Sửa cơ chế điều hành giá điện: Không thể 'EVN lỗ bao nhiêu, dân bù bấy nhiêu'

Dự thảo sửa đổi Nghị định 72 về cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân đang "nóng" với đề xuất tính khoản lỗ hơn 44.000 tỷ đồng của EVN vào giá điện.

Không thể mặc nhiên "EVN lỗ bao nhiêu thì bù bấy nhiêu"

Trao đổi với phóng viên Báo Xây dựng, TS. Nguyễn Huy Hoạch, chuyên gia, thành viên Hội đồng khoa học của Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cho rằng, việc đưa phần lỗ của EVN vào giá điện là có cơ sở.

Tuy nhiên, cần phải xác định rõ đâu là khoản lỗ hợp lý để phân bổ, chứ không thể mặc nhiên "EVN lỗ bao nhiêu thì bù bấy nhiêu" vào giá bán điện.

Ông cũng nhận xét, vấn đề minh bạch của EVN vẫn còn hạn chế. Thực tế cho thấy, ngay sau khi đề xuất được đưa ra, dư luận đã phản ứng khá mạnh mẽ.

"Người dân khi trả tiền điện luôn mong sự minh bạch, nghĩa là đầu vào thế nào, đầu ra ra sao... Nếu các con số được chứng minh là hợp lý thì chắc chắn ai cũng sẵn sàng chấp nhận", TS. Hoạch nhấn mạnh.

Hiện nay, trong cơ cấu giá thành sản xuất điện, khâu phát điện chiếm tỷ trọng tới 82,8%. (Ảnh: Hồng Hạnh).

Ông cũng lưu ý, vào thời điểm tháng 7 nắng nóng, hóa đơn tiền điện của nhiều hộ gia đình đã tăng vọt. Trong bối cảnh đó, nếu EVN không đảm bảo tính minh bạch và không công bố một lộ trình hợp lý cho việc phân bổ khoản lỗ thì rất khó nhận được sự đồng thuận của người dân. Điều này không chỉ tác động trực tiếp đến đời sống sinh hoạt mà còn gây ảnh hưởng đến cả nền kinh tế.

Bởi vậy, ông cho rằng, các bộ ngành cần ngồi lại với nhau để tách bạch những khoản lỗ hợp lý có thể phân bổ vào giá điện. Sau đó nghiên cứu và công bố lộ trình phù hợp, với tiêu chí không tác động quá lớn đến các đối tượng khách hàng.

Tương tự, chuyên gia Hà Đăng Sơn, Trung tâm nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh cũng cho rằng, EVN cần báo cáo chi tiết các chi phí cấu thành nên khoản lỗ và chỉ chấp thuận phân bổ các chi phí hợp lý vào giá bán lẻ điện bình quân, thay vì chấp thuận phân bổ toàn bộ khoản lỗ theo báo cáo tài chính đã được kiểm toán.

Vị này lý giải, các báo cáo tài chính năm 2022, 2023 và 2024 đã được kiểm toán và được công bố trên website EVN không cho thấy chi tiết các chi phí cấu thành nên khoản lỗ. Do đó, tiềm ẩn khả năng còn bao gồm các chi phí không phù hợp do chưa tối ưu chi phí trong quy trình quản lý và sản xuất, truyền tải, phân phối điện.

Nghiên cứu lộ trình áp dụng giá bán điện theo cơ chế thị trường

Dù vậy, theo TS. Nguyễn Huy Hoạch, đây chỉ là giải pháp ngắn hạn. Luật Điện lực sửa đổi đã nêu rõ định hướng tiến tới xóa bỏ cơ chế bù chéo trong giá điện, vì vậy cần sớm triển khai để đảm bảo công bằng giữa các nhóm khách hàng.

Khối sản xuất đang được ưu tiên tiền điện thấp hơn hộ gia đình. (Ảnh: Hồng Hạnh).

Thực tế, cơ cấu giá bán điện hiện nay đang có sự chênh lệch: khối hộ gia đình phải trả giá cao hơn so với khối sản xuất. Nhà nước muốn giữ giá điện thấp để hỗ trợ sản xuất và khuyến khích đầu tư, nhưng phần lớn lợi nhuận từ sản xuất, đặc biệt trong lĩnh vực xuất nhập khẩu, lại đang rơi vào tay các doanh nghiệp FDI – chiếm tới 70-80%.

Điều này đồng nghĩa với việc giá điện rẻ cho khối sản xuất chủ yếu mang lại lợi ích cho doanh nghiệp nước ngoài, trong khi người dân lại phải gánh phần chi phí chênh lệch. Đây cũng chính là một trong những nguyên nhân khiến dư luận bức xúc.

Một điểm quan trọng khác, theo TS. Nguyễn Huy Hoạch, hiện nay, trong khi giá mua điện được thực hiện theo thị trường, thì giá bán lại do Chính phủ quy định. Cách làm này khiến EVN không chỉ khó thu hồi đủ vốn để tái đầu tư, mà còn rơi vào tình trạng thua lỗ kéo dài.

Nguy cơ lớn hơn là hệ thống điện quốc gia có thể thiếu hụt nguồn cung, bởi cơ chế giá hiện tại không đủ hấp dẫn để thu hút các nhà đầu tư tham gia phát triển nguồn và lưới điện.

Vì vậy, cần nghiên cứu lộ trình phù hợp để tiến tới áp dụng giá bán điện theo cơ chế thị trường.

Hồng Hạnh