Syria một năm sau ông Assad: Rối rắm trăm bề

Thế nhưng, sau màn ăn mừng, chúc tụng đó, Syria giờ đây vẫn loay hoay giữa mớ khó khăn do xung đột giữa các nhóm sắc tộc, lợi ích và nhất là cuộc trả thù những người từng làm việc dưới thời ông Assad...

Tổng thống Mỹ Donald Trump Tiếp lãnh đạo Syria Ahmad al-Sharaa tại Nhà Trắng, ngày 10/11/2025. Ảnh: VCG.

Người dân Syria từ khắp cả nước đã tập trung và reo hò ăn mừng khi ông Assad bị lật đổ, giương cao lá cờ 3 sao cách mạng của Syria và hô vang khẩu hiệu đòi tự do. Trong bài phát biểu tại nhà thờ Hồi giáo Umayyad ở Damascus, ông Ahmad al-Sharaa - nay là Tổng thống Syria - đã hứa sẽ xây dựng lại một “Syria mạnh mẽ và công bằng” cho tất cả các thành phần, hứa hẹn tái thiết đất nước bị tàn phá. Hàng chục nghìn người dân Syria đã đổ ra các quảng trường của thủ đô hôm 8/12 kỷ niệm ngày lật đổ ông Assad, nhưng ẩn sau đó là những câu hỏi đau lòng về tương lai của đất nước.

Một năm sau khi lật đổ ông Assad, chính quyền mới của Syria đã thành công trong việc tái hòa nhập đất nước vào cộng đồng quốc tế, vượt xa kỳ vọng của ngay cả những người ủng hộ nhiệt tình nhất. Nhưng, bên trong Syria, căng thẳng vẫn âm ỉ.

Cuộc gặp gỡ giữa ông al-Sharaa và ông Trump, cũng như sự trở lại của Syria trên trường quốc tế, đã khiến nhiều người Syria tự hào. “Ngay cả khi tôi không thích ông ấy, việc thấy Syria ở Nhà Trắng vẫn khiến tôi cảm thấy vui”, một nhà hoạt động Alawite nói.

Đối với cộng đồng quốc tế, một nhà lãnh đạo thân phương Tây ở Damascus là luồng gió mới. Sau 14 năm nội chiến tạo ra cuộc khủng hoảng di cư lớn nhất thế giới kể từ Thế chiến II và sự ra đời của Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng, thế giới đã rất mong muốn ủng hộ vị tổng thống mới của Syria.

Ông Sharaa lên nắm quyền một phần nhờ tận dụng sự suy yếu của trục Iran sau khi Israel tấn công Hezbollah ở Lebanon, ngăn cản Tehran cứu vãn đồng minh Syria của họ. Kể từ đó, ông al-Sharaa đã tìm cách ngăn chặn Iran tái thiết lập vị thế của mình ở Syria, điều này khiến phương Tây rất hài lòng. Nhưng, trong nước, việc đình trệ quá trình chuyển đổi công lý đang làm bùng phát bạo lực trở lại và làm sâu sắc thêm sự chia rẽ trong quốc gia.

4 ngày thảm sát do lực lượng chính phủ và các phe phái vũ trang khác gây ra nhằm vào thường dân chủ yếu là người Alawite trên bờ biển Syria vào tháng 3 và các vụ giết người tiếp diễn đã khiến cộng đồng thiểu số tôn giáo này cảm thấy bị bao vây.

Một vụ thảm sát khác vào tháng 7, trong đó các thành viên của lực lượng an ninh chính phủ và các phần tử bộ lạc đã giết hại thường dân Druze ở tỉnh Sweida phía Nam, càng làm cho các cộng đồng thiểu số tôn giáo và sắc tộc của đất nước thêm căng thẳng.

Kể từ các vụ thảm sát, Sweida gần như bị cô lập khỏi phần còn lại của đất nước. Người dân trong tỉnh đã cứng rắn hơn trong lập trường chống lại Damascus và tập hợp xung quanh nhà lãnh đạo Druze Hikmat al-Hijri, đòi quyền tự trị.

Lính Syria tuần tra trong thời gian giới nghiêm tạm thời ở Homs, sau vụ giết người hồi tháng 11. Ảnh: Abobaker Alsaka/Anadolu/Getty Images.

Chính phủ Syria đã thành lập một hội đồng vì hòa bình dân sự và một cơ quan giám sát công lý chuyển đổi trong nước. Nhiệm vụ trước mắt của họ vô cùng to lớn: làm rõ quyền sở hữu tài sản bị chiếm đoạt và thiết lập công lý cho các tội ác đã gây ra trong cuộc nội chiến, đồng thời duy trì sự gắn kết xã hội.

Vào giữa tháng 11, chính quyền Syria đã tiến hành một phiên tòa công khai đối với những người trung thành với ông Assad và các thành viên của lực lượng an ninh mới bị cáo buộc gây bạo lực trong các vụ thảm sát ven biển hồi tháng 3. Những người bị bịt mặt và còng tay được đưa ra trước ống kính máy ảnh khi các quan chức tư pháp khoe khoang về phiên tòa xét xử các quan chức an ninh đầu tiên trong lịch sử Syria hiện đại.

Các nhà hoạt động cho rằng chính phủ đã thất bại trong việc vạch ra một chiến lược quốc gia cho công lý chuyển tiếp. Các cơ quan chuyên trách việc truy cứu trách nhiệm vẫn thiếu kinh phí. Nếu tốc độ chậm chạp của công lý chuyển tiếp tiếp tục được duy trì, các nhà hoạt động cảnh báo, thì cơ hội ngắn ngủi để mang lại công lý sẽ khép lại.

“Sau ngần ấy tháng, nhà nước đang mạnh lên, quan hệ đối ngoại đang được cải thiện, mọi thứ đang dần ổn định”, Alaa Ibrahim, một nhà hoạt động dân sự ở Homs chuyên về gắn kết xã hội, cho biết. “Nhưng, giờ đây, đã 1 năm kể từ khi giải phóng, nếu các vụ ám sát vẫn tiếp diễn mỗi ngày thì chúng ta sẽ đi đến đâu?”.

Nhiều người Syria cho rằng, vấn đề công lý giờ đây không thể tách rời khỏi cuộc tranh luận rộng hơn về hình dạng của nhà nước Syria mới, hậu Assad.

Hợp đồng xã hội mới của Syria vẫn đang được viết nên và hành động của chính quyền mới đang bắt đầu định hình các giá trị sẽ chi phối mối quan hệ giữa người dân và một nhà nước đã cai trị bằng sự sợ hãi trong nửa thế kỷ qua.

Không thể phủ nhận rằng người dân Syria đang tận hưởng một nền tự do mới mẻ mà 1 năm trước đó không thể tưởng tượng nổi. "Năm trước, người ta không dám phàn nàn về giá 1 kg hành tây. Giờ đây họ đang kêu gọi các bộ trưởng từ chức", Ayman Ali nói đùa.

Nhưng, các nhà hoạt động xã hội dân sự cảnh báo rằng có rất ít đề cập đến dân chủ trong Syria mới, một yêu cầu quan trọng của những người cách mạng trong 14 năm qua. Hiến pháp mới của Syria trao quyền lực rộng lớn cho tổng thống trong khi một cuộc bầu cử quốc hội được tổ chức mà không có sự bỏ phiếu của người dân. Thay vào đó, các ủy ban đã bổ nhiệm các ứng cử viên cho 2/3 cơ quan lập pháp và tổng thống bổ nhiệm 1/3 còn lại.

An Châu (Tổng hợp)