Sửa Luật thuế thu nhập cá nhân, kích thích lao động và công bằng hơn

Theo các chuyên gia, Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) không chỉ là công cụ điều tiết thu nhập, góp phần phân phối lại của cải mà còn là nguồn thu quan trọng của ngân sách nhà nước để đầu tư phát triển, bảo đảm an sinh xã hội, quốc phòng. Trong bối cảnh hiện nay, cải cách thuế TNCN cần hướng đến mục tiêu công bằng, hiệu quả, giảm gánh nặng cho người dân và doanh nghiệp, đồng thời tạo động lực cho tăng trưởng.

Tại hội thảo, PGS.TS Phan Hữu Nghị - Phó Viện trưởng Viện Ngân hàng - Tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân cho biết, xu hướng cải cách thuế TNCN hiện nay trên thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng đang hướng đến 3 mục tiêu chính là giảm gánh nặng thuế cho người lao động, đảm bảo tính công bằng theo chiều dọc, do TNCN là loại thuế trực thu và mở rộng cơ sở thuế để thích ứng với chuyển đổi số và toàn cầu hóa, đồng thời, thúc đẩy động lực phát triển kinh tế, hướng tới tăng trưởng bền vững.

Toàn cảnh hội thảo với chủ đề "Luật Thuế Thu nhập cá nhân - Đảm bảo công bằng, thúc đẩy tăng trưởng"

Theo TS. Phan Hữu Nghị, Luật thuế TNCN được ban hành năm 2007, bắt đầu có hiệu lực từ năm 2009 với mức giảm trừ gia cảnh ban đầu là 4 triệu đồng, sau đó tăng lên 9 triệu đồng và hiện tại là 11 triệu đồng. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, số thu từ thuế TNCN cũng tăng mạnh. Theo số liệu từ Bộ Tài chính, trong giai đoạn 2020-2024, tổng thu từ thuế thu nhập cá nhân tăng khoảng 70%, từ 110.000 tỉ đồng lên gần 198.000 tỉ đồng. Tuy nhiên, trong cùng kỳ, thu nhập bình quân đầu người chỉ tăng khoảng 30%, từ 3.548 USD lên 4.622 USD. Điều này cho thấy, mức đóng góp thuế TNCN đang tăng nhanh hơn nhiều so với mức tăng thu nhập thực tế của người dân.

Nếu xét đến yếu tố lạm phát, mức tăng giá trung bình trong 5 năm qua rơi vào khoảng 12,85%, nếu tính theo chỉ số giá tiêu dùng (CPI). Tuy nhiên, nếu so sánh với mức tăng thu nhập thực tế, có thể thấy sức mua của người dân có xu hướng giảm.

Hiện nay, thuế TNCN chủ yếu được thu từ các nguồn thu nhập như tiền lương, tiền công, thu nhập từ kinh doanh, đầu tư chứng khoán, chuyển nhượng bất động sản... Trong đó, tiền lương, tiền công chiếm tỉ trọng lớn nhất. Từ ngày 1/1/2026, ngưỡng doanh thu chịu thuế đối với hộ kinh doanh cá thể sẽ nâng lên từ 100 triệu đồng/năm lên 200 triệu đồng/năm, tương đương với mức thu nhập khoảng 18 triệu đồng/tháng. Trong khi đó, mức giảm trừ gia cảnh hiện tại chỉ ở mức 11 triệu đồng/tháng, cho thấy sự bất hợp lý trong quy định hiện hành.

“Vậy mức giảm trừ gia cảnh bao nhiêu là phù hợp? Theo các nghiên cứu về phân phối thu nhập, mức thu nhập phổ biến nhất của người lao động hiện nay rơi vào khoảng 8.400 - 10.500 USD/năm, tức khoảng 20 - 25 triệu đồng/tháng. Nếu lấy mức này làm cơ sở, tôi cho rằng, mức giảm trừ gia cảnh hợp lý nên nằm trong khoảng 20 - 25 triệu đồng/tháng, thay vì mức 18 triệu đồng như một số đề xuất hiện nay. Bên cạnh đó, cần xem xét điều chỉnh biểu thuế suất thuế thu nhập cá nhân. Hiện tại, thuế suất thấp nhất là 5%, cao nhất là 35%. Cấu trúc bậc thuế cũng cần được điều chỉnh để đảm bảo tính công bằng và giảm gánh nặng thuế cho người lao động có thu nhập trung bình. Một số đề xuất cho rằng, mức thuế suất cao nhất nên giới hạn ở mức 25 - 30% thay vì 35% như hiện tại”, ông Phan Hữu Nghị cho biết.

PGS.TS Phan Hữu Nghị - Phó Viện trưởng Viện Ngân hàng - Tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân

Cũng theo TS. Phan Hữu Nghị, để cải thiện chính sách thuế TNCN, một số giải pháp có thể áp dụng như: Điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh lên 20-25 triệu đồng/tháng để phản ánh đúng thực tiễn thu nhập và mức sống. Cải tiến biểu thuế suất theo hướng giảm bậc thuế và điều chỉnh mức thuế suất cao nhất. Xem xét áp dụng thuế thừa kế đối với tài sản lớn, đồng thời có cơ chế giảm thuế hợp lý. Điều chỉnh cách tính thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng bất động sản và chứng khoán theo hướng minh bạch và công bằng hơn; Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong kê khai và quyết toán thuế, giúp đơn giản hóa thủ tục và tăng cường tính minh bạch.

Đề xuất điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh lên 20-25 triệu đồng

Trong bối cảnh thu nhập bình quân đầu người tăng chậm hơn so với tốc độ thu thuế, chuyên gia đề xuất xem xét điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh lên 20 - 25 triệu đồng/tháng, đồng thời điều chỉnh biểu thuế suất để đảm bảo công bằng và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Theo PGS.TS Lê Xuân Trường - Trưởng khoa Thuế, Học viện Tài chính, giảm trừ gia cảnh là số tiền trừ vào thu nhập chịu thuế TNCN khi xác định thu nhập tính thuế dựa trên hoàn cảnh gia đình của người nộp thuế. Theo thông lệ các nước, giảm trừ gia cảnh thường được áp dụng đối với thu nhập từ tiền lương, tiền công hoặc/và thu nhập từ kinh doanh của cá nhân cư trú. Đối với những nước đánh thuế TNCN trên tổng thu nhập thì giảm trừ gia cảnh được xác định khi xác định thu nhập tính thuế đối với tổng thu nhập.

Quy định giảm trừ xuất phát từ quan điểm đánh thuế thu nhập cá nhân phải đảm bảo sau khi nộp thuế, người nộp thuế có thu nhập để trang trải cuộc sống ở mức trung bình của xã hội. Từ đó, đảm bảo công bằng trong điều tiết thu nhập của dân cư và đảm bảo đời sống cho người nộp thuế.

Ví dụ, một người độc thân, có mức thu nhập một tháng là 16 triệu đồng. Sau khi giảm trừ gia cảnh 11 triệu đồng thì thu nhập tính thuế là 5 triệu đồng. Với mức thu nhập này, số thuế TNCN người này phải nộp là 250.000 đồng. Như vậy, thu nhập sau khi nộp thuế của cá nhân này là 15.750.000 đồng.

PGS.TS Lê Xuân Trường - Trưởng khoa Thuế, Học viện Tài chính

Ông Lê Xuân Trường cho biết thêm, khi so sánh mức giảm trừ bản thân của Việt Nam với GDP bình quân đầu người thì mức giảm trừ bản thân của Việt Nam đang ở mức trung bình khá. Với mong muốn cải thiện đời sống người dân, nếu nâng mức giảm trừ gia cảnh lên thì số người nộp thuế sẽ ít đi, số thuế phải nộp cũng sẽ ít đi.

Tuy nhiên, việc xác định mức giảm trừ gia cảnh có phù hợp không, có công bằng không cần xét nhiều yếu tố có liên quan khác như các mức thuế suất cụ thể và các ngưỡng trong biểu thuế, các khoản giảm trừ khác ngoài giảm trừ gia cảnh, GDP theo ngang giá sức mua…

Từ những phân tích trên về bản chất của giảm trừ gia cảnh, thông lệ quốc tế và thực tiễn Việt Nam, trong thời gian tới khi sửa đổi Luật thuế thu nhập cá nhân, PGS.TS Lê Xuân Trường đề xuất có thể cân nhắc áp dụng một số giải pháp sau:

Thứ nhất, trong khoảng 5 năm tới nước ta vẫn ở nhóm nước đang phát triển có thu nhập trung bình nên cần chấp nhận xác định mức giảm trừ gia cảnh tương đối cao so với GDP; Thứ hai, do điều kiện kinh tế thay đổi, chỉ số CPI… cần xem xét mức giảm trừ gia cảnh đảm bảo mức dự báo để tránh lạc hậu.

Thứ ba, khi xây dựng Luật, nên xác định mức giảm trừ gia cảnh hàng năm cho phù hợp, giao quyền cho Chính phủ quyết định mức giảm trừ gia cảnh hàng năm là phù hợp nhất; Thứ tư, tham khảo các nước để bổ sung giảm trừ cho đối tượng người nộp thuế là người khuyết tật.

Tại hội thảo, các chuyên gia cũng thảo luận một số vấn đề khác như: Ứng dụng công nghệ giúp doanh nghiệp kê khai và quyết toán thuế TNCN cho người lao động minh bạch, hiệu quả; Đánh thuế lãi tiền gửi; Đề xuất áp thuế tài sản; Giải pháp thiết kế chính sách thuế hợp lý.

Chung Thủy/VOV.VN