Sứ mệnh đặc biệt của VIASEE trong kỷ nguyên vươn mình

PGS.TS Nguyễn Thế Chinh - nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên và Môi trường (nay thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Phó Chủ tịch Hội Kinh tế môi trường Việt Nam - khẳng định, Hội sẽ góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xanh trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của đất nước.

Hội Kinh tế môi trường Việt Nam (VIASEE) ra đời trong bối cảnh đất nước đã chuyển đổi từ mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung, bao cấp sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa gần mười năm. Trong bối cảnh thực thi chính sách cũng như thực hiện quản lý nhà nước về môi trường phải dựa trên nguyên lý “tiếp cận thị trường” có sự quản lý của Nhà nước, các hội viên của Hội đã tham vấn, phản biện xã hội về kinh tế và môi trường trong hoạch định chính sách, phản biện xã hội cho Đảng và Nhà nước, góp phần không nhỏ trong định hướng và thực thi chính sách quản lý môi trường dựa vào tiếp cận thị trường, sử dụng công cụ kinh tế.

PGS.TS Nguyễn Thế Chinh

Đến nay đã gần 40 năm đất nước đổi mới, thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ngày càng được hoàn thiện, Việt Nam với tâm thế bước sang kỷ nguyên mới, “kỷ nguyên vươn mình” để phát triển nhanh và bền vững. Chủ trương, đường lối của Đảng cũng như những chính sách, pháp luật của Nhà nước đã và đang chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế từ “nâu” sang “xanh” phù hợp với xu thế phát triển mới của thế giới và thực tiễn trong nước. Chính vì vậy phát triển kinh tế xanh là hướng đi tất yếu của Việt Nam trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình. Hội Kinh tế môi trường Việt Nam với sứ mệnh của mình sẽ tiếp tục phát huy ưu thế nổi trội của Hội trong lĩnh vực kinh tế và môi trường tiếp tục đồng hành cùng cả nước thúc đẩy phát triển kinh tế xanh trong thời gian tới.

Mối quan hệ giữa kinh tế môi trường và kinh tế xanh

Trước hết, cần luận giải rõ bản chất của kinh tế môi trường và kinh tế xanh để thấy được mối quan hệ này.

Về kinh tế môi trường, Giáo trình “Kinh tế môi trường”, NXB ĐHKTQD, Hà Nội-2023 đã chỉ ra: “Kinh tế môi trường nghiên cứu các vấn đề môi trường trên cơ sở quan điểm và những ý tưởng phân tích kinh tế. Nó khai thác kinh tế học từ cả hai phương diện: kinh tế vĩ mô và kinh tế vi mô, nhưng từ khía cạnh kinh tế vi mô nhiều hơn. Kinh tế môi trường tập trung chủ yếu vào vấn đề người ta ra quyết định như thế nào, tại sao gây ra những hậu quả đối với môi trường và chúng ta có thể thay đổi các thể chế, chính sách kinh tế ra sao để đưa các tác động môi trường vào thế cân bằng hơn, ổn định hơn với những mong muốn và yêu cầu của chúng ta và của bản thân hệ sinh thái và môi trường”.

Khái niệm đã nêu cho thấy kinh tế môi trường được tiếp cận dựa trên cơ sở kinh tế học để nhìn nhận và giải quyết những vấn đề môi trường, sử dụng các công cụ kinh tế để điều chỉnh các hành vi tác động đến môi trường trong quá trình phát triển kinh tế.

Kinh tế xanh được nhìn nhận từ cách tiếp cận của Chương trình môi trường Liên hợp quốc (UNEP): “Kinh tế xanh là nền kinh tế nâng cao đời sống của con người và cải thiện công bằng xã hội, đồng thời giảm thiểu đáng kể những rủi ro môi trường và những thiếu hụt sinh thái. Nói một cách đơn giản, nền kinh tế xanh có mức phát thải thấp, sử dụng hiệu quả tài nguyên và hướng tới công bằng xã hội”.

Trong nền kinh tế xanh, tăng trưởng về thu nhập và việc làm được tạo ra thông qua những khoản đầu tư của nhà nước và tư nhân giúp giảm thiểu phát thải các-bon, giảm ô nhiễm, sử dụng hiệu quả năng lượng và tài nguyên, ngăn chặn suy giảm đa dạng sinh học và các dịch vụ hệ sinh thái. Những khoản đầu tư này cần sự xúc tác và hỗ trợ thông qua chi tiêu công có mục đích, cải tổ chính sách và ban hành các quy định mới. Đường lối phát triển phải duy trì, cải thiện nguồn vốn tự nhiên và phục hồi nếu cần thiết, bởi đây là tài sản kinh tế quan trọng và là nguồn lợi chung, đặc biệt đối với những người nghèo bởi sinh kế và an ninh của họ phụ thuộc nhiều vào tự nhiên”. Như vậy, thực hiện kinh tế xanh không chỉ bảo vệ môi trường, phục hồi hệ sinh thái mà còn giảm tiêu thụ năng lượng, chuyển đổi sử dụng năng lượng thân thiện môi trường và quan trọng hơn là đầu tư trở lại của nhà nước và tư nhân để phục hồi các nguồn vốn tự nhiên.

Có thể khẳng định kinh tế xanh là sự tiếp theo của kinh tế môi trường, được mở rộng và có tính toàn diện hơn, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu, thiếu hụt tài nguyên thiên nhiên ngày càng trầm trọng, cùng với đó là phải đảm bảo tính công bằng về mặt xã hội trong quá trình phát triển. Phát triển kinh tế xanh cũng đồng nghĩa với việc giảm phát thải khí nhà kính, phục hồi và duy trì được hệ sinh thái tự nhiên, cần phải đầu tư trở lại để phục hồi và duy trì vốn tự nhiên. Theo kịch bản tính toán của Chương trình môi trường Liên hợp quốc (UNEP), để hướng tới Nền kinh tế xanh, các quốc gia trên thế giới cần phải đầu tư 2% GDP toàn cầu vào các hoạt động xanh hóa các lĩnh vực của nền kinh tế. Nghiên cứu của UNEP cũng chỉ ra rằng thực hiện một nền kinh tế xanh sẽ khuyến khích sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên và các nguồn lực khác hiệu quả hơn. Nghiên cứu phát hiện của UNEP thể hiện cho kịch bản tăng trưởng xanh giai đoạn 2011-2050 thể hiện ở hình 1 dưới đây.

Hình 1. Dự báo xu thế về tỷ lệ tăng trưởng GDP thường niênNguồn: UNEP; ISPONRE; Hanns Seidel Foundation. Bản dịch tiếng Việt. “Hướng tới nền kinh tế xanh. Lộ trình cho phát triển bền vững và xóa đói giảm nghèo. Báo cáo Tổng hợp phục vụ các Nhà hoạch định Chính sách”. Đăng ký KHXB số 1322-2013/CXB/01-139/VHTT ngày 23/9/2013. NXB văn hóa thông tin.

Từ hình 1 cho thấy, kịch bản đầu tư xanh sử dụng 2% GDP toàn cầu đạt tới tăng trưởng dài hạn trong giai đoạn 2011-2050 cao tương đương với kịch bản kinh doanh lạc quan trong điều kiện bình thường, đồng thời tránh những rủi ro đáng kể như tác động của biến đổi khí hậu, tình trạng khan hiếm nước trầm trọng, và sự mất mát các dịch vụ hệ sinh thái. Nếu không tính đến tác động tiêu cực tiềm tàng của biến đổi khí hậu, sự biến mất của dịch vụ hệ sinh thái, tăng trưởng kinh tế toàn cầu trong kịch bản với điều kiện kinh doanh bình thường sẽ vẫn bị hạn chế do khan hiếm năng lượng và tài nguyên thiên nhiên ngày một gia tăng. Ngay cả với các giả thiết thận trọng, một kịch bản đầu tư xanh sẽ đạt tốc độ tăng trưởng hàng năm cao hơn trong vòng 5-10 năm.

Sứ mệnh của VIASEE trong kỷ nguyên vươn mình

Hội Kinh tế môi trường Việt Nam được thành lập cách đây 25 năm. Hội đã thực hiện sứ mệnh của mình và tiếp tục thực hiện chuyển đổi xanh, phát triển kinh tế xanh trong thời gian tới như sau.

Thứ nhất, tiếp nhận, tăng cường năng lực và phổ biến kiến thức kinh tế môi trường, kinh tế xanh.

Các thành viên của Hội là những người đầu tiên tiếp nhận, nghiên cứu và truyền tải kiến thức về kinh tế môi trường ở Việt Nam. Về cơ bản, kiến thức kinh tế môi trường được tiếp nhận từ các trường đại học, Viện nghiên cứu, các tổ chức quốc tế trên thế giới như Thụy điển, Vương Quốc Anh, Hà Lan, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc, SIDA, CIDA, GIZ, UNDP, ADB..., đáng chú ý có Chương trình kinh tế và môi trường Đông Nam Á - EEPSEA là tổ chức đã cùng đồng hành với Hội trong việc thành lập Hội, tăng cường năng lực cho các Hội viên và tài trợ những nghiên cứu nhỏ, tóm tắt các nghiên cứu chính sách đăng tải trên Tạp chí Kinh tế môi trường của Hội. Cùng với sự giúp đỡ này và sự nỗ lực của Hội, kiến thức kinh tế môi trường đã từng bước được phổ biến rộng rãi đến lãnh đạo, các nhà nghiên cứu, các nhà hoạch định chính sách, giảng viên, sinh viên các trường đại học, các doanh nghiệp và người dân ở Việt Nam. Trên cơ sở những kết quả đạt được, các thành viên của Hội tiếp tục tiếp nhận, nghiên cứu, thực hiện truyền tải kiến thức kinh tế xanh, chuyển đổi xanh cho xã hội. Nhất là các nhà hoạch định chính sách và thế hệ trẻ.

Thứ hai, VIASEE tham gia xây dựng, tư vấn phản biện chính sách kinh tế môi trường, kinh tế xanh.

Cùng với quá trình đổi mới, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, thay vì quản lý môi trường bằng mệnh lệnh và kiểm soát, từ năm 2005, Luật Bảo vệ môi trường đã có những thay đổi cơ bản so với Luật Bảo vệ môi trường năm 1994. Trong đó, công cụ kinh tế như thuế, phí, ký quỹ bảo vệ môi trường trong khai thác khoáng sản đã bắt đầu được quy định để từng bước hoàn thiện như hiện nay với sự tham gia của các thành viên thuộc VIASEE.

PGS.TS Nguyễn Thế Chinh trong một sự kiện khoa học.

Đến Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, với sự tham gia xây dựng, tư vấn của thành viên trong Hội, Luật đã quy định riêng một chương, cụ thể là chương XI về “Công cụ kinh tế, Chính sách và nguồn lực bảo vệ môi trường”. Cùng với những công cụ kinh tế đã có trước đây, các nội dung liên quan đến kinh tế xanh đã được qui định trong Luật Bảo vệ môi trường 2020 thành các điều khoản để thực hiện như: “mua sắm xanh”, “khai thác, sử dụng và phát triển vốn tự nhiên”, “Tín dụng xanh”, “Trái phiếu xanh”. Lần đầu tiên chi tiết hóa liên quan đến kinh tế xanh được quy định trong Luật Bảo vệ môi trường.

Về những chủ trương, định hướng lớn của Đảng, các thành viên của Hội đã góp phần tư vấn nội dung “kinh tế xanh” trong mục tiêu thực hiện của Nghị quyết 24-NQ/TW ngày 03/6/2013 của Ban chấp hành trung ương Đảng về “Chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường”.

Trong Kết luận 81-KL/TW ngày 04/6/2024 của Bộ chính trị về “tiếp tục thực hiện Nghị quyết trung ương 7 khóa XI về “chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường” đáng chú ý nội dung “Đẩy mạnh thực hiện chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi năng lượng công bằng...”. Các thành viên của Hội tham gia phản biện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh đã được ban hành tại quyết định số 1393/QĐ-TTg ngày 25/9/2012 cho thời kỳ 2011-2020 và tầm nhìn đến năm 2050; Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được ban hành tại quyết định số 1658/QĐ-TTg ngày 01/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ.

Với những kết quả đã đạt được trong xây dựng, tư vấn phản biện chính sách về kinh tế môi trường, kinh tế xanh, các thành viên của Hội Kinh tế môi trường Việt Nam với sứ mệnh và trọng trách của mình tiếp tục thực hiện nhiệm vụ quan trọng trong thời gian tới để thúc đẩy phát triển kinh tế xanh, thực hiện thành công chuyển đổi xanh ở Việt Nam trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của đất nước.

Thứ ba, Hội Kinh tế môi trường Việt Nam tham gia thực hiện, tư vấn phản biện quy hoạch quốc gia, vùng, ngành và địa phương.

Trong thời gian qua, các thành viên của VIASEE đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện, tư vấn phản biện các loại quy hoạch gồm quy hoạch quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch ngành và quy hoạch tỉnh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Đặc biệt, trong các quy hoạch này, các nội dung liên quan đến đánh giá môi trường Chiến lược (ĐMC) đều có sự tham vấn phản biện của các thành viên VIASEE, nhất là các nội dung phát triển kinh tế xanh liên quan đến bảo vệ môi trường, giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và phục hồi, bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên trong nội dung của báo cáo ĐMC. Như vậy, trong thời gian tới, với việc điều chỉnh, bổ sung và hoàn thiện các loại quy hoạch sau khi sát nhập tỉnh và chủ trương định hướng của Đảng tăng trưởng kinh tế 2 con số sẽ thực hiện điều chỉnh lại quy hoạch và báo cáo ĐMC, các thành viên của Hội Kinh tế môi trường Việt Nam tiếp tục thực hiện vai trò của mình trong thực hiện, tư vấn phản biện đối với các nội dung của các bản quy hoạch và báo cáo ĐMC của quy hoạch, đặc biệt các nội dung liên quan đến thúc đẩy phát triển xanh, chuyển đổi xanh.

Thứ tư, Hội Kinh tế môi trường Việt Nam thực hiện các đề tài, dự án, nhiệm vụ về kinh tế xanh, đánh giá tác động môi trường, kinh tế tuần hoàn và các nhiệm vụ liên quan khác đến thực hiện chuyển đổi xanh.

Trong thời gian, vừa qua các thành viên của VIASEE đã chủ trì, thực hiện các nhiệm vụ, đề tài, dự án liên quan đến xây dựng thí điểm mô hình kinh tế xanh, đánh giá tác động môi trường dự án, nội dung kinh tế tuần hoàn trong chuyển đổi xanh. Với những kinh nghiệm có được, trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình, VIASEE có cơ sở và đúc rút được nhiều kinh nghiệm để tiếp tục phát huy những kết quả đạt được thực hiện thúc đẩy kinh tế xanh, chuyển đổi xanh tiếp theo.

Thứ năm, Hội Kinh tế môi trường Việt Nam thực hiện tốt vai trò truyền thông, đào tạo bồi dưỡng cho xã hội, các doanh nghiệp, các nhà hoạch định chính sách về kinh tế môi trường, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, ĐTM và ĐMC.

Thực tế từ khi thành lập đến nay, Hội Kinh tế môi trường Việt Nam đã và đang làm tốt vai trò truyền thông, tổ chức tập huấn và đào tạo về kinh tế môi trường, kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh, ĐTM và ĐMC. Hội có ưu thế là các thành viên của Hội bao gồm nhiều các nhà khoa học đầu ngành, trình độ học vấn cao, đã từng tham gia giảng dạy, đào tạo ở các trường đại học có uy tín trong cả nước, các nhà quản lý cao cấp có nhiều kinh nghiệm, cùng với đó là các nhà báo, các phóng viên chuyên ngành kinh tế và môi trường. Hội có Trung tâm Kinh tế môi trường, Viện Chính sách kinh tế môi trường và đặc biệt có Tạp chí Kinh tế Môi trường hoạt động rất hiệu quả. Với những đầu mối hoạt động của Hội, nhất là Tạp chí Kinh tế Môi trường sẽ là kênh truyền thông phổ biến rộng rãi các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, các mô hình hay về kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và chuyển đổi số. Từ kinh nghiệm đã có, các tổ chức của Hội tiếp tục phát huy thế mạnh để thực hiện tốt hơn trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình để thúc đẩy phát triển kinh tế xanh, chuyển đổi xanh ở Việt Nam.

Với những thành quả đã đạt được trong 25 năm qua từ khi mới thành lập đến nay, Hội Kinh tế môi trường Việt Nam đã thực hiện tốt vai trò, sứ mệnh của mình từ những nhìn nhận ban đầu về kinh tế môi trường đến nay mở rộng phát triển kinh tế xanh, chuyển đổi xanh. Hội tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện, tư vấn phản biện, nghiên cứu triển khai và truyền thông phổ biến kiến thức về kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và chuyển đổi số phù hợp với chủ trương đương lối của Đảng trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình thực hiện thành công chuyển đổi xanh ở Việt Nam.

PGS.TS Nguyễn Thế Chinh (Phó Chủ tịch Hội Kinh tế môi trường Việt Nam)

Nguyễn Anh Thư (Tập đoàn Lotte - Trụ sở Hà Nội).