Sông Tô Lịch ô nhiễm trở lại, cách nào để trong xanh bền vững?

Sông Tô Lịch sẽ có dòng chảy trở lại trước ngày 20/9

Ngày 5/9, tại nhiều đoạn sông Tô Lịch (Hà Nội) cho thấy tình trạng ô nhiễm đã quay trở lại sau khi dòng sông vừa có thời gian ngắn trong xanh hiếm hoi. Nước sông chuyển sang màu đen; trên mặt nước, nhiều loại rác thải sinh hoạt như túi nilon, chai lọ, cành cây… nổi lềnh bềnh, gây mất mỹ quan đô thị.

Tại khu vực đầu sông Tô Lịch (giao đường Hoàng Quốc Việt, Hà Nội), nước từ hồ Tây đã ngừng bổ cập. Ngay sau đó, dòng sông mất đi màu xanh trong như những ngày trước, nước bắt đầu chuyển đen kịt, tái diễn tình trạng ô nhiễm. Theo đó, khi việc bổ cập nước dừng lại, sông Tô Lịch không còn tạo được dòng chảy, nhiều váng đen nổi lềnh bềnh trên mặt nước.

Theo đại diện Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội, sau bão số 5, do mưa lớn khiến mực nước hồ Tây dâng cao, đơn vị đã bơm nước từ hồ ra sông Tô Lịch để hạ mực nước trong hồ.

Sông Tô Lịch dừng chảy sau khi không được cấp nước từ hồ Tây.

Sau khi mực nước trong hồ Tây được hạ xuống ngưỡng quy định, vị này cho biết trong ngày 3-9, công ty đã ngừng xả nước từ hồ Tây ra sông Tô Lịch, khiến dòng sông này không còn nước bổ cập.

Ngày 5/9, Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp Hà Nội (Ban nông nghiệp) đã thông tin về việc cải tạo, chỉnh trang, vệ sinh môi trường hai bên sông Tô Lịch và bổ cập nước vào sông Tô Lịch. Theo đó, đơn vị thi công đã hoàn thành và hoàn trả mặt bằng 63 cửa xả và đã hoàn thành thu gom toàn bộ 245 cửa xả trên sông Tô Lịch từ ngày 15-8, đảm bảo thu gom triệt để nước thải về nhà máy xử lý nước thải Yên Xá để xử lý.

Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá đã tăng công suất xử lý theo quy trình và đang xử lý ở công suất khoảng 200.000 m3/ngày đêm, đảm bảo xử lý toàn bộ nước thải dọc sông Tô Lịch.

Đối với hạng mục xây dựng đập điều tiết, bổ cập nước sau xử lý từ nhà máy xử lý nước thải Yên Xá công suất 270.000 m3/ngày đêm để bổ cập lại cho sông Tô Lịch và hạng mục xây dựng tuyến ống dẫn nước trên kênh TE3 dẫn nước từ hồ Tây về sông Tô Lịch cơ bản khối lượng công việc đã hoàn thành trên 95%. Tuy nhiên, Ban này cho biết vừa qua có một số cơn mưa lớn và phối hợp đảm bảo thoát nước chung cho thành phố nên phải tạm dừng thi công khoảng 3 tuần.

"Các công việc còn lại đang được khẩn trương hoàn thiện, trước ngày 10-9 sẽ thông nước dẫn từ hồ Tây về sông Tô Lịch và trước ngày 20/9 sẽ dẫn nước sau xử lý từ nhà máy xử lý nước thải Yên Xá để bổ cập cho sông Tô Lịch"- đại diện Ban nông nghiệp thông tin.

Theo Ban này, trước ngày 20/9, Ban sẽ bổ cập nước sau xử lý của nhà máy xử lý nước thải Yên Xá về sông Tô Lịch với lưu lượng khoảng 200.000 m3/ngày đêm và khi đó sông Tô Lịch sẽ chính thức vận hành với mực nước duy trì 3,5m như giải pháp trước mắt thành phố đã chỉ đạo.

Về chất lượng nước trên sông Tô Lịch, đại diện Ban Nông nghiệp Hà Nội cho biết sau khi dừng xả nước hồ Tây về sông Tô Lịch vào ngày 3/9, sông Tô Lịch đang tạm thời duy trì ở mực nước thấp (gần 3 m) nhờ vận hành cửa phai tại đập dâng hạ lưu ở Cầu Quang, phường Thanh Liệt. Mặc dù hiện đang trong giai đoạn hoàn thiện và chưa vận hành với đầy đủ các chức năng nhưng qua kiểm tra thực tế, cơ bản nước trên sông Tô Lịch đã được cải thiện đáng kể, một số vị trí có thể nhìn thấy đáy.

Cách nào để sông Tô Lịch trong xanh bền vững?

GS.TS Trần Đức Hạ, nguyên viện trưởng Viện Nghiên cứu cấp thoát nước và môi trường (Hội Cấp thoát nước Việt Nam), cho biết để xử lý có hiệu quả ô nhiễm cần tập trung vào nhóm giải pháp, trong đó bổ sung nước cho sông Tô Lịch là "bước thứ ba, không phải bước đầu tiên".

Bước thứ nhất là phải thu gom nước thải và xử lý đạt quy chuẩn môi trường trước khi xả ra sông. Tuy nhiên ghi nhận cho thấy nước thải đô thị vẫn chưa được thu gom triệt để. Vẫn còn một lượng nước thải khu vực thượng lưu sông và nước thải phân tán ven sông chưa được thu gom xử lý.

Bước thứ hai là phải hút sạch bùn cặn ô nhiễm nằm dưới lòng sông. Mặc dù công việc này được công ty thoát nước duy trì nạo vét thường xuyên nhưng lượng bùn, chất thải đổ ra sông lớn nên còn tồn đọng, bồi lắng nhiều.

Sau khi làm hai bước trên mới đến bước thứ ba là bổ sung nước sạch cho sông Tô Lịch. Có thể bổ sung bằng hai nguồn: nước thải đô thị sau khi xử lý đạt chuẩn về môi trường của các nhà máy/trạm xử lý nước thải và nước sạch từ sông Hồng.

Bước thứ tư là tăng cường làm sạch dòng sông, kết hợp với cảnh quan như thiết kế các vòi phun nước, thả bè thủy sinh... làm giàu khí oxy trong nước. Kết hợp giáo dục ý thức cộng đồng để bảo vệ môi trường, lên án những hành vi gây ô nhiễm sông Tô Lịch.

Nếu chưa thu gom triệt để nước thải đô thị hoặc bùn cặn lắng đọng thì có bơm bao nhiêu nước sạch vào cũng không giải quyết dứt điểm được ô nhiễm.

Như vậy để dòng sông Tô Lịch "hồi sinh", cá có thể bơi tung tăng như trước đây thì Hà Nội phải làm từng bước, nên ưu tiên cái gì làm trước cái gì sau và khi nào thì thực hiện đồng bộ các giải pháp.

đưa nước sạch từ sông Hồng bổ cập một phần nhỏ cho hồ Tây và sông Tô Lịch là một giải pháp đã được đề cập nhiều trong các quy hoạch thoát nước Hà Nội. Tuy nhiên để tạo dòng chảy cho sông Tô Lịch, cần hệ thống đường ống nước bổ cập từ sông Hồng phải đạt công suất 5m3/giây.

Và thêm lượng nước thải sau xử lý của các nhà máy thì có khoảng 6 - 6,5m3/giây mới đạt tốc độ dòng chảy tối thiểu cho sông Tô Lịch và đảm bảo cấp nước tạo dòng chảy môi trường cho các sông khác ở nội đô gắn kết với dòng sông này như Kim Ngưu, Lừ, Sét.

Còn nếu lưu lượng nước ít, vận tốc dòng chảy trong sông thấp, dưới bức xạ của ánh sáng mặt trời thì rong và tảo phát triển gây phú dưỡng, nguy cơ ô nhiễm nước sông sẽ trở lại.

"Tôi xem qua thông tin thì thấy rất khó đạt được dòng chảy như mong muốn sau khi bổ cập nước sạch vì đường ống "câu nước" từ sông Hồng chỉ có đường kính 1,2m. Theo tôi được biết, hiện hay có những đường ống HDPE đường kính 1,5 - 1,6m vẫn thi công bằng phương pháp kéo ngầm hoặc kích ngầm được. Tại sao không mạnh dạn đầu tư đường ống có đường kính lớn?", GS Trần Đức Hạ cho hay.

Lắp đặt đường ống có đường kính 1,2m nếu không đủ nước thì chúng ta phải đầu tư, thay đổi đường ống để đảm bảo được dòng chảy tối thiểu cho hệ thống sông nội đô, khi đó sẽ rất tốn kém. Vậy nên phải tính toán đường ống để bổ sung nước sạch cho phù hợp.

Bên cạnh đó, phương án làm đập dâng cũng cần nghiên cứu thận trọng vì sẽ tạo thành "hồ" trên sông vì dòng chảy thấp, làm bùn cặn lắng đọng, rong tảo phát triển và các rủi ro úng ngập đô thị về mùa mưa do các đập này gây nên.

Tô Hội