Tái định vị ngành công nghệ Việt Nam trên bản đồ thế giới

CNTT được xem là động lực trung tâm trong kỷ nguyên vươn mình của đất nước. Ảnh: ST

Tiến nhanh trên con đường hội nhập

Hai thập kỷ qua, Việt Nam đã đi rất nhanh trên con đường hội nhập công nghệ toàn cầu và đạt nhiều bước tiến quan trọng. Tuy nhiên, phần lớn DN công nghệ vẫn đang hoạt động ở phân khúc thấp của chuỗi giá trị, chưa tiến sâu vào các khâu cốt lõi. Định vị công nghệ Việt Nam trên bản đồ thế giới không chỉ là câu chuyện hiện diện trên thị trường, mà phải là tạo dấu ấn đặc trưng, phát triển theo chiều sâu, gia tăng hàm lượng chất xám và khẳng định thương hiệu công nghệ quốc gia.

Các chuyên gia nhận định, với những chuyển động mạnh mẽ về thể chế và chính sách thời gian qua, cụ thể ngày 12/6/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Danh mục công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ chiến lược với quyết tâm làm chủ các công nghệ then chốt, tạo đột phá tăng trưởng kinh tế và giải quyết các bài toán lớn của quốc gia. Ngay sau đó, ngày 27/6/2025, Quốc hội thông qua Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, mở đường cho những đột phá chính sách phục vụ phát triển công nghệ chiến lược.

Ông Hoàng Anh Tú - Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học Kỹ thuật và Công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ - cho biết, trên cơ sở đó, Bộ đã cụ thể hóa mục tiêu quốc gia bằng việc lựa chọn trước mắt 3 sản phẩm công nghệ chiến lược tiên phong để thử nghiệm.

Như vậy, Chính phủ đã đóng vai trò là người mở đường, Việt Nam đã có hướng đi và giờ là lúc tăng tốc. Ngành công nghệ rất cần những “cánh chim đầu đàn” - những DN tiên phong, có đủ tầm để dẫn dắt, tái định vị ngành công nghệ Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, các DN lớn phải nhận các nhiệm vụ quốc gia, làm chủ công nghệ chiến lược, các dự án trọng điểm quốc gia. Đây là trách nhiệm của DN lớn đối với đất nước, và cũng là nhiệm vụ mà Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị đã giao, với mục tiêu hình thành các DN Việt Nam ngang tầm các nước tiên tiến. Nghị quyết đặt mục tiêu đến năm 2025 hình thành 5 tập đoàn công nghệ số lớn ngang tầm quốc tế.

Về định hướng dài hạn, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Hoàng Phương cho biết, Bộ sẽ xây dựng “Đề án quốc gia phát triển công nghệ chiến lược đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2035” gồm 11 chương trình thành phần tương ứng với 11 nhóm công nghệ chiến lược; đồng thời trình Thủ tướng phê duyệt “Đề án phát triển hệ thống trung tâm nghiên cứu và phòng thí nghiệm trọng điểm dùng chung”, tập trung cho công nghệ chiến lược.

Tập trung phát triển chiều sâu, nâng tầm giá trị

Mặc dù ngành CNTT phát triển nhanh và tương đối ổn định, song Việt Nam vẫn được nhìn nhận là một trung tâm gia công hiệu quả hơn là một trung tâm sáng tạo công nghệ có chiều sâu. Theo Statista, dịch vụ gia công CNTT là phân khúc chiếm tỷ trọng chủ yếu tại Việt Nam. Kết quả khảo sát mới nhất đối với các DN CNTT – viễn thông tháng 8/2025 cho thấy, 2/3 số DN nhận định chi phí đầu tư cao vẫn là rào cản lớn khi thực hiện các dự án nghiên cứu và phát triển (R&D) dài hạn, rủi ro cao.

Dịch vụ gia công CNTT là phân khúc chiếm tỷ trọng chủ yếu tại Việt Nam. Ảnh minh họa

Ngoài ra, mối liên kết giữa DN, cơ sở nghiên cứu – đào tạo và cơ quan quản lý nhà nước còn rời rạc. Việc phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài cũng giới hạn khả năng tự chủ trong phát triển sản phẩm chiến lược, khiến nhiều DN trong nước chủ yếu đảm nhiệm các công đoạn dễ bị thay thế và ít có khả năng cạnh tranh dài hạn. Vì thế, trong các yếu tố trụ cột tính điểm Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII), Việt Nam xếp hạng thấp nhất về yếu tố con người, vốn và nghiên cứu (xếp thứ 73).

Tổng chi tiêu cho R&D của Việt Nam cũng ở mức thấp so với các quốc gia khác. Những năm qua, chi ngân sách nhà nước cho lĩnh vực này thường dưới 1%, không năm nào đạt mức yêu cầu tối thiểu là 2%. Để xây dựng nền tảng tăng trưởng bền vững, hiện thực hóa khát vọng bứt phá và vươn lên nhóm quốc gia công nghệ có sức cạnh tranh thực sự, Việt Nam cần tái định vị vai trò trên bản đồ công nghệ thế giới bằng phát triển chiều sâu, nâng tầm giá trị.

Kết quả khảo sát đã ghi nhận, 100% số DN khẳng định các chính sách của Chính phủ là động lực quan trọng nhất thúc đẩy đà tăng trưởng của thị trường công nghệ Việt Nam. Cùng với Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị - văn kiện lần đầu tiên khẳng định rõ quan điểm chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm và độ trễ trong nghiên cứu nhằm giải phóng sức sáng tạo và khuyến khích tinh thần dấn thân đổi mới - Nghị định 193/2024/NĐ-CP đã cụ thể hóa nhiều nội dung từ Nghị quyết, đặc biệt giao quyền tự chủ mạnh hơn cho tổ chức khoa học. Theo đó, tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ khoa học sử dụng ngân sách nhà nước sẽ không bị truy trách nhiệm hay phải hoàn trả kinh phí nếu đã tuân thủ đầy đủ quy định nhưng kết quả không đạt như kỳ vọng. Sự “cởi trói” này là điều kiện tiên quyết để biến công nghệ thành động lực tăng trưởng thực chất.

Luật Công nghiệp Công nghệ số vừa được thông qua ngày 14/06/2025 tiếp tục định hình rõ hơn hệ sinh thái đổi mới quốc gia trong kỷ nguyên số, với các chính sách ưu đãi đặc biệt nhằm hình thành các DN “đầu tàu” làm chủ công nghệ lõi và công nghệ số chiến lược, có năng lực cạnh tranh với khu vực và toàn cầu.

Hiện nay, Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (sửa đổi) cũng chuyển trọng tâm phát triển công nghệ về DN. DN được trao quyền và khuyến khích mạnh mẽ để đầu tư cho R&D không chỉ bằng nguồn lực của mình mà còn được hỗ trợ từ ngân sách nhà nước. Dự thảo cũng mở rộng quyền sở hữu, thương mại hóa kết quả nghiên cứu cho các viện, DN, qua đó tạo động lực gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu và thị trường.

Với một loạt chuyển động chính sách mang tính hệ thống, Việt Nam đang dịch chuyển từ tư duy “quản lý – kiểm soát” sang tư duy “dẫn dắt – kiến tạo”. Đây là tín hiệu tích cực cho các DN công nghệ mở rộng không gian phát triển, tạo cú hích cho tăng trưởng, tái định vị ngành công nghệ Việt Nam trên bản đồ thế giới. Khi chủ động đầu tư vào R&D, ứng dụng công nghệ tiên phong và theo đuổi giá trị khác biệt, DN không chỉ góp phần khẳng định vị thế công nghệ Việt, mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh, chiếm lĩnh những phân khúc thị trường cao hơn, gia tăng giá trị thương hiệu và nắm bắt các cơ hội tăng trưởng dài hạn trong một thế giới cạnh tranh bằng tri thức và đổi mới./.

PHÚC KHANG