Sống chậm ở thung lũng xứ ngọc

Nét xuân bản văn hóa Khéo Lẹng ven thung lũng.

Như chưa từng bão lũ

Ngày cuối năm. Những chiếc ô tô mang biển số Hà Nội, Hải Phòng, Vĩnh Phúc nối nhau bon bánh trên con đường bê tông phẳng rộng nối từ Thị trấn Yên Thế, thủ phủ đất ngọc huyện Lục Yên, vào chốn thượng du Lâm Thượng. Ngày càng nhiều khách xuôi phượt lên thung lũng đẹp nhất vùng bắc tỉnh Yên Bái trải nghiệm cái nguyên sơ thú vị của bản văn hóa Tày.

“Xã văn hóa Nông thôn mới Lâm Thượng”, cổng chào gắn tên giàu sức sống trên con đường khang trang. Những ngôi nhà sàn bình yên ven núi. Rau và ngô non xanh mướt. Lấp ló vườn quả chìa ra, đàn trâu, dê đỏng đảnh bên ruộng. Tre trúc xanh mướt mắt cạnh những tảng đá ngọc. Bản đã lên đèn nhưng trụ sở xã vẫn thấy nhiều người ra vào. Hai trường học kiên cố rất mới, nhiều phụ huynh đợi đón học sinh… Xe ô tô đã có thể đi tới tất cả thông bản của Lâm Thượng, nơi có 97% dân số là người Tày. Những Chương trình MTQG và xây dựng Nông thôn mới được triển khai mạnh tay đã nâng tầm bản Tày xứ núi.

Chủ tịch Mặt trận huyện Lục Yên, anh Hoàng Trung Chinh, cho biết miền đất ngọc hứng chịu tổn thất nặng nề từ hậu bão Yagi với 13 người chết, 322 nhà thiệt hại với 76 nhà đổ sập hoàn toàn, hơn 600ha lúa và ngô bị cuốn trôi, trong đó nặng nhất là các xã Minh Xuân, Động Quan, Liễu Đô... Lũ cũng tràn về thung lũng Lâm Thượng khi suối dâng lên nhưng nhờ sự chủ động ứng phó của đồng bào Tày và các lực lượng đã giảm thiểu hậu quả, chỉ thiệt hại khoảng vài trăm triệu đồng. Những ngôi nhà sàn cả trăm tuổi của Lâm Thượng, tài sản lớn nhất của đồng bào, đã giữ được vẹn nguyên. "Hồi sinh nhanh chóng của Lâm Thượng sau lũ chính là điểm sáng đoàn kết và đồng thuận của người Tày nơi đây, càng rõ nét hiệu quả đầu tư hạ tầng và tiếp sức chính sách cho thung lũng trở thành điểm đến du lịch", Chủ tịch UBND huyện Lục Yên, ông Hoàng Mạnh Hà, nói với Đại Đoàn Kết.

“Một khu tái định cư Át Thượng đẹp chẳng kém gì Làng Nủ của Lào Cai do QK2 hỗ trợ xây dựng đã sắp trao nhà cho 35 hộ ở xã Minh Xuân bên cạnh. Nhà sàn bên ấy cũng giống như nhà của đồng bào Lâm Thượng ở đây” – Chủ tịch Hoàng Trung Chinh chỉ tay vào những ngôi nhà sàn đẹp như tranh vẽ trên con đường dẫn vào thung lũng.

Năm 2024 thung lũng đón tới 17.000 khách nội địa và 5.000 khách nước ngoài (chủ yếu là Pháp và Mỹ), doanh thu ước tính 18 tỷ đồng – con số gây… giật mình với cả cán bộ xã khi Phó Chủ tịch xã Lâm Thượng, anh Triệu Văn Lý, cùng Chủ tịch MTTQ xã Hoàng Thị Nhảy dẫn phóng viên Đại Đoàn Kết vào thăm Tông Pình Cại nằm bên suối Khuổi Nọi. Chỉ dăm năm trước, dân ở đây vẫn chỉ “tự cung tự cấp”, và Lâm Thượng chỉ được biết đến với món vịt bầu đặc sản thơm ngọt, thì nay đã hoàn toàn đổi thay diện mạo mà vẫn giữ được nét nguyên sơ thú vị.

Người trẻ ở đất ngọc Lục Yên luyện tập hát Then và Khắp Cọi trong một dự án về kinh tế du lịch từ Chương trình MTQG.

Chuyện nhà Xới

Cô gái trẻ Hannah Hart Cobb người Mỹ đang ngồi trước cửa "nhà Xới", một farmstay rất "Tày" ở bản Tông Pình Cại, uống trà và lia máy ảnh ra dãy núi Khéo Lẹng. Theo tour kết nối bởi một công ty du lịch ở Hà Nội, từ lời giới thiệu của bạn bè, cô đã đến bản Tày một mình trải nghiệm hơi ấm văn hóa Đông Nam Á.

Người phố thị ai đó đã nói rằng về Lâm Thượng mà hạnh phúc sống chậm với bản Tày trùng điệp núi bao quanh. Tinh nghịch đánh quay, nghe dân ca Khắp Cọi, diện áo nữ Tày, lượn xe đạp quanh bản, và cả leo núi nữa, Hannah thú vị mà lưu lại dài ngày giữa cái hồn nhiên mến khách và chút tiếng Anh "bồi" của gia chủ. "Không muốn về Mỹ nữa, ở lại đây thôi. Còn đi Khai Trung mà", Hannah cười rất tươi và chỉ vào khoảng thẫm (bình nguyên xanh Khai Trung) trên tấm bản đồ du lịch Lâm Thượng dán bên cột. Tiếng suối đêm chảy qua nách căn bungalow và không khí mát lành kỳ lạ khiến cô ngủ rất ngon đến lúc mặt trời vượt núi. Còn có hai vị khách quốc tế nữa đang hái rau cải ngoài vườn. Ở đây rau, gà, gạo nếp, thịt lợn dân tự nuôi trồng, chế biến. Chủ và khách thân thiết, cười nói tự nhiên như sống với nhau từ lâu.

Sáng nay, nhóm văn nghệ bản Tông Pình Cại sẽ đến hát Then và mời cô cùng diễn xướng. Họ mang theo áo váy rộng cho Hannah mặc, và trang điểm nhẹ cho cô. Đàn Tính nảy lên, Hannah nhập làn rất nhanh, tay cùng gõ nhịp lên mặt bàn gỗ. Âm điệu êm ái mấy chốc đã như mê hoặc, bài này nối bài kia không dứt, tiếng hát của những cô gái Tày tươi tắn đã khiến hơi ấm như đang loang ra từ bản nhỏ cuối thung lũng mùa đông.

Năm 2017 tốt nghiệp Khoa Du lịch trường ĐH KHXH&NV Hà Nội, cô gái Hoàng Thị Xới trở về bản nhỏ Tông Pình Cại nơi cô sinh ra. "Trốn phố về quê", cô gái quyết tâm biến ước mơ thành hiện thực khi bàn với bố mẹ và em trai cải tạo ngôi nhà sàn thành một "Xới farmestay". Mỗi năm nhà Xới đón 200-300 khách Tây, thu tới 300 triệu đồng. Hết phòng thì san khách sang hàng xóm, và trong bản đã có nhiều người đang sửa làm homestay. Nguồn thu đột phá từ du lịch đã kích hoạt tiềm năng xóm núi. Hồi nào những ông Tây "ba lô" thỉnh thoảng phượt về thung lũng chụp ảnh, xin nán ngủ lại, Xới đã nghĩ rất nhiều về một "bản văn hóa du lịch" có thiên nhiên ban tặng cảnh quan độc bản. Và ngôi nhà đón khách chuyên nghiệp đã truyền cảm hứng cho một "Nghị quyết du lịch" đầu năm 2021 của Huyện ủy Lục Yên.

Từ đây ra đời những "Thôn văn hóa du lịch Khéo Lẹng", "Đội văn nghệ thôn Chang Pồng", "Tắm thác Xả Tràn", "Leo đồi Lung Trạng", "Thăm hang Thẳm Luông"... Hàng loạt homestay đã xuất hiện ở thôn Nặm Chắn, Tông Pình Cại, Khéo Lẹng, Chang Pồng với những cái tên nhà Xới, nhà Pù Cọ, nhà Dũng Phiêu, Tày house... Và lần đầu tiên "Lễ hội Pay Tái" ở Lâm Thượng thu hút hơn 20.000 khách du kéo về. Xứ ngọc Lục Yên cũng cho ra đời "HTX Du lịch Lâm Thượng" như một trung tâm chủ lực hoạt động tổ chức du lịch bài bản, và những đặc sản măng mai, vịt bầu của thung lũng đã lên tầm OCOP. Hàng trăm hộ ở Khéo Lẹng và Tông Pình Cại, nơi chỉ còn vài hộ nghèo, đã rất hào hứng với các chính sách từ Chương trình MTQG làm du lịch nông thôn. Điểm đến Lâm Thượng, nơi có chỉ số hạnh phúc cao nhất toàn huyện, đã kiến tạo sức sống mới cho những bản Tày, và góp công lớn cho Lục Yên chuẩn bị cán đích huyện Nông thôn mới trong năm 2025, như một kỳ tích.

Khách du lịch Hannah Hart Cobb (Mỹ) được các cô gái Tày bản Tông Pình Cại trang điểm và mặc trang phục diễn xướng Khắp Cọi ở "Xoi Farmstay".

Nà Kèn ngày càng đẹp hơn

Chỉ lướt vài phút xe máy từ Tông Pình Cại đã đến Nà Kèn, bản nhà sàn đẹp nhất ở thung lũng Lâm Thượng. Từng một lần xảy ra "khiếu kiện đông người" chấn động cách đây vài năm khi núi ngọc Nà Kèn đứng trước nguy cơ bị khai thác đá, ảnh hưởng môi trường nghiêm trọng. Dọc dòng suối Khuổi Luộng, dãy nhà sàn sạch đẹp nép sát núi Nà Kèn, trước nhà nào cũng có ao cá và trồng rau.

Trưởng thôn Nông Minh Đấy, rất trẻ, vừa mới đón về một chuyến xe tải trở đầy lúa giống. "Lúa giống mới từ trên huyện phát miễn phí về cho dân trồng vụ tới. Ở đây đất tốt lắm, lúa này nghe nói gạo rất ngon", Nông Minh Đấy tỏ ra phấn khởi. Anh cũng kể rằng "vụ Nà Kèn" đã dịu lắng từ lâu, giờ thôn đã có nhà văn hóa khang trang, đường bê tông lớn gắn đèn led chiếu sáng, không còn hộ nghèo nữa. Nhiều nhà cũng đang chuẩn khi làm homestay như bên Khéo Lẹng, Tông Pình Cại. Và dẫu biết núi ngọc Nà Kèn là tài nguyên quốc gia, nhưng mong là nó không bị khai thác...

TÙNG DUY