Tài nguyên rác đang bị lãng phí rất lớn: Mất 3 tỉ USD/năm từ rác nhựa

Theo báo cáo "Nghiên cứu thị trường cho Việt Nam - Cơ hội và rào cản đối với tuần hoàn nhựa" do IFC và Ngân hàng Thế giới vừa công bố, khoảng 3,9 triệu tấn nhựa PET, LDPE, HDPE và PP được tiêu thụ mỗi năm tại Việt Nam. Trong số này, chỉ 1,28 triệu tấn (33%) được thu gom tái chế (CFR).

Hơn 2,6 triệu tấn nhựa/năm thải bỏ

Do vậy, có tới 2,62 triệu tấn nhựa bị thải bỏ, dẫn đến mất 75% giá trị vật liệu của nhựa, tương đương từ 2,2 - 2,9 tỉ USD mỗi năm. Nếu tất cả được thu gom và tái chế thành các sản phẩm có giá trị nhất, về lý thuyết, tổng giá trị vật liệu giải phóng được, nhờ tái chế, sẽ tương đương 3,4 tỉ USD mỗi năm.

Nghiên cứu nói trên đã chỉ ra nhiều nguyên nhân dẫn đến tỉ lệ tái chế nhựa thấp ở Việt Nam, như: thiếu nhu cầu bền vững đối với nhựa tái chế tại địa phương; khả năng tiếp cận tài chính của đơn vị tái chế, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ. Ngoài ra, tỉ lệ tái chế nhựa thấp còn do nguồn cung không đều và có rủi ro từ khu vực phi chính thức; phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu phế liệu nhựa; không có tiêu chuẩn thiết kế để tái chế nên hệ thống quản lý chất thải ưu tiên cho thu gom và xử lý chôn lấp, đốt hơn so với tái chế.

TP HCM là nơi có lượng rác thải nhựa thu gom tái chế cao nhất nước nhưng theo thống kê của Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị thành phố, chỉ có 200 tấn trong số khoảng 1.600 tấn rác thải nhựa lẫn trong 9.500 tấn rác sinh hoạt thải ra mỗi ngày được thu gom tái chế, còn lại đưa đến bãi chôn lấp, gây lãng phí lớn.

Nghiên cứu của IFC và Ngân hàng Thế giới đã sử dụng phương pháp tiếp cận chuỗi giá trị nhựa để xác định cách thức các loại nhựa phổ biến được sản xuất, sử dụng, quản lý ở Việt Nam và khuyến khích tăng cường phân loại, thu gom, tái chế rác thải để tận dụng hết giá trị của vật liệu nhựa.

Lượng rác thải nhựa lẫn trong rác sinh hoạt mang đi chôn lấp là rất lớn Ảnh: Thu Hồng - Ngô Nhung

Hồi sinh nhựa từ rác thải

Các nhà chuyên môn cho rằng kinh tế tuần hoàn không chỉ là tái sử dụng chất thải, coi chất thải là tài nguyên mà còn là sự kết nối giữa các hoạt động kinh tế một cách có tính toán từ trước, tạo thành các vòng tuần hoàn trong nền kinh tế. Kinh tế tuần hoàn giữ cho dòng vật chất được sử dụng lâu nhất có thể, khôi phục và tái tạo các sản phẩm, vật liệu ở cuối mỗi vòng sản xuất hay tiêu dùng.

Giám đốc Quốc gia IFC phụ trách Việt Nam, Campuchia và Lào - Kyle Kelhofer- khẳng định nền kinh tế tuần hoàn có ý nghĩa rất quan trọng đối với Việt Nam để đạt được các mục tiêu tăng trưởng carbon thấp. Tái chế nhựa không chỉ giải quyết vấn đề ô nhiễm nhựa mà còn giúp giảm phát thải khí nhà kính và tiết kiệm các nguồn nguyên vật liệu có giá trị.

Ông Cao Văn Tuấn, Trưởng Phòng Công nghệ môi trường và Kiểm tra chất lượng Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị TP HCM, cho rằng có nhiều nguyên nhân dẫn đến số lượng rác thải nhựa được tái chế ít ỏi như việc phân loại rác tại nguồn chưa đạt hiệu quả cao, lực lượng thu gom chỉ tập trung nhặt lại các loại nhựa có giá trị lớn. Thành phố chưa tổ chức mạng lưới thu gom chất thải tái chế, chưa có khu xử lý chất thải tái chế tập trung khiến 80% khối lượng chất thải tái chế bị chôn lấp cùng rác sinh hoạt. Hoạt động tái chế hiện nay còn nhỏ lẻ, công nghệ sử dụng lạc hậu, sản phẩm tái chế có chất lượng thấp nên hiệu quả kinh tế mang lại không cao. Riêng những doanh nghiệp tái chế chất thải nhựa lớn sử dụng công nghệ hiện đại nhưng tập trung tái chế các phế phẩm nhựa trong sản xuất, chưa mạnh dạn thu gom, tái chế phế liệu nhựa từ chất thải rắn sinh hoạt.

Nghiên cứu của IFC và Ngân hàng Thế giới cũng đã đề xuất 8 giải pháp và 29 hành động để Việt Nam giải phóng thêm giá trị vật liệu thông qua tái chế nhựa. Một số khuyến nghị đáng chú ý: Mở rộng quy mô ngành công nghiệp tái chế nội địa bằng cách cải thiện môi trường thuận lợi cho đầu tư của khu vực tư nhân; tăng cường năng lực quản lý rác thải; thiết lập "mục tiêu về hàm lượng tái chế" đối với các sản phẩm phổ biến đến tay người sử dụng; yêu cầu bắt buộc phải thực hiện các tiêu chuẩn "thiết kế để tái chế" đối với các sản phẩm nhựa, đặc biệt đối với bao bì...

Đại diện Công ty Unilever Việt Nam cho biết đơn vị này đang hợp tác cùng Công ty VietCycle Corporation và Công ty Nhựa Duy Tân tiên phong khởi xướng, thực hiện chương trình "Hồi sinh rác thải nhựa" với mục tiêu kép: Bảo vệ môi trường thông qua thúc đẩy mô hình "Kinh tế tuần hoàn trong quản lý rác thải nhựa" và thực hiện cam kết phát triển bền vững. Chương trình bước đầu được triển khai tại TP Hà Nội với 3 trụ cột: xây dựng hệ thống thu gom, huấn luyện - truyền thông, chuyển giao tái chế.

Ông Đỗ Thái Vương, Phó Chủ tịch Phát triển Bền vững và Đối ngoại Công ty Unilever Việt Nam, khẳng định một trong những nhiệm vụ trọng tâm của mô hình "Kinh tế tuần hoàn trong quản lý rác thải nhựa" chính là thu gom phân loại tại nguồn, xử lý và đưa nhựa quay lại vòng tuần hoàn, phục vụ nền kinh tế.

Giám đốc Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị TP HCM, ông Huỳnh Minh Nhựt, cho biết dự kiến trong tháng 1-2022, công ty sẽ bắt đầu thực hiện thí điểm mạng lưới thu gom và xử lý chất thải tái chế từ chương trình phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn, tại trạm trung chuyển Tống Văn Trân, quận 11. Giai đoạn đầu dự kiến mỗi ngày trạm này sẽ thu gom 20 đến 50 tấn phế liệu.

"Sau thời gian thí điểm, nếu hiệu quả, công ty sẽ đề xuất UBND TP cho chủ trương mở rộng, tiến tới thành lập Trung tâm Xử lý rác tái chế quy mô lớn tại TP HCM, thậm chí là xử lý liên vùng" - ông Nhựt nói.

Văn Duẩn - Huy Thanh - Thu Hồng