Sức mạnh NATO thế nào nếu không còn Mỹ?

Châu Âu đang đối diện thực tế mới: vai trò trụ cột của Mỹ trong Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) – liên minh quân sự đã bảo đảm an ninh cho lục địa này gần 80 năm qua – không còn là điều hiển nhiên.

Châu Âu đã sẵn sàng “tự lực cánh sinh”?

Tổng thống Mỹ Donald Trump công khai thể hiện thái độ lạnh nhạt với Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky, sẵn sàng cải thiện quan hệ với Tổng thống Nga Vladimir Putin và gần đây còn đặt nghi vấn về việc bảo vệ các đồng minh NATO nếu họ “không đóng góp đủ”, theo đài CNN.

Những động thái này buộc giới lãnh đạo châu Âu phải đối mặt câu hỏi từng được coi là không tưởng: Liệu Mỹ có còn là đối tác an ninh đáng tin cậy trong bối cảnh lục địa này đang trải qua cuộc chiến lớn nhất kể từ thập niên 1940?

Tuy nhiên, vắng bóng Mỹ không đồng nghĩa sức mạnh NATO bị mất đi. Liên minh này vẫn sở hữu hơn một triệu quân cùng kho vũ khí hiện đại từ 31 quốc gia thành viên còn lại. Theo các chuyên gia, châu Âu hoàn toàn có đủ tiềm lực tài chính và công nghệ để tự bảo vệ mình.

Lực lượng quân sự NATO trình diễn tại Khu huấn luyện Smardan (Romania) vào ngày 19-2. Ảnh: GETTY IMAGES

Hiện tại, Mỹ và Đức là hai nước đóng góp nhiều nhất vào ngân sách quân sự, ngân sách hành chính và các chương trình đầu tư an ninh của NATO, mỗi bên chiếm gần 16%. Kế đến là Anh với 11% và Pháp với 10%, theo một báo cáo của NATO. Các nhà phân tích cho rằng việc châu Âu bù đắp phần đóng góp của Mỹ là điều hoàn toàn khả thi.

“Nếu các quốc gia châu Âu đoàn kết và đầu tư vào trang thiết bị phù hợp, họ có thể tạo ra một lực lượng răn đe mạnh mẽ cả về quy ước lẫn hạt nhân đối với Nga” - ông Ben Schreer, Giám đốc điều hành khu vực châu Âu tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), nhận định.

Theo CNN, vấn đề quan trọng không phải là năng lực, mà là ý chí. Suốt hơn 75 năm qua, qua 14 đời tổng thống Mỹ, Washington đã đóng vai trò gắn kết NATO, từ việc triển khai quân đội trên lục địa châu Âu trong Chiến tranh Lạnh nhằm kiềm chế khối Hiệp ước Warsaw, đến dẫn dắt các chiến dịch quân sự tại Balkans thập niên 1990. Trước nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump, Mỹ vẫn là quốc gia tiên phong viện trợ cho Ukraine.

Thế nhưng, sự đoàn kết xuyên Đại Tây Dương kéo dài hàng thập niên có thể đang rạn nứt.

Việc ông Trump từng nổi giận với ông Zelensky trong Phòng Bầu dục và sau đó tạm dừng viện trợ cho Kiev “không chỉ tạo ra sự rạn nứt với Ukraine, mà còn làm lung lay chiến lược của Mỹ với thế giới tự do, từ thời Tổng thống Harry Truman đến Tổng thống Ronald Reagan”, theo ông Dan Fried - cựu Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ phụ trách châu Âu và hiện là thành viên cấp cao tại Hội đồng Đại Tây Dương.

Ông John Lough - cựu quan chức NATO và hiện là chuyên gia tại Viện nghiên cứu Chatham House ở London - thậm chí còn cho rằng liên minh đang đứng trước một sự chia rẽ sâu sắc hơn.

“Mỹ dường như đang nhìn châu Âu như một đối thủ cạnh tranh hơn là một đồng minh” - ông Lough nói, nhấn mạnh rằng điều đó khiến cam kết bảo vệ NATO của Washington trở nên không chắc chắn.

Với ông Lough, đây là một sự đổ vỡ không thể cứu vãn.

“Khi một phần cam kết bị mất đi, tức là nó đã không còn tồn tại” - ông Lough khẳng định.

Trong nội bộ châu Âu, thậm chí đã xuất hiện ý kiến cho rằng Washington có thể được coi là một mối đe dọa theo một cách nào đó.

Tuy nhiên, một số chuyên gia lại nhìn nhận NATO không có Mỹ không hẳn là một viễn cảnh tiêu cực.

“Khi các đồng minh của Mỹ tin rằng họ không thể hoàn toàn dựa vào Washington trong tình huống khẩn cấp, họ sẽ nhanh chóng tự củng cố năng lực quốc phòng của chính mình” - ông Moritz Graefrath, chuyên gia về an ninh và chính sách đối ngoại tại Viện Nghiên cứu Toàn cầu William & Mary, viết trên chuyên trang nghiên cứu War on the Rocks.

“Theo một cách nào đó, sự rút lui của Mỹ có thể khiến châu Âu mạnh mẽ hơn chứ không phải yếu đi” - ông Graefrath nhận định.

Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk cũng tin rằng quá trình này đã bắt đầu.

“Châu Âu hoàn toàn đủ sức chiến thắng trong bất kỳ cuộc đối đầu nào với Nga – dù là về quân sự, tài chính hay kinh tế. Chúng ta mạnh hơn họ. Vấn đề chỉ là chúng ta có tin vào điều đó hay không. Và hôm nay, có vẻ như điều đó đang dần thành hiện thực” - ông Tusk phát biểu trước thềm hội nghị thượng đỉnh Liên minh châu Âu.

Châu Âu có gì trong tay?

Về lý thuyết, một lực lượng quân sự thuần châu Âu có thể trở thành một sức mạnh đáng gờm.

Thổ Nhĩ Kỳ hiện sở hữu quân đội lớn nhất NATO sau Mỹ, với 355.200 quân nhân, theo báo cáo Military Balance 2025 của IISS. Kế đến là Pháp (202.200), Đức (179.850), Ba Lan (164.100), Ý (161.850), Anh (141.100), Hy Lạp (132.000) và Tây Ban Nha (122.200).

Lực lượng không quân của các nước NATO ngoài Mỹ sở hữu khoảng 2.000 tiêm kích và máy bay tấn công mặt đất, trong đó có hàng chục chiếc F-35 hiện đại. Về khí tài mặt đất, các nước châu Âu cũng có những mẫu xe tăng tiên tiến như Leopard của Đức hay Challenger của Anh – một số trong đó hiện đang phục vụ tại Ukraine.

Báo cáo Military Balance 2025 cũng chỉ ra rằng châu Âu đang từng bước nâng cao năng lực quân sự mà không cần đến Mỹ. Năm 2024, 6 quốc gia châu Âu đã hợp tác phát triển tên lửa hành trình phóng từ mặt đất, tăng cường sản xuất đạn dược và tìm kiếm nguồn cung từ các nước như Brazil, Israel và Hàn Quốc.

Ngay cả khi Mỹ rời khỏi châu Âu, Washington vẫn để lại một hệ thống cơ sở hạ tầng quân sự quan trọng. Hiện Mỹ có 31 căn cứ quân sự cố định trên lục địa này, theo báo cáo của Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội Mỹ, bao gồm các cơ sở hải quân, không quân, bộ binh và chỉ huy. Nếu Mỹ rút đi, những cơ sở này vẫn có thể được các quốc gia sở tại tiếp quản.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky trong cuộc gặp tại Phòng Bầu dục ở Nhà Trắng ngày 28-2. Ảnh: AFP

Điều gì sẽ xảy ra tiếp theo?

Một số ý kiến cho rằng những tuyên bố của ông Trump về việc rút khỏi NATO có thể chỉ là chiến thuật nhằm buộc các đồng minh tăng ngân sách quốc phòng.

Tình huống này không phải chưa từng xảy ra. Trong nhiệm kỳ đầu của mình, ông Trump từng yêu cầu Lầu Năm Góc xem xét khả năng giảm quân số Mỹ tại Hàn Quốc trong bối cảnh đàm phán với Triều Tiên.

Nhưng cuối cùng, mọi thứ vẫn trở lại bình thường khi Triều Tiên không từ bỏ chương trình hạt nhân của mình.

Câu hỏi hiện nay tiếp tục là liệu viễn cảnh tương tự có xảy ra với NATO? Nếu ông Trump không đạt được điều mình muốn từ ông Putin, liên minh có thể tiếp tục vận hành, và những tuyên bố gần đây có thể chỉ là một trở ngại nhỏ trên con đường dài.

“Nếu ông Putin gây sức ép quá mức, ngay cả ông Trump cũng có thể nhận ra điều đó” - ông Schreer nhận định.

THIÊN PHÚC