Tài sản mã hóa: Cần khung pháp lý chặt chẽ để phát triển bền vững
Khi hành lang pháp lý tài sản số, tài sản mã hóa được hoàn thiện, các dòng vốn cho tài sản số đổ về Việt Nam hằng năm sẽ đóng góp tích cực cho nền kinh tế.
Ngày 8-3 vừa qua, báo Pháp Luật TP.HCM đã tổ chức Tọa đàm “Xây dựng khung pháp lý cho tiền kỹ thuật số”. Tại đây, các chuyên gia đã có những chia sẻ dưới góc độ pháp lý và câu chuyện thực tiễn hiện nay.
Các chuyên gia thảo luận tại buổi tọa đàm “Xây dựng khung pháp lý cho tiền kỹ thuật số” do báo Pháp Luật TP.HCM tổ chức hôm 8-3. Ảnh: HOÀNG GIANG
Nên công nhận là một loại tài sản
Với vai trò điều hành phần thảo luận tại tọa đàm, GS-TS Đỗ Văn Đại, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Luật TP.HCM, đã đặt ra một số vấn đề gợi mở để các chuyên gia cùng bàn luận.
Thứ nhất, phải xác định được tiền kỹ thuật số có phải là một loại tài sản hay không và luật hóa nó thế nào. Nếu chờ ban hành luật lâu quá thì liệu có nên có văn bản dưới luật hướng dẫn sẽ nhanh chóng và kịp thời hơn?
Thứ hai là có nên lập sàn giao dịch về tiền kỹ thuật số? Nếu nên thì nội hàm sàn như thế nào, ai được tham gia, dịch vụ của sàn có cần được kiểm soát, mức độ kiểm soát đối với người tham gia như thế nào?
Thứ ba là Việt Nam có nên tự tạo ra tài sản số mang tên Việt Nam hay không?
Thứ tư là liên quan đến vấn đề tên gọi.
GS-TS Đỗ Văn Đại, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Luật TP.HCM. Ảnh: HOÀNG GIANG
Tại tọa đàm, nhiều chuyên gia có cùng quan điểm nên công nhận tiền kỹ thuật số là một loại tài sản. Trong đó, TS Nguyễn Đình Thái, Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM, cho rằng nên có tư duy mở đột phá cho vấn đề này. Thậm chí vướng pháp lý thì phải sửa đổi pháp lý, phải tạo ra một môi trường pháp lý hết sức thuận lợi, làm sao để quy tụ nguồn lực, quy tụ “anh tài”, các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp để quản lý, thu được thuế, bảo vệ được người dân, bảo vệ khách hàng, nhà đầu tư.
“Phải xây dựng một khuôn khổ pháp lý đủ rộng, đủ tầm, vướng pháp lý ở đâu, của luật nào thì thay đổi để tạo một không gian pháp lý chung” - TS Thái nói.
Về vấn đề tên gọi, “tiền kỹ thuật số” là từ được dịch sang tiếng Việt của thuật ngữ cryptocurrency và hiện nay tại Việt Nam chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào quy định về tên gọi của cryptocurrency.
Tuy nhiên, tại dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số đã có định nghĩa về tài sản số, tài sản mã hóa (một loại tài sản số).
Cụ thể, tài sản số là tài sản vô hình, được thể hiện dưới dạng dữ liệu số, được tạo ra, phát hành, lưu trữ, chuyển giao và xác thực bởi công nghệ số trên môi trường điện tử và được pháp luật bảo hộ quyền tài sản phù hợp với quy định pháp luật dân sự, sở hữu trí tuệ và pháp luật khác có liên quan.
Tài sản mã hóa là một loại tài sản số được tạo ra, phát hành, lưu trữ, chuyển giao và xác thực bằng công nghệ chuỗi khối, công nghệ sổ cái phân tán hoặc công nghệ số khác tương tự.
Từ đó, nhiều chuyên gia cho rằng nên sử dụng hai thuật ngữ tài sản mã hóa, tài sản số để nói về loại "tài sản" này.
Bảo vệ nhà đầu tư khi tham gia giao dịch
Từ góc độ doanh nghiệp, bà Gray Chen, CEO Bitget, một trong những sàn giao dịch tài sản số lớn trên thế giới, cho rằng nếu các sàn giao dịch có cơ chế bảo vệ nhà đầu tư tốt thì tranh chấp sẽ ít xảy ra hơn.
Một trong những giải pháp được Bitget áp dụng hiện nay là Quỹ bảo vệ Bitget (Bitget Protection Fund), được thiết lập nhằm bảo vệ tài sản của người dùng trong trường hợp sự cố an ninh nghiêm trọng, như tấn công mạng. Gần đây, Bitget công bố giá trị Quỹ bảo vệ duy trì ở mức trung bình 623 triệu USD trong tháng 2-2025, góp phần đảm bảo tài chính cho người dùng trước những biến động của thị trường.
Cần tính toán đến thuế, tranh chấp… khi thành lập sàn
Theo các chuyên gia, hiện nay ngoài việc công nhận tài sản số, tài sản mã hóa thì việc thành lập và thí điểm sàn giao dịch loại tài sản này đang là chủ đề được quan tâm. Bởi tạo ra lợi ích kinh tế phải song song với việc đảm bảo an ninh quốc gia. Để làm được điều này thì khi xây dựng khung pháp lý phải tính toán đến nhiều vấn đề, nhiều yếu tố.
Ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam (VBA), cho biết hiện nay Việt Nam đang đề xuất mô hình sandbox (khung thể chế thí điểm với một số ít doanh nghiệp) và sàn giao dịch thí điểm đối với tài sản số. Tuy nhiên, vị chủ tịch VBA cho rằng sàn giao dịch thí điểm sẽ phù hợp hơn với bối cảnh hiện tại của Việt Nam và khi có sàn giao dịch sẽ giúp minh bạch hóa đối với nhà đầu tư, mở rộng kênh huy động vốn và mở rộng cơ hội cũng như đối tượng đầu tư mới.
“Ở góc độ hiệp hội, tôi cho rằng khi xây dựng sàn giao dịch thí điểm cần nhấn mạnh các vấn đề về bảo vệ người tiêu dùng, cần tách biệt tài sản giữa người dùng và sàn cũng như tính cạnh tranh thu hút quốc tế. Bên cạnh đó, việc xây dựng sàn thí điểm cũng cần tuân thủ AML/KYC, cũng như phải có quy định về báo cáo thuế, giấy phép hoạt động” - ông Trung lưu ý.
Cùng vấn đề, luật sư Nguyễn Quốc Cường, Giám đốc Công ty Luật TNHH Infinity Việt Nam, cho rằng một trong những điều hết sức quan trọng khi thành lập sàn giao dịch cần tính đến là pháp lý, thuế.
Khung pháp lý phải rõ ràng, toàn diện về khái niệm, phân loại, các cơ chế điều chỉnh chung về tài sản mã hóa. Đối với pháp luật dân sự, thương mại cần có các quy định về hợp đồng tài sản mã hóa và các quy định tố tụng khi có tranh chấp. Đối với pháp luật hình sự, cần bổ sung thêm một số tội danh có liên quan đến đối tượng tác động là tài sản mã hóa hoặc sửa đổi bổ sung Điều 46, 47 và Điều 290 BLHS 2015.
Về thuế, cần đưa ra quy định rõ ràng bao gồm việc khai báo, nộp thuế cho các giao dịch ngắn hạn và dài hạn.
Ông Cường cũng đề xuất sử dụng công nghệ AI để phân tích dữ liệu từ các sàn giao dịch tài sản mã hóa, từ đó xác định các giao dịch có dấu hiệu bất thường và doanh thu lớn không được kê khai.
TS - luật sư Lê Minh Phiếu, Giám đốc Công ty LMP Lawyers, cũng bày tỏ rằng hiện nay phần lớn sàn giao dịch có trụ sở ở nước ngoài, gây khó khăn trong việc quản lý. Ông đề xuất quy định bắt buộc các sàn phải có văn phòng hoặc chi nhánh tại Việt Nam để đảm bảo quyền lợi cho nhà đầu tư trong nước.
Cũng theo ông, thay vì Nhà nước đứng ra lập sàn, cần tạo môi trường pháp lý thuận lợi để doanh nghiệp tư nhân triển khai sàn giao dịch “made in Vietnam”, qua đó hình thành hệ sinh thái giao dịch tài sản số trong nước.
Đối với ý kiến của TS - luật sư Lê Minh Phiếu, GS-TS Đỗ Văn Đại thể hiện ông có cùng quan điểm rằng nếu công ty cung cấp dịch vụ giao dịch tài sản số không đặt trụ sở hoàn toàn tại Việt Nam thì vẫn phải có bộ phận đại diện và chịu trách nhiệm pháp lý rõ ràng.
GS-TS Đỗ Văn Đại cũng đề xuất việc quy định đối với sàn giao dịch tài sản mã hóa có thể tham khảo tương tự như đối với ngân hàng, bởi tính chất tương đồng trong việc xử lý giao dịch tài chính.
Cần thay đổi cách tiếp cận pháp lý để công nhận tiền kỹ thuật số là tài sản
Liên quan đến câu chuyện giải quyết tranh chấp (như thừa kế, chia tài sản chung), ThS Mai Hoàng Phước, Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM, cho biết từ trước đến nay chưa thấy thông tin nào về việc có tòa án thụ lý vụ án tranh chấp tài sản chung, di sản thừa kế là tiền kỹ thuật số.
ThS Mai Hoàng Phước.
Tuy nhiên, vấn đề đặt ra cần phải giải quyết là nếu có việc đương sự nộp đơn khởi kiện thì tòa án phải giải quyết như thế nào?
Theo ThS Phước, về thẩm quyền, theo BLTTDS năm 2015 thì tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng. Như vậy, trường hợp phát sinh tranh chấp thì người thừa kế, người tranh chấp tài sản chung có thể nộp đơn khởi kiện vụ án dân sự tại tòa án theo quy định chung. Tiếp theo là xác định tòa án cụ thể nào sẽ có thẩm quyền giải quyết.
Tuy nhiên, điều này cũng không hề đơn giản khi mà tiền kỹ thuật số hiện nay chủ yếu lưu giữ tại các sàn phi tập trung thuộc sở hữu của các doanh nghiệp có trụ sở ở nước ngoài.
Do đó, theo ThS Phước, cần có sự thay đổi trong cách tiếp cận pháp lý, công nhận tiền kỹ thuật số là tài sản, xây dựng các quy định cụ thể về thừa kế và chia tài sản. Đồng thời, xây dựng khung pháp lý về sàn giao dịch tập trung để đảm bảo thi hành án.
Đại biểu Quốc hội NGUYỄN THỊ HỒNG HẠNH, Giám đốc Sở Tư pháp TP.HCM:
Cần tuyên truyền để hiểu rõ về tài sản số, tài sản mã hóa
Ở thời điểm hiện tại chúng ta không cần bàn về sự cần thiết của khung pháp lý cho tài sản mã hóa nữa, vì thực tế nó rất cần thiết rồi. Tuy nhiên, tôi cũng mong rằng cần tuyên truyền và truyền thông nhiều hơn cho người dân có sự tiếp cận đúng về tài sản số và tài sản mã hóa.
Đối với dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số đã lấy ý kiến lần 1 trong kỳ họp lần 8 và trong dự thảo luật này cũng có một chương mà trong đó có một mục 4 điều về tài sản số và tài sản mã hóa, được Nhà nước bảo hộ theo BLDS và pháp luật sở hữu trí tuệ.
Bà Nguyễn Thị Hồng Hạnh.
Do đó, tôi mong muốn lan tỏa nhiều hơn về điều này và các chuyên gia có thể góp ý thêm những vấn đề quan trọng liên quan đến tài sản số, tài sản mã hóa của dự luật Công nghiệp công nghệ số, trước kỳ họp Quốc hội (cho ý kiến lần 2) tới.
Ngoài ra, theo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2025 (có hiệu lực từ ngày 1-4) thì Chính phủ có thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm là nghị quyết để thực hiện thí điểm một số chính sách chưa có pháp luật điều chỉnh; giải quyết các vấn đề cấp bách, quan trọng phát sinh từ thực tiễn... Đây là một điểm mới mà doanh nghiệp, hiệp hội cần nắm để có những đề xuất phù hợp, kịp thời.
PGS-TS LÊ MINH HÙNG, Trưởng khoa Luật Trường ĐH Công nghiệp TP.HCM:
Luật hóa tài sản mã hóa: Cần tính tới giá trị như tiền
Cần phân biệt rõ giữa tiền điện tử của Ngân hàng Nhà nước với các loại “tài sản” mã hóa. Bởi vì tôi cho rằng “tài sản” mã hóa không phải là tiền nên nhất quán gọi là tài sản mã hóa, tài sản số. Bởi tiền phải có sự bảo chứng, độc quyền thanh toán quốc gia có chủ quyền, thứ hai là có mệnh giá.
PGS-TS Lê Minh Hùng.
Chúng ta đứng ở góc độ luật pháp thì chúng ta chỉ thừa nhận “tài sản mã hóa” là loại tài sản kỹ thuật số, tài sản mã hóa hoặc xem nó là loại tài sản quyền tùy theo giai đoạn nào khác, đã chuyển giao cho chủ thể hay chưa. Như vậy, nếu chúng ta công nhận thì cần phải có pháp lý, tính toán giá trị của nó thành tiền của Nhà nước.
Thứ hai, cũng cần tính toán đến trách nhiệm của không chỉ của sàn mà cần phải tính đến trách nhiệm của đơn vị quản lý. Bởi chủ thể tham gia không chỉ là người tạo ra (sàn) hoặc còn có thể Nhà nước hoặc đơn vị được ủy thác quản lý. Do đó, việc chiếm hữu trong môi trường số cũng cần được tính toán, chứ không phải “nắm lưng” mình sàn, mà cần “nắm lưng người quản lý”.
Ông TRẦN HUYỀN DINH, CEO AlphaTrue:
Học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia
Với gần 10 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực blockchain và đã được cấp phép hoạt động tại năm quốc gia, tôi cho rằng Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm quản lý sàn từ Hong Kong, Thái Lan và nhiều quốc gia khác về cách quản lý và khuyến khích doanh nghiệp nội địa.
Ông Trần Huyền Dinh.
Lấy ví dụ tại Thái Lan, nước này ngoài việc yêu cầu về đăng ký hoạt động tại Thái Lan thì người đứng đầu hoặc giám đốc điều hành của một sàn giao dịch phải cư trú tại quốc gia này. Chính sách này nhằm ưu tiên doanh nghiệp trong nước, tận dụng chất xám nội địa trước khi xem xét đến các công ty nước ngoài.
Ngay cả khi doanh nghiệp nước ngoài muốn hoạt động tại Thái Lan, họ cũng phải cam kết hợp tác, thực hiện nghĩa vụ thuế và các chi phí liên quan và có một số người trong ban điều hành do Ủy ban Chứng khoán và giao dịch (SEC) Thái Lan chỉ định. Không chỉ Thái Lan, nhiều quốc gia châu Âu cũng áp dụng cách tiếp cận tương tự.
Theo tôi, Việt Nam có thể tham khảo mô hình này. Cần đặt ra yêu cầu về sự hiện diện của doanh nghiệp nhưng cũng phải cân nhắc đến kiến thức và kinh nghiệm của người đứng đầu.
Luật sư NGUYỄN HUỲNH PHƯƠNG THẢO, Công ty TNHH Infinity Việt Nam:
Tạo khung pháp lý chuẩn mực quốc tế
Hiện nay, chưa có một chuẩn mực quốc tế thống nhất về quản lý tài sản mã hóa. Các nước đang áp dụng nhiều cách tiếp cận khác nhau, dẫn đến sự khác nhau trong chính sách thuế và quản lý thị trường. Việc quản lý không đồng nhất này đã gây ra sự phân chia trong chính sách thuế và quy định về tài sản mã hóa.
Luật sư Nguyễn Huỳnh Phương Thảo.
Nếu Việt Nam có mức thuế suất thấp hoặc quy định dễ dàng hơn các nước khác, có thể thu hút dòng vốn nhưng cũng có nguy cơ trở thành điểm đến của các hoạt động rửa tiền. Còn nếu quy định quá chặt so với khu vực, Việt Nam có thể mất lợi thế cạnh tranh, dẫn đến dòng vốn chảy sang các quốc gia có chính sách cởi mở hơn.
Do đó, Việt Nam cần hợp tác với các quốc gia khác để tạo ra một chuẩn mực quốc tế vì các lý do sau: Chống rửa tiền và trốn thuế; một mức thuế suất chung cho các giao dịch tài sản kỹ thuật số (tài sản mã hóa); hạn chế sự phân hóa trong quản lý…
