sự quan tâm trong bối cảnh vonfram từ Việt Nam chiếm tới 22% lượng nhập khẩu của Mỹ và 8% lượng nhập khẩu của châu Âu trong năm ngoái.

Trung Quốc hiện đang kiểm soát hơn 80% sản lượng vonfram toàn cầu. Việc tiếp cận mỏ Núi Pháo giúp nước này củng cố vị thế độc quyền, kiểm soát chuỗi cung ứng và gia tăng ảnh hưởng địa chính trị, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng thương mại leo thang.

Mỹ và các nước phương Tây coi mỏ Núi Pháo là nguồn cung thay thế quan trọng nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc. Khi Bắc Kinh áp hạn chế xuất khẩu vonfram và các sản phẩm chế biến sâu như APT, giá thị trường tăng mạnh, tạo áp lực lớn lên chuỗi cung ứng toàn cầu.

Núi Pháo không chỉ khai thác quặng mà còn có nhà máy chế biến hiện đại thuộc sở hữu của Masan High-Tech Materials, đủ năng lực tinh luyện sản phẩm giá trị cao. Điều này khiến mỏ trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt với các ngành sản xuất công nghệ cao.

Bên cạnh đó, Thái Nguyên còn thu hút được nhiều dự án đầu tư từ các Tập đoàn lớn khác như dự án Q Technology (Việt Nam) của Tập đoàn Kunshan Qtech Microelectronics (Trung Quốc) với tổng vốn đăng ký gần 2.300 tỷ đồng và diện tích đất sử dụng hơn 70.600m2 tại khu công nghiệp Yên Bình.

Theo kế hoạch, Q Technology sẽ tập trung sản xuất các sản phẩm công nghệ cao, bao gồm module camera cho điện thoại di động, module nhận dạng vân tay và module camera dành cho ô tô, những linh kiện đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu của ngành điện tử và công nghiệp hỗ trợ.

Dự án của Công ty TNHH Lingyi Thái Nguyên Việt Nam với vốn đầu tư 9,8 triệu USD, hướng tới sản xuất linh kiện điện tử và phụ trợ. Tongda Yangfan với dự án đầu tư 6 triệu USD cũng nằm trong chuỗi sản xuất phụ kiện công nghệ cao.

Tại khu công nghiệp Yên Bình, Tập đoàn Sunny Optical Technology từ Trung Quốc đã triển khai dự án sản xuất module camera quang học, bắt đầu hoạt động ổn định từ tháng 3/2022 với mức đầu tư ban đầu là 73 triệu USD. Sau đó, Sunny Optical tiếp tục mở rộng quy mô đầu tư thêm 37 triệu USD, nâng tổng mức đầu tư lên 110 triệu USD.

Đồng thời, năm 2023, Tập đoàn Sunny đã đề xuất Chính Phủ Dự án xây dựng Trung tâm công nghiệp Sunny Group trong diện tích từ 26 - 40 ha tại Khu công nghiệp Yên Bình với tổng mức đầu tư từ 2 - 2,5 tỷ USD, dự kiến hoàn thành trong vòng 5 năm kể từ ngày được cấp chứng nhận đầu tư.

Trina Solar, một trong những tập đoàn dẫn đầu toàn cầu trong lĩnh vực năng lượng mặt trời đã thực hiện ba dự án liên tiếp tại Yên Bình. Hai dự án đầu tiên được triển khai từ năm 2020. Trong đó, một dự án sản xuất pin quang điện với vốn đầu tư 203 triệu USD và một dự án sản xuất ingot và tấm silicon đơn tinh thể với vốn 275 triệu USD.

Năm 2024, dự án thứ ba được cấp giấy chứng nhận đầu tư với vốn khoảng 454 triệu USD, tổng vốn Trina Solar đầu tư tại tỉnh hiện đạt khoảng 932 triệu USD. Dự án mới này mang quy mô lớn, dự kiến sản xuất hơn 11.500 tấn silicon đơn tinh thể, 555 triệu tấm silicon, và 560 triệu tấm pin năng lượng mỗi năm, kỳ vọng nâng giá trị sản xuất hàng năm lên từ 2,7 tỷ USD lên 2,8 tỷ USD.

Không chỉ quốc tế, các doanh nghiệp nội địa cũng chọn Thái Nguyên là đích đến đầu tư. Một trong những dự án lớn đáng chú ý là của BMK Group JSC, không phải dưới góc độ doanh nghiệp sản xuất mà là nhà đầu tư triển khai dự án hạ tầng khu công nghiệp Yên Bình 3.

Dự án được phê duyệt chính là một trong những hạ tầng trọng điểm của tỉnh với quy mô 295,34 ha, tổng vốn đầu tư hơn 4.139 tỷ đồng và thời gian thực hiện dự kiến trong 36 tháng kể từ khi bàn giao đất, nhằm tạo nền tảng hạ tầng đồng bộ, thu hút thêm các nhà đầu tư như Samsung, Trina Solar, Sunny Optical cùng các nhà đầu tư khác.

Ngọc Nhi