Tấm bằng đại học chỉ là 'vật trang trí' nếu thiếu năng lực thực thi

Trao đổi với phóng viên Chuyên trang Sinh Viên Việt Nam - Báo Tiền Phong tại TechFest 2025, Tiến sĩ Vũ Việt Anh đã chỉ ra những "lỗ hổng" trong tư duy học tập của sinh viên hiện nay và gợi mở 4 trụ cột kỹ năng để thế hệ trẻ tự "cứu mình" trước làn sóng đào thải của kỷ nguyên số.

Sinh viên là một "sản phẩm", đừng để thị trường từ chối

Nhìn nhận thẳng vào thực tế "kim tự tháp ngược" của nhân lực Việt Nam, Tiến sĩ Vũ Việt Anh nhận định sinh viên chính là một "sản phẩm" của quá trình đào tạo. Một sản phẩm dù được quảng cáo tốt đến đâu, bao bì đẹp đến mấy (bằng cấp đẹp) nhưng không đáp ứng được công năng mà người dùng (doanh nghiệp) cần thì sản phẩm đó vẫn trở nên vô nghĩa.

"Lỗ hổng lớn nhất hiện nay là chúng ta vẫn duy trì mô hình đào tạo cũ, tập trung quá sâu vào kiến thức, lý thuyết. Trong khi đó, theo khung năng lực của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), thứ tự ưu tiên phải là: Thái độ (Attitude) - Kỹ năng (Skills) - rồi mới đến Kiến thức (Knowledge)", TS. Vũ Việt Anh chia sẻ.

Tiến sĩ chỉ rõ, doanh nghiệp không trả lương cho quá trình bạn đi học, họ trả lương cho năng lực thực thi. "Có hành động, tạo ra giá trị thì mới được trả công. Nếu cầm bằng mà không làm được việc, thiếu kỹ năng giao tiếp, thiếu tinh thần cầu thị và không biết làm việc nhóm thì tấm bằng đó chỉ là vật trang trí".

4 kỹ năng "sinh tồn" để không bị AI thay thế

Trước bối cảnh kiến thức thay đổi chóng mặt, Tiến sĩ Vũ Việt Anh dẫn chứng thống kê cho thấy có đến 50% kiến thức sinh viên học trong trường sẽ bị lỗi thời trước khi các bạn kịp tốt nghiệp. Để không bị tụt hậu, ông gợi ý 4 nhóm kỹ năng cốt lõi mà sinh viên cần làm chủ:

Trước bối cảnh kiến thức thay đổi chóng mặt, Tổng Giám đốc Học viện Thành Công gợi ý bốn nhóm kỹ năng cốt lõi để sinh viên không bị tụt hậu, trong đó kỹ năng làm chủ bản thân được xem là yếu tố tiên quyết. Theo ông, nếu không kiểm soát được cảm xúc và định vị rõ tương lai mình đi về đâu, các bạn trẻ sẽ rất dễ lạc lối giữa ma trận thông tin. Song hành với đó là kỹ năng làm chủ kiến thức. Thay vì thụ động chờ giáo trình từ nhà trường, sinh viên buộc phải tự học từ thực tiễn và sử dụng thành thạo các công cụ quốc tế, bởi trong kỷ nguyên AI, khả năng tự cập nhật quan trọng hơn những gì đã biết.

Một vấn đề nóng khác được Tiến sĩ Vũ Việt Anh đặc biệt lưu ý là kỹ năng làm chủ cuộc sống, nhất là khi trào lưu "chữa lành" đang nở rộ trong giới trẻ. Ông cảnh báo về sự thiếu khả năng chịu đựng áp lực và đặt câu hỏi thẳng thắn: "Nếu cứ hơi tí là căng thẳng, suốt ngày phải đi chữa lành thì lấy đâu ra thời gian để phát triển chuyên môn?". Cuối cùng, để sự nghiệp không bị kéo lùi, sinh viên cần rèn luyện kỹ năng làm chủ mối quan hệ, bởi chất lượng mối quan hệ sẽ quyết định chất lượng cuộc sống, tránh việc sa đà vào những hội nhóm ham vui mà quên đi mục tiêu tương lai.

Tham gia hội, nhóm, clb hãy hỏi "What's in it for me?"

Đề cập đến vai trò "Nhà kết nối" trong mô hình đào tạo, Tiến sĩ Vũ Việt Anh đánh giá cao vai trò của Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên và các CLB. Tuy nhiên, ông cũng đưa ra lời khuyên thực dụng cho sinh viên khi tham gia các hội, nhóm. "Đừng tham gia phong trào để cho vui. Trước khi tham gia bất kỳ cộng đồng nào, hãy đặt câu hỏi: What's in it for me? (Nó mang lại giá trị gì cho tôi?)"

Theo ông, một hoạt động ngoại khóa giá trị phải phục vụ cho chuyên môn, giúp ích cho tương lai nghề nghiệp hoặc mở rộng được mạng lưới quan hệ chất lượng (networking). Sinh viên cần tỉnh táo để chọn đúng "điểm chạm", tránh sa đà vào các hoạt động bề nổi làm tốn thời gian mà không sinh ra năng lực thực tế.

Kết lại, Tiến sĩ Vũ Việt Anh nhấn mạnh về mục đích của việc học theo UNESCO: Học để biết, Học để làm, Học để chung sống và Học để tự khẳng định mình. Đừng để áp lực truyền thống hay sự định hướng mơ hồ của gia đình biến việc học thành một gánh nặng vô định.