Sự cần thiết phát huy tính Đảng trong xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam

Do vậy, việc giữ vững bản chất giai cấp của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) Việt Nam, cũng có nghĩa là giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với Nhà nước; bảo đảm tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân; tất cả vì hạnh phúc của Nhân dân, vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.

Kết tinh trên nền tảng của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và tinh hoa nhân loại

Nhà nước pháp quyền là một giá trị phổ quát của văn minh nhân loại.

Học thuyết Nhà nước pháp quyền không chỉ có những tư tưởng của các triết gia tư sản, mà còn có cả sự đóng góp của những nhà kinh điển chủ nghĩa xã hội khoa học. C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin dù không chính thức nói đến nhà nước pháp quyền như là một trong những nội dung chính yếu trong học thuyết của mình, nhưng các nhà kinh điển Chủ nghĩa Mác - Lênin luôn quan tâm đến nhà nước và cách mạng, nhà nước và pháp luật.

Sự phổ biến của Nhà nước pháp quyền thể hiện rõ nhất trong Hiến pháp ở các quốc gia trên thế giới. Theo thống kê của Oceana’s Constitutions of the Countries of the World Online, trong số 125 Hiến pháp của các nước, thì 95 Hiến pháp sử dụng khái niệm Nhà nước pháp quyền. Do vậy, một số ý kiến cho rằng, nhà nước pháp quyền chỉ có ở các nước tư bản là hoàn toàn phiến diện và sai lầm.

Chủ tịch Hồ Chí Minh là người sáng lập Đảng Cộng sản Việt Nam, lãnh đạo nhân dân ta giành chính quyền, xây dựng nhà nước và pháp luật kiểu mới ở nước ta. Năm 1919, trong 8 yêu sách của nhân dân An Nam gửi tới Hội nghị Véc-xây do Hồ Chí Minh soạn thảo, đã có 4 điểm liên quan đến vấn đề pháp quyền, còn lại liên quan đến công lý và quyền con người.

Bản “Yêu sách của nhân dân An Nam” được Người chuyển thành tác phẩm thơ “Việt Nam yêu cầu ca”, trong đó yêu cầu thứ bảy là: “Bảy xin hiến pháp ban hành/Trăm điều phải có thần linh pháp quyền”. Đây là tư tưởng rất đặc sắc của Hồ Chí Minh, phản ánh nội dung cốt lõi của một nhà nước dân chủ mới - nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật. Đồng thời, đây cũng là nguyên tắc xuyên suốt trong hoạt động quản lý nhà nước của Người.

Bên cạnh đó, theo Hồ Chí Minh, pháp luật của nhà nước ta phải là pháp luật thật sự dân chủ, bảo vệ quyền dân chủ, tự do rộng rãi cho nhân dân lao động. Cùng với việc đề cao vai trò của pháp luật trong việc ghi nhận các quyền và tự do dân chủ của nhân dân, Người còn rất chú trọng vai trò của pháp luật trong việc ngăn chặn tình trạng lộng quyền, lạm quyền của chính quyền nhà nước và các cá nhân được trao quyền.

Trong bài viết “Phát huy tính Đảng trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: “Đặc thù của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Ở Việt Nam, Đảng ta đã trung thành với Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đưa ra quan điểm sáng tạo về “nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa”.

Lần đầu tiên, Đảng ta đề cập đến “nhà nước pháp quyền XHCN” tại Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VII (29-11-1991) và tiếp tục được khẳng định tại Hội nghị toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII của Đảng (1994) cũng như trong các văn kiện khác của Đảng và Nhà nước.

Hiến pháp năm 2013 đã hiến định rõ ràng về mô hình Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Sự hiến định trong Hiến pháp năm 2013 tạo ra cơ sở pháp lý vững chắc cho việc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam ngày càng hoàn thiện hơn. Một lần nữa, thể hiện rõ “ý Đảng, lòng Dân” tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Đảng ta đã tiếp tục nhấn mạnh: “Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN trong sạch, vững mạnh, tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, vì nhân dân phục vụ và vì sự phát triển của đất nước”.

Đặc biệt, Nghị quyết số 27 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã khẳng định: “Hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; có hệ thống pháp luật hoàn thiện, được thực hiện nghiêm minh, nhất quán; thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ hiệu quả quyền con người, quyền công dân” .

Từ nghiên cứu chủ trương, đường lối của Đảng, tinh thần của Hiến pháp năm 2013, các nhà khoa học pháp lý đã khái quát những đặc điểm cơ bản của Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Đó là, quyền lực Nhà nước thuộc về Nhân dân; quyền lực nhà nước thống nhất nhưng có phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp; con người là trung tâm, bình đẳng trước pháp luật; Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; tổ chức và hoạt động dựa trên Hiến pháp và pháp luật; Nhà nước phục vụ Nhân dân; và đảm bảo nguyên tắc tập trung dân chủ.

Trong bài viết “Phát huy tính Đảng trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: “Đặc thù của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng. Do đó, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là biện pháp, cách thức để thực hiện thành công mục tiêu của Đảng ta đã được xác định trong Điều lệ Đảng: "Xây dựng nước Việt Nam độc lập, dân chủ, giàu mạnh, xã hội công bằng, văn minh, không còn người bóc lột người, thực hiện thành công chủ nghĩa xã hội và cuối cùng là chủ nghĩa cộng sản".

Đảng lãnh đạo bằng đường lối, chính sách; lãnh đạo thể chế hóa đường lối, chính sách thành pháp luật để quản lý Nhà nước và xã hội”. Do vậy, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trên nền tảng Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kết tinh giá trị văn minh nhân loại với thực tiễn Việt Nam, có ý nghĩa quan trọng đưa đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, sánh vai cùng các cường quốc năm châu.

Tính chính danh của Đảng lãnh đạo nhà nước pháp quyền ở Việt Nam

Từ khi thành lập đến nay, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn ghi đậm những dấu ấn vẻ vang gắn liền với thành tựu của quốc gia, dân tộc.

Đảng đã lãnh đạo Nhân dân tiến hành Cuộc khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám năm 1945, lập ra nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam); lãnh đạo toàn dân kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ đầy gian khổ, hy sinh vì độc lập, tự do của dân tộc, thống nhất đất nước, bảo vệ Tổ quốc và làm nghĩa vụ quốc tế, đạt được những thành tựu to lớn.

Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng khẳng định: “Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay.”

Trong Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, Nhân dân được xác định là người làm chủ theo quy định pháp luật và vận hành theo nguyên tắc "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng"

Điều đó đã khẳng định vị trí, vai trò lãnh đạo của Đảng trong hệ thống chính trị đã được quy định trong Hiến pháp năm 1980; tiếp tục được ghi nhận trong các Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001).

Chính vì vậy, Điều 4 Hiến pháp năm 2013 chế định rõ: “Đảng Cộng sản Việt Nam - Đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam, đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc, lấy Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội”.

Việc quy định Đảng lãnh đạo Nhà nước và xã hội không chỉ là tư tưởng xuyên suốt, nhất quán để khẳng định vị trí, vai trò độc tôn lãnh đạo của Đảng, mà còn là một nguyên tắc bất di bất dịch của cách mạng Việt Nam, phù hợp với thể chế chính trị - xã hội mà Việt Nam đã lựa chọn.

Trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, Đảng vạch ra đường lối chính trị, những chủ trương, phương hướng lớn và quyết định những vấn đề quan trọng về tổ chức bộ máy nhà nước; chỉ đạo quá trình xây dựng pháp luật, nhất là những đạo luật quan trọng, nhằm thông qua nhà nước thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng thành pháp luật, thành những quy định chung thống nhất trên quy mô toàn xã hội.

Đảng thường xuyên theo dõi, kiểm tra, hướng dẫn, chỉ đạo các cơ quan nhà nước hoạt động theo đường lối của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Đảng phát hiện, giáo dục, bồi dưỡng những cán bộ có năng lực, phẩm chất để giới thiệu nhân sự cho bộ máy nhà nước. Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng vai trò tiền phong gương mẫu của đội ngũ cán bộ, đảng viên, trong chấp hành đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, nhất là các tổ chức đảng và đảng viên làm việc trong bộ máy nhà nước. Đảng động viên quần chúng nhân dân ủng hộ, giúp đỡ các cơ quan nhà nước thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ được giao.

Đảng lãnh đạo toàn diện Nhà nước; song “cần nhận thức đúng đắn tính tất yếu khách quan của việc giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, xuất phát từ bản chất cách mạng, khoa học, vai trò, sứ mệnh lịch sử của Đảng và mục tiêu, lý tưởng đấu tranh của Đảng Cộng sản; xuất phát từ thực tiễn lịch sử đấu tranh cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam; xuất phát từ sứ mệnh lãnh đạo xây dựng xã hội mới - xã hội chủ nghĩa của Đảng”.

Năng lực lãnh đạo của Đảng thể hiện trước hết ở việc xây dựng, kiện toàn, sử dụng và phát huy vai trò của bộ máy nhà nước. Sự tin yêu Nhà nước, sự tham gia tích cực của Nhân dân vào quản lý nhà nước là một trong những tiêu chuẩn để đánh giá năng lực lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước.

DƯƠNG VĂN ĐẠI (Học viện Chính trị)