Sự thật về chương trình hạt nhân của Iran?

Iran triển lãm chương trình hạt ở Tehran vào tháng 4/2025. Ảnh AP

Hãng tin AFP đã điểm lại quá trình phát triển chương trình hạt nhân của Iran kể từ năm 2015, tức 3 năm trước khi Mỹ dưới thời Tổng thống Trump đơn phương rút khỏi thỏa thuận hạt nhân.

Dù Iran nhiều lần khẳng định họ không muốn phát triển vũ khí hạt nhân, nhưng thông tin mới từ IAEA cho thấy mức độ làm giàu uranium ở nước này vượt xa nhu cầu dân sự. Theo báo cáo, thanh tra IAEA đã nhiều lần phát hiện uranium được làm giàu tới 83,7% — cao hơn rất nhiều so với mức cho phép trong các ứng dụng dân sự như y tế, hay năng lượng. Iran giải thích rằng, đây là lỗi kỹ thuật xảy ra tình cờ. Tuy nhiên, các chuyên gia kỹ thuật và cơ quan tình báo quốc tế cho rằng lời giải thích này không thuyết phục, đặc biệt là khi nó đã lặp đi lặp lại nhiều lần trong nhiều năm qua.

Bước chuyển mang tính chiến lược

Về mặt kỹ thuật, càng làm giàu uranium lên mức cao thì quy trình lại càng đơn giản hơn — điều này đã được xác nhận bởi nhiều tổ chức nghiên cứu như Trung tâm Belfer (ĐH Harvard) và Viện Washington. Từ mức 0% đến 20%, quá trình làm giàu rất phức tạp, đòi hỏi hàng nghìn máy ly tâm hoạt động liên tục suốt 12–18 tháng. Tuy nhiên, sau khi đạt mức 20% (đã được coi là uranium làm giàu cao - HEU), việc nâng lên các mức cao hơn dễ dàng hơn nhiều. Từ 60% đến 90% chỉ còn là một bước ngắn.

Hiện Iran đang sử dụng các máy ly tâm hiện đại như IR-6 tại hai cơ sở Natanz và Fordow. Các máy này có khả năng làm giàu uranium từ 60% lên 90% — tức cấp độ dùng để chế tạo vũ khí hạt nhân — chỉ trong vài tuần. Theo ước tính của Viện Washington, dựa vào kho uranium 60% mà Iran đang có, họ có thể sở hữu đủ lượng uranium cần thiết cho một vũ khí hạt nhân trong chưa đầy một tháng. Tốc độ làm giàu nhanh như vậy khiến cộng đồng quốc tế đặt ra nhiều nghi vấn về mục đích thực sự của chương trình hạt nhân Iran, dù nước này vẫn khẳng định họ không theo đuổi mục tiêu quân sự.

Hiện tại, Iran đang sở hữu 408,6 kg uranium làm giàu ở mức 60%, tương đương khoảng 604 kg uranium hexafluorua (UF₆). Lượng vật liệu này đủ để chế tạo nhiều vũ khí hạt nhân trong thời gian rất ngắn. Theo đánh giá của các chuyên gia, chỉ cần từ 7 đến 23 ngày là có thể chuyển đổi lượng uranium này thành loại phù hợp cho mục đích quân sự.

Kho lưu trữ hạt nhân của Iran

Tháng 1/2018, cơ quan tình báo Israel (Mossad) với sự hỗ trợ của tình báo Ả Rập Xê Út, đã thực hiện một chiến dịch bí mật tại Tehran. Họ thu giữ hơn 100.000 tài liệu liên quan đến chương trình hạt nhân của Iran, được biết đến với tên gọi dự án AMAD. Chiến dịch diễn ra tại một nhà kho ở vùng ngoại ô phía nam thủ đô Iran, và hé lộ nhiều thông tin quan trọng như bản thiết kế thu nhỏ đầu đạn hạt nhân để gắn lên tên lửa đạn đạo, cũng như các kết quả thử nghiệm chất nổ thông thường tại cơ sở Parchin. Các cơ quan tình báo phương Tây sau đó đã xác minh và xác nhận rằng, ngay từ thời điểm đó, Iran đã có đủ công nghệ để thiết kế một đầu đạn hạt nhân hoàn chỉnh.

Tháng 4/2018, Thủ tướng Israel khi đó là ông Benjamin Netanyahu đã công khai các tài liệu này và cho rằng, đây là bằng chứng rõ ràng cho thấy Iran có ý đồ phát triển vũ khí hạt nhân. Thông tin này góp phần quan trọng dẫn đến quyết định của Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran (JCPOA), khiến một vấn đề kỹ thuật trở thành cuộc khủng hoảng chính trị. IAEA cũng công nhận tầm quan trọng của các tài liệu trên, gián tiếp xác nhận độ tin cậy và giá trị thực tiễn của chúng.

Chiến lược của Iran và quan điểm của quốc tế

Trước những bằng chứng rõ ràng, tình báo Mỹ, Israel, Ả Rập Xê Út và Pháp đều thống nhất nhận định rằng, Iran có thể đã bí mật đạt được năng lực hạt nhân ở mức gần bằng, hoặc tương đương với một vũ khí hạt nhân đơn giản, từ cuối năm 2024, hoặc đầu năm 2025. Các báo cáo cho biết, dù loại đầu đạn này chưa được thử nghiệm để tránh phản ứng quốc tế, nhưng vẫn có thể sử dụng và hiện đang được cất giữ trong các cơ sở bảo mật cao. Chính chiến lược này đã giúp Iran tránh được các biện pháp trừng phạt khắt khe hơn, hoặc một cuộc tấn công quân sự trong thời gian qua.

Việc Israel gần đây quyết định tấn công trực diện vào các cơ sở hạt nhân của Iran không chỉ mang tính chính trị hay khu vực, mà còn xuất phát từ lo ngại thực tế. Iran vẫn tuyên bố duy trì mức làm giàu uranium ở mức 60%, được cho là nhằm giữ một “khoảng đệm” cho đàm phán, nhưng thực chất lại giúp họ có thể chuyển sang phát triển vũ khí hạt nhân bất cứ lúc nào. Chính chiến lược nước đôi này đã khiến Israel cảm thấy buộc phải hành động.

Năng lực hạt nhân hiện tại của Iran

Trước khi căng thẳng leo thang, Iran đã sở hữu 14.689 máy ly tâm tiên tiến, chủ yếu là các mẫu IR‑2m, IR‑4 và IR‑6, đặt tại các cơ sở bảo mật cao ở Natanz và Fordow. Riêng tại Fordow, các dãy máy IR‑6 được đặt sâu dưới lòng đất, được cho là có thể phục vụ cho giai đoạn chuyển đổi sang mục đích quân sự. Những năng lực này khiến các lựa chọn ngoại giao trở nên rất hạn chế, và có thể dẫn đến sự can thiệp quân sự của nhiều nước trong thời gian tới.

Sau một tuần căng thẳng leo thang giữa Israel và Iran, các số liệu như 408 kg uranium làm giàu ở mức 60%, khả năng đạt đến cấp độ vũ khí trong chưa đầy 3 tuần, và hàng nghìn máy ly tâm IR-6 đang hoạt động cho thấy chương trình hạt nhân của Iran đang tiến triển nhanh chóng. Trong bối cảnh đó, hành động quân sự của Israel không còn bị xem hoàn toàn là đơn phương, mà được một số quốc gia nhìn nhận như một phản ứng trước nguy cơ an ninh đang gia tăng.

Nh.Thạch

AFP