Sự trở lại của El Nino nguy hiểm như thế nào?

El Nino là gì?

“El Nino” (theo tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là đứa con của Chúa hay còn gọi là bé Hài Đồng nam) là từ được dùng để chỉ hiện tượng nóng lên dị thường của lớp nước biển bề mặt ở khu vực xích đạo trung tâm và Đông Thái Bình Dương, kéo dài 8 - 12 tháng, hoặc lâu hơn, thường xuất hiện 3 - 4 năm 1 lần, song cũng có khi dày hơn hoặc thưa hơn.

Vào năm 1920, một nhà khoa học Anh tên là Gibert Walker, khi nghiên cứu biến động của gió mùa, đã tìm được một số loại hình mưa của Nam Mỹ với sự thay đổi của nhiệt độ đại dương. Ông cũng là người phát hiện đầu tiên mối quan hệ khí áp ở phía Đông và Tây Thái Bình Dương, ông gọi đây là dao động Nam bán cầu (Southern Oscillation). Ngoài ra, ông còn nhận thấy khí áp phía Đông Thái Bình Dương giảm thường liên quan đến hạn hán ở Australia, Ấn Độ và một phần Châu Phi, làm cho mùa Đông ở Canada ấm lên. Tuy nhiên, để chứng minh cho các kết luận này cần có số liệu nhiệt độ ở vùng biển đó và số liệu trường gió trên cao, nhưng do điều kiện kỹ thuật lúc bấy giờ chưa đáp ứng được nên phải mấy chục năm sau phát hiện của ông mới được công nhận. Đến năm 1966, một nhà khí tượng người Nauy là Jacob Bjerknes đã phát hiện ra tương tác hai chiều giữa đại dương và khí quyển. Ông giải thích sự ấm lên của nước biển trong suốt dải xích đạo từ ngoài khơi Nam Mỹ đến giữa Thái Bình Dương có liên quan đến sự yếu đi của đới gió tín phong.

Như vậy, khái niệm El Nino là kết quả tương tác giữa khí quyển và đại dương mà thể hiện chủ yếu là hoàn lưu khí quyển với nhiệt độ nước biển bề mặt ở khu vực xích đạo Thái Bình Dương, sự thay đổi của một phía sẽ gây ra phản ứng của phía kia. El Nino không phải là một hiện tượng mang tính cục bộ ở vùng biển ngoài khơi Nam Mỹ, mà là một phần hệ thống tương tác có quy mô lớn, phức tạp giữa khí quyển và đại dương. El Nino là một phần của bộ máy khí hậu ở vùng nhiệt đới có liên quan đến nhiều hiện tượng thời tiết thế giới, sự xuất hiện của hiện tượng El Nino biểu hiện sự dao động trong cơ chế của khí hậu toàn cầu.

WMO đã dự báo xác suất hiện tượng El Nino xuất hiện vào nửa cuối năm 2023 là 90% với cường độ vừa phải. Tổng Thư ký WMO, GS. Petteri Taalas cho biết El Nino sẽ làm tăng đáng kể khả năng phá vỡ các kỷ lục về nhiệt độ và gây ra nhiệt độ cực đoan hơn ở nhiều nơi trên thế giới và trong đại dương. Thực tế những sóng nhiệt ở khắp nơi trên thế giới trong tháng vừa qua đã chứng minh nhận định này. Các nhà khoa học cũng cho biết, sự trở lại của El Nino sẽ làm tăng mức nhiệt ở khu vực Thái Bình Dương từ 8-12 tháng và dự kiến sẽ trở nên mạnh hơn vào cuối năm. Các nhà khoa học đã cảnh báo tác động của El Nino - kết hợp với sự nóng lên toàn cầu do con người gây ra - có thể sẽ vượt ra ngoài phạm vi thời tiết.

Nguy cơ các bệnh truyền nhiễm

Các bệnh do véc tơ truyền (còn gọi là các bệnh do vật chủ trung gian truyền bệnh) chẳng hạn như sốt rét và sốt xuất huyết, đã được chứng minh là có khả năng gia tăng phạm vi khi nhiệt độ tăng. Các nhà khoa học cảnh báo rằng bên cạnh tình trạng nóng lên toàn cầu vốn đã nghiêm trọng, hiện tượng El Nino có thể làm cho tình hình trở nên tồi tệ hơn.

Chuyên gia khí hậu Madeleine Thomson cho biết: "Từ những đợt El Nino trước đây, chúng ta có thể thấy rằng chúng ta đang chứng kiến các đợt gia tăng bùng phát một loạt các bệnh truyền nhiễm do vật trung gian và các bệnh truyền nhiễm khác ở khu vực nhiệt đới, nơi bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi El Nino”. Nắng nóng và lượng mưa bất thường làm tăng nơi sinh sản của các vật truyền bệnh như muỗi và nhiệt độ cao hơn làm tăng tốc độ lây truyền của các bệnh truyền nhiễm khác nhau. El Nino năm 1998 có liên quan đến dịch sốt rét lớn ở Cao nguyên Kenya.

Ảnh hưởng tới sức khỏe

El Nino và sóng nhiệt kéo theo gây nguy hiểm đáng kể cho sức khỏe con người. Gregory Wellenius, người đứng đầu một trung tâm khí hậu và sức khỏe tại Đại học Boston cho biết: “Đôi khi hiện tượng này còn được gọi là kẻ giết người thầm lặng bởi vì chúng ta không ý thực nó là một mối đe dọa. Nhưng trên thực tế, sóng nhiệt khiến nhiều người thiệt mạng nhiều hơn bất kỳ loại sự kiện thời tiết khắc nghiệt nào". Nắng nóng đã cướp đi mạng sống của hơn 61.000 chỉ riêng ở châu Âu vào mùa hè năm ngoái, thời điểm còn chưa xảy ra El Nino. Và tháng 7 vừa qua, thời tiết được được xác nhận là tháng nóng nhất trong lịch sử đã được ghi nhận, cùng với đó là nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra ở khắp nơi trên thế giới.

Nguy cơ đối với an ninh lương thực

Walter Baethgen thuộc Viện Nghiên cứu Quốc tế về Khí hậu và Xã hội cho biết: “Trong một năm El Nino, nhiều quốc gia sẽ phải đối mặt với nguy cơ mất mùa tăng lên, chẳng hạn như ở Nam và Đông Nam Á”. Tháng trước, Ấn Độ, nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, đã có quyết định hạn chế xuất khẩu lương thực do mùa màng bị thiệt hại bởi tình trạng mưa gió mùa bất thường.

Theo các nhà nghiên cứu, những hành động như vậy có khả năng gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với các quốc gia phụ thuộc vào xuất khẩu lương thực, chẳng hạn như Syria và Indonesia, những nước có thể phải đối mặt với "thách thức gấp ba" trong El Nino. Ông Baethgen cho biết: “Vụ thu hoạch lúa gạo ở những quốc gia đó có thể thấp hơn bình thường, thương mại gạo có thể khó khăn hơn hoặc khó tiếp cận hơn trên thị trường quốc tế và do đó, giá gạo sẽ cao”. Bên cạnh đó, sự kết hợp của các yếu tố này ảnh hưởng khá nhanh đến vấn đề mất an ninh lương thực, ông nói thêm.

Ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế toàn cầu

Kênh đào Panama là trung tâm của các tuyến thương mại toàn cầu, nhưng tuần trước, tuyến đường này đã ra cảnh báo về hiện tượng lượng mưa thấp bất thường - mà các nhà khí tượng học cho biết là do El Nino làm trầm trọng thêm. Điều này buộc các nhà khai thác kênh đào phải hạn chế lưu lượng, dẫn đến thu nhập dự kiến sẽ giảm 200 triệu USD. Hình ảnh những con tàu neo đậu hoang vắng ở kênh đào chỉ là một ví dụ về cách El Nino có thể gây tổn hại cho nền kinh tế toàn cầu.

Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Science vào tháng 5 ước tính rằng El Ninos trong quá khứ đã gây thiệt hại cho nền kinh tế toàn cầu hơn 4 nghìn tỷ USD trong những năm sau đó. Các tác động từ cả El Nino và tình trạng nóng lên toàn cầu "được dự đoán sẽ gây ra thiệt hại kinh tế 84 nghìn tỷ USD trong thế kỷ XXI", báo cáo cho biết.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu tại Oxford Economics không đồng ý với những dự báo này, gọi El Nino là "rủi ro mới, nhưng không phải là kẻ thay đổi cuộc chơi. Các nhà khoa học hy vọng El Nino sẽ giúp cải thiện khả năng chuẩn bị cho những thách thức mà hiện tượng trái đất nóng lên đặt ra. El Nino cho phép chúng ta có được sự chuẩn bị và điều này sẽ hiệu quả hơn nhiều so với những phản ứng khẩn cấp”, các nhà nghiên cứu của Oxford Economics bình luận.

Quỳnh Vũ