Sứ mệnh của doanh nghiệp nhà nước trong phát triển kinh tế - xã hội suốt 50 năm qua

Doanh nghiệp nhà nước giữ vị trí then chốt và là lực lượng vật chất quan trọng của kinh tế nhà nước, góp phần thúc đẩy kinh tế và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội.

Tiên phong trong phát triển kinh tế

Từ sau ngày thống nhất đất nước năm 1975 đến nay, DNNN đóng vai trò then chốt trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Trải qua nhiều giai đoạn cải cách và đổi mới, DNNN không chỉ là công cụ điều tiết vĩ mô, mà còn là lực lượng tiên phong trong các lĩnh vực chiến lược, góp phần quan trọng vào tăng trưởng kinh tế, ổn định xã hội và hội nhập quốc tế.

Trong bối cảnh sau khi đất nước thống nhất năm 1975, DNNN được thành lập và phát triển mạnh mẽ để đáp ứng nhu cầu khôi phục kinh tế trong bối cảnh hậu chiến. Trong giai đoạn này, DNNN chủ yếu hoạt động trong các ngành công nghiệp nặng, nông nghiệp, và cơ sở hạ tầng. Các doanh nghiệp như Tổng Công ty Thép Việt Nam, Tổng Công ty Dầu khí Việt Nam (Petrovietnam) được thành lập, đóng vai trò chủ đạo trong việc cung cấp nguyên liệu và năng lượng cho nền kinh tế. Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê (nay là Cục Thống kê), trong giai đoạn 1975-1985, DNNN chiếm tới 70-80% tổng sản lượng công nghiệp quốc gia. Tuy nhiên, cơ chế bao cấp và thiếu hiệu quả quản lý khiến nhiều DNNN gặp khó khăn, đòi hỏi một sự đổi mới mạnh mẽ.

Chính sách Đổi mới năm 1986 đánh dấu bước ngoặt trong hoạt động của DNNN. Nhà nước bắt đầu tái cơ cấu, cổ phần hóa một số DNNN kém hiệu quả và khuyến khích khu vực tư nhân tham gia. Các DNNN lớn như Viettel, Petrovietnam, và Tổng Công ty Điện lực Việt Nam (EVN) tiếp tục giữ vai trò dẫn dắt trong các ngành chiến lược như viễn thông, năng lượng, và khai khoáng. Theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trong giai đoạn 1986-2000, DNNN đóng góp khoảng 40 - 50% GDP, đồng thời đảm bảo cung ứng điện, nhiên liệu, và các dịch vụ công thiết yếu. Ngoài ra, DNNN còn tham gia tích cực vào các chương trình xóa đói giảm nghèo và phát triển nông thôn, góp phần cải thiện đời sống người dân.

Trong hai thập niên đầu thế kỷ 21 (giai đoạn 2000 - 2020), DNNN tiếp tục được hiện đại hóa để đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế. Các hiệp định thương mại tự do (FTA) và sự gia nhập WTO năm 2007 tạo cơ hội và thách thức lớn cho DNNN. Các tập đoàn như Viettel và Petrovietnam không chỉ dẫn đầu trong nước mà còn mở rộng hoạt động ra thị trường quốc tế. Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê, DNNN đóng góp khoảng 30 - 35% GDP trong giai đoạn này, với lợi nhuận trước thuế đạt trung bình 300 nghìn tỷ đồng mỗi năm. Các DNNN cũng tiên phong trong đầu tư hạ tầng như các dự án đường cao tốc, cảng biển, và nhà máy điện, tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế.

Vai trò dẫn dắt để đạt mục tiêu tăng trưởng 2 con số

Giai đoạn 2021-2025 được xác định là thời kỳ “tăng tốc, bứt phá” của nền kinh tế Việt Nam, trong đó DNNN được kỳ vọng dẫn dắt để đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số. Theo Tổng cục Thống kê, năm 2024, nền kinh tế đạt tăng trưởng 7,09%, trong đó DNNN đóng góp đáng kể vào khu vực công nghiệp (8,24%) và dịch vụ (7,38%). Năm 2024, tổng tài sản của 671 DNNN (473 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ và 198 DN do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ) đạt trên 5,6 triệu tỷ đồng, tăng 45% so với năm 2023; vốn chủ sở hữu đạt gần 3 triệu tỷ đồng, tăng 61%, tổng doanh thu đạt gần 3,3 triệu tỷ đồng, tăng 24%, lợi nhuận trước thuế gần 227,5 nghìn tỷ đồng, tăng 8% và nộp NSNN gần 400 nghìn tỷ đồng, tăng 9%.

Có thể thấy, DNNN dẫn đầu trong các dự án trọng điểm như đường cao tốc Bắc-Nam, đường sắt tốc độ cao, và các nhà máy năng lượng tái tạo. Theo Công điện số 16/CĐ-TTg ngày 18/2/2025, DNNN được yêu cầu đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công, góp phần tạo việc làm và kích thích tăng trưởng. Các DNNN như Viettel và Petrovietnam tiên phong trong ứng dụng công nghệ số và phát triển năng lượng sạch. Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị nhấn mạnh vai trò của DNNN trong xây dựng kinh tế số, dự kiến chiếm 20% GDP vào năm 2025.

Phân tích về sứ mệnh của DNNN tại Hội nghị Thường trực Chính phủ với DNNN diễn ra đầu năm 2024, Thủ tướng Phạm Minh Chính nêu rõ: Kinh tế nhà nước đóng vai trò chủ đạo thì sứ mệnh của DNNN là phải phát huy vai trò tiên phong, đầu tàu, gương mẫu, xứng đáng với niềm tin của Đảng, Nhà nước và nhân dân, là lực lượng quan trọng, nòng cốt, vị trí then chốt, thúc đẩy, dẫn dắt phát triển kinh tế, xứng đáng với nỗ lực, hy sinh của những thế hệ đi trước, tự hào, phát huy truyền thống vẻ vang qua nhiều thế hệ, những nỗ lực, thành quả đạt được trong những năm qua.

Với vai trò then chốt trong phát triển kinh tế - xã hội, tại Chỉ thị số 09/CT-TTg ngày 21/3/2025 của Thủ tướng Chính phủ về nhiệm vụ, giải pháp của DNNN góp phần tăng trưởng kinh tế hai con số, phát triển đất nước nhanh và bền vững đặt ra yêu cầu, các DNNN phải phát huy tinh thần yêu nước, khát vọng, góp phần đưa đất nước phát triển nhanh, bền vững; "phải nhìn xa trông rộng, nghĩ sâu, làm lớn" với cách tiếp cận thực tiễn, phản ứng linh hoạt, phù hợp, hiệu quả với tình hình thực tế diễn biến rất nhanh.

Năm 2025, trong bối cảnh cả nước tăng tốc, bứt phá để về đích, thì doanh nghiệp phải tăng tốc, bứt phá và về đích sớm hơn các chủ thể khác. Theo đó, với tinh thần “thể chế thông thoáng, hạ tầng thông suốt, quản trị thông minh”. DNNN phải chủ động xây dựng các nhiệm vụ, giải pháp cụ thể để phát triển, đóng góp vào mục tiêu tăng trưởng kinh tế, phát triển đất nước. DNNN được yêu cầu tiên phong trong 6 lĩnh vực: Đổi mới sáng tạo; Chuyển đổi số; Đột phá chiến lược; Phát triển kinh tế xanh; An sinh xã hội và Tăng trưởng bền vững.

Trong suốt 50 qua, DNNN đã khẳng định vai trò trụ cột trong phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam. Từ khôi phục hậu chiến, đổi mới, đến bứt phá trong kỷ nguyên số, DNNN không chỉ đóng góp vào tăng trưởng GDP mà còn đảm bảo an sinh xã hội và ổn định vĩ mô. Đảng, Quốc hội và Chính phủ đặt ra kỳ vọng lớn cho DNNN trong việc dẫn dắt nền kinh tế đạt tăng trưởng hai con số, hướng tới mục tiêu Việt Nam trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045. Với sự hỗ trợ của Đảng, Nhà nước và sự đồng hành của các thành phần kinh tế khác, DNNN sẽ tiếp tục là động lực quan trọng để xây dựng một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng.

Tại Hội nghị Thường trực Chính phủ làm việc với DNNN, Thứ trưởng Bộ Tài chính Cao Anh Tuấn nêu ra các quan điểm, định hướng phát triển doanh nghiệp nhà nước để đóng góp vào mục tiêu tăng trưởng 8% trong năm 2025 tạo tiền đề cho tăng trưởng hai con số trong giai đoạn 2026-2030 và phát triển đất nước nhanh và bền vững thời gian tới:

Thứ nhất, doanh nghiệp nhà nước cần tiếp tục phát huy vai trò là lực lượng quan trọng, nòng cốt trong phát triển kinh tế-xã hội, phát huy tối đa lợi thế và năng lực cạnh tranh từ đó mở đường trong các ngành, lĩnh vực kinh tế quan trọng của đất nước. Tập trung huy động nguồn lực cho tăng trưởng kinh tế (với nhu cầu vốn cho cả nền kinh tế khoảng 4 triệu tỷ đồng trong năm 2025), doanh nghiệp nhà nước là lực lượng dẫn dắt, cùng với khu vực doanh nghiệp FDI và khu vực tư nhân trong nước là ba trụ cột để xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, đi lên từ nội lực hướng tới mục tiêu tăng trưởng kinh tế nhanh.

Thứ hai, nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh, năng lực quản trị doanh nghiệp theo các thông lệ quốc tế để từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh, chất lượng đầu tư phát triển của doanh nghiệp nhà nước.

Tăng cường đầu tư phát triển, xác định rõ và đầu tư vào các ngành, lĩnh vực "mũi nhọn" của nền kinh tế dựa trên cơ sở nền tảng công nghệ hiện đại, ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, xây dựng hệ sinh thái doanh nghiệp, hình thành các chuỗi giá trị, thúc đẩy hợp tác, liên kết đủ sức cạnh tranh ngang tầm với doanh nghiệp trong khu vực và quốc tế.

Thứ ba, quyết liệt thực hiện mục tiêu phát triển nhanh và bền vững, xanh hóa nền kinh tế, doanh nghiệp nhà nước cũng cần xác định nắm giữ vị trí tiên phong, đi đầu trong việc thực hiện cam kết giảm phát thải tại COP26, COP28 chuyển đổi sử dụng năng lượng sạch và giảm thải khí carbon; chú trọng xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy mạnh mẽ khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, kinh tế xanh, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn gắn với bảo đảm an ninh, an toàn để thúc đẩy phát triển kinh tế.

Thứ tư, Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành, các cơ quan đại diện chủ sở hữu cần khẳng định mạnh mẽ hơn, thể hiện bằng hành động cam kết đồng hành cùng cộng đồng doanh nghiệp; xây dựng các cơ chế, hành lang pháp lý với những giải pháp đột phá, cơ chế chính sách phù hợp, khả thi để khuyến khích phát triển mạnh mẽ doanh nghiệp nhà nước.

Đổi mới tư duy quản lý đối với doanh nghiệp nhà nước, thực hiện triệt để nguyên tắc phân cấp, phân quyền đi đôi với kiểm tra giám sát, không can thiệp trực tiếp vào hoạt động quản lý điều hành của doanh nghiệp; kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc của doanh nghiệp nhà nước.

Bích Hà