Sử dụng AI để viết luận văn, làm giả nguồn dữ liệu, Giáo sư đại học phải từ chức
Sự việc một giáo sư đầu ngành tại Đại học Hồng Kông phải từ chức sau bê bối sử dụng AI tạo ra tài liệu tham khảo giả mạo không chỉ là một cú sốc đối với giới học thuật mà còn là hồi chuông cảnh báo về tính liêm chính trong kỷ nguyên số.
Luận án tiến sĩ của nghiên cứu sinh Bai Yiming thuộc Đại học Hồng Kông, mang tên “Bốn mươi năm chuyển đổi tỷ lệ sinh ở Hồng Kông”, được công bố trên tạp chí khoa học hina Population and Development Studies vào ngày 17/10/2025. Hình ảnh: Hongkong Free Press
Bài báo khoa học sử dụng tài liệu tham khảo không tồn tại do AI tạo ra
Sự việc bắt nguồn từ bài báo khoa học mang tên "Bốn mươi năm chuyển đổi tỷ lệ sinh ở Hồng Kông" (tên tiếng Anh: Forty years of fertility transition in Hong Kong), được đăng tải trên tạp chí China Population and Development Studies vào ngày 17/10/2025.
Nghiên cứu sinh tiến sĩ Bai Yiming của Đại học Hồng Kông được ghi nhận là tác giả chính, cùng với Giáo sư Paul Yip - Phó khoa Khoa học Xã hội, Đại học Hồng Kông là tác giả liên hệ và nhà nghiên cứu Billy Li thuộc Cục Thống kê và Điều tra dân số của chính phủ cùng ba học giả khác là đồng tác giả.
Những nghi vấn đầu tiên nổ ra trên mạng xã hội Threads khi một số người dùng phát hiện các nguồn trích dẫn trong bài có dấu hiệu bất thường.
Một tài khoản trên mạng xã hội Threads đã đăng nghi vấn về tính liêm chính khoa học của bài báo vào ngày 11//08/2025. Ảnh chụp màn hình
Sau đó, một cuộc điều tra nội bộ của Đại học Hồng Kông và nhà xuất bản Springer Nature đã xác nhận bài báo chứa các thông tin sai lệch và không có thật do AI tạo ra.
Theo Springer Nature, đơn vị xuất bản tạp chí China Population and Development Studies là một công ty xuất bản học thuật và giáo dục toàn cầu, chuyên cung cấp các ấn phẩm và dịch vụ thông tin chất lượng cao cho cộng đồng nghiên cứu, giáo dục và y tế. Nền tảng trực tuyến chính là SpringerLink.
Cụ thể, trong số 61 tài liệu tham khảo được liệt kê, Springer Nature không thể xác minh nguồn gốc của ít nhất 24 tài liệu. Qua kiểm tra, có 7 mã DOI (Mã định danh đối tượng kỹ thuật số) không tồn tại và 22 liên kết Google Scholar không dẫn đến bất kỳ bài viết tương ứng nào. Thậm chí, một trong những tài liệu tham khảo giả mạo này còn ghi tên chính Giáo sư Paul Yip là tác giả.
Tác giả chính đã không khai báo việc sử dụng công cụ AI trong quá trình nghiên cứu, điều này vi phạm nghiêm trọng các chính sách và hướng dẫn của Đại học Hồng Kông về liêm chính học thuật.
Giáo sư Paul Yip cho biết đây là lần đầu tiên nghiên cứu sinh này sử dụng AI để hỗ trợ công việc trích dẫn và thừa nhận rằng sai sót này xuất phát từ việc quá tin tưởng vào công nghệ mà không đối soát nội dung thực tế.
Bài báo này bao gồm các siêu liên kết đến Mã định danh đối tượng kỹ thuật số (DOI) trong một số tài liệu tham khảo được trích dẫn, nhưng khi nhấp vào chúng sẽ dẫn đến thông báo "Không tìm thấy DOI". Hình ảnh: Hồng Kông 01
Giáo sư Paul Yip và tác giả chính của bài báo vi phạm liêm chính khoa học?
Tác giả chính của công trình này là Bai Yiming, một nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Hồng Kông. Kết quả điều tra cho thấy tác giả này đã không công khai việc sử dụng AI để hỗ trợ sắp xếp và chỉnh sửa phần tài liệu tham khảo. Đây là hành vi vi phạm nghiêm trọng các chính sách và hướng dẫn nghiêm ngặt của Đại học Hồng Kông về việc sử dụng AI trong nghiên cứu học thuật.
Mặc dù các tác giả khẳng định nội dung cốt lõi của nghiên cứu không phải là bịa đặt và đã qua hai vòng phản biện, nhưng việc sử dụng dữ liệu tham khảo "ảo" đã phá hủy hoàn toàn độ tin cậy của bài báo.
Tổng biên tập tạp chí Springer Nature tuyên bố không còn tin tưởng vào tính xác thực của công trình, dẫn đến quyết định thu hồi bài báo vào ngày 15/12/2025 với sự đồng ý của tất cả các tác giả. Hiện tại, nghiên cứu sinh này đang phải đối mặt với các thủ tục kỷ luật từ phía nhà trường.
Giáo sư Paul Yip. Hình ảnh: Hồng Kông 01
Với tư cách là tác giả liên hệ và người giám sát, Giáo sư Paul Yip - một học giả danh tiếng đã thừa nhận trách nhiệm và gửi lời xin lỗi công khai vì sai sót trong quá trình giám sát. Ông thừa nhận đã quá tin tưởng vào học sinh và không kiểm tra lại nội dung sau khi sinh viên dùng AI để "sắp xếp" các trích dẫn.
Hệ quả của bê bối này là vô cùng nặng nề. Ngày 18/12/2025, Đại học Hồng Kông thông báo Giáo sư Paul Yip đã xin từ chức Phó khoa Khoa học Xã hội như một phần của các biện pháp kỷ luật. Ngoài ra, ông cũng rút khỏi các ủy ban nghiên cứu của khoa. Sự việc xảy ra ngay sau khi Đại học Hồng Kông vừa giành lại vị trí đại học hàng đầu châu Á, gây ảnh hưởng không nhỏ đến uy tín của ngôi trường này.
Ông Trương Tương - Hiệu trưởng Đại học Hồng Kông, cho biết vị trí hàng đầu Châu Á này khẳng định sự xuất sắc về học thuật của trường và nhấn mạnh vai trò của trường trong việc định hình nền giáo dục đại học toàn cầu.
Vụ việc tại Đại học Hồng Kông là một bài học đắt giá về sự cân bằng giữa công nghệ và trách nhiệm con người trong nghiên cứu khoa học.
1. Sự trung thực là nền tảng: Mọi việc sử dụng AI trong học thuật đều phải được công bố minh bạch. Việc che giấu sự hỗ trợ của công cụ này sớm muộn cũng sẽ bị phát hiện và dẫn đến những hậu quả khó lường về danh tiếng.
2. Cẩn trọng với "ảo giác AI": Không bao giờ được tin tưởng tuyệt đối vào các kết quả do AI tạo ra mà không có sự kiểm chứng từ con người. Trí tuệ nhân tạo có thể tạo ra những nguồn trích dẫn trông rất chuyên nghiệp nhưng thực chất lại hoàn toàn trống rỗng.
3. Trách nhiệm của người giám sát: Một giáo sư không chỉ cung cấp định hướng nghiên cứu mà còn phải chịu trách nhiệm cuối cùng về tính chính xác của từng chi tiết nhỏ nhất trong công trình đứng tên mình. Sự buông lỏng quản lý có thể phải trả giá bằng cả sự nghiệp danh tiếng.
4. Tăng cường đào tạo: Các cơ sở giáo dục cần thiết lập quy trình kiểm tra chặt chẽ và triển khai các khóa đào tạo bắt buộc về đạo đức sử dụng AI cho cả giảng viên và sinh viên để bảo vệ tính liêm chính khoa học.
Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) đang len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống, ranh giới giữa sự hỗ trợ công nghệ và vi phạm đạo đức học thuật trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Bê bối này cho thấy, trong khoa học, không có con đường tắt nào thay thế được sự tỉ mỉ và lòng trung thực của người nghiên cứu.
