Tầm quan trọng của sáng kiến trong công tác giám định pháp y: Lấp đầy 'khoảng trống' trong hoạt động giám định

Tại Trung tâm Pháp y Hà Nội (TTPYHN), sáng kiến “Áp dụng phương pháp đo độ hẹp lòng mạch trong bệnh lý cầu cơ bằng phần mềm Cellsens Standard 1.13 trên các nạn nhân đột tử” của các bác sĩ, giám định viên Trịnh Xuân Hà, Trịnh Việt Đức, kỹ thuật viên Trịnh Thị Thủy đã phản ánh đúng tinh thần ấy. Đây không chỉ là một giải pháp kỹ thuật, mà là bước tiến trong tư duy giám định: từ kinh nghiệm sang chuẩn hóa, từ cảm quan sang định lượng, từ phỏng đoán sang bằng chứng khoa học.

Sáng kiến đến từ trăn trở nâng cao chất lượng giám định

Trong pháp y hiện đại, đột tử luôn là thách thức lớn và bệnh lý tim mạch đã và đang trở thành “ẩn số” trong giám định đột tử. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, đột tử là tình trạng tử vong xảy ra trong vòng 24 giờ kể từ lúc xuất hiện triệu chứng. Trong đó, bệnh lý tim mạch là nguyên nhân hàng đầu, với 300.000 - 400.000 ca đột tử mỗi năm tại Hoa Kỳ. Đáng nói hơn, nhiều nghiên cứu, trong đó có phân tích của chuyên gia pháp y người Anh Richard Shepherd nổi tiếng với các vụ án lớn và khám nghiệm hàng chục nghìn tử thi đã chỉ ra tỷ lệ sai sót nghiêm trọng trong việc xác định nguyên nhân tử vong giữa lâm sàng và giải phẫu tử thi, dao động từ 25% đến 50 - 60%. Những con số này cho thấy chỉ dựa vào kinh nghiệm hoặc nhìn nhận tổn thương bằng mắt thường là không đủ.

Trao đổi với phóng viên, bác sĩ, giám định viên, Phó Giám đốc TTPYHN Trịnh Xuân Hà - đại diện nhóm sáng kiến cho biết, trong nhóm bệnh lý tim mạch, cầu cơ động mạch vành (myocardial bridging) là bất thường bẩm sinh ít được chú ý nhưng có thể gây hậu quả nặng nề như: động mạch vành bị một dải cơ tim bao phủ và bị ép lại khi tim co bóp; người mang dị tật thường không có triệu chứng rõ ràng lúc trẻ; khi lớn tuổi, kèm tăng huyết áp hoặc bệnh cơ tim, mức độ chèn ép tăng lên dẫn đến nguy cơ thiếu máu cơ tim, loạn nhịp, thậm chí đột tử. Điều đáng nói là bệnh lý cầu cơ động mạch vành chiếm khoảng 5% dân số, nhưng vì hiếm có quy trình chuẩn trong phẫu tích tim nên tỷ lệ bỏ sót rất cao, đặc biệt trong giám định pháp y.

Cũng theo bác sĩ, giám định viên Trịnh Xuân Hà, việc thiếu quy trình phẫu tích tim chuẩn hóa có thể là “điểm mù” của hệ thống bởi cho đến nay quy trình phẫu tích tim trong đột tử chưa được Bộ Y tế ban hành hướng dẫn cụ thể. “Quyết định 5199/QĐ-BYT năm 2013 ban hành tài liệu “Hướng dẫn quy trình kỹ thuật chuyên ngành Giải phẫu bệnh - Tế bào bệnh học” mới chỉ hướng dẫn thay van tim, chưa có tài liệu chuẩn hóa cho phẫu tích khảo sát mạch vành trong đột tử. Hiện nay, nhiều cơ sở giám định vẫn chỉ lấy mẫu nhỏ, không khảo sát toàn bộ đường đi động mạch vành, dẫn đến bỏ sót cầu cơ, xơ vữa, hẹp mạch, tổn thương hệ dẫn truyền. Và hệ quả là nhiều ca tử vong có biểu hiện nghi vấn nhưng nguyên nhân thật sự liên quan tim mạch bị che lấp, dẫn đến nguy cơ khiến cơ quan tố tụng đưa ra những nhận định sai, đặc biệt trong các vụ tử vong trước tai nạn giao thông hoặc trong hoạt động lao động là nhóm thường dễ bị hiểu nhầm là “do va chạm”, bác sĩ, giám định viên Trịnh Xuân Hà cho biết.

Từ khoảng trống pháp lý này dẫn đến những yêu cầu khoa học là sự cần thiết phải chuẩn hóa kỹ thuật giám định mạch vành như để xác định chính xác nguyên nhân tử vong trong đột tử, đặc biệt liên quan tim mạch, giám định viên cần khảo sát toàn bộ cấu trúc tim theo đường đi sinh lý của máu, định lượng chính xác độ hẹp lòng mạch, góc ép, mức độ biến dạng… Nếu không có các bước này, việc kết luận nguyên nhân tử vong sẽ mang tính định tính, dễ chủ quan.

Trong pháp y hiện đại, đột tử luôn là thách thức lớn và bệnh lý tim mạch đã, đang trở thành “ẩn số” trong giám định đột tử. (Ảnh minh họa - Nguồn: SKĐS)

Nỗ lực để khoa học thực sự là “chìa khóa” của sự thật

Trong bối cảnh đó, sáng kiến của TTPYHN trở nên đặc biệt quan trọng khi triển khai hai trụ cột chính bao gồm: áp dụng quy trình phẫu tích tim theo AHA của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ, quy trình AHA vốn đã được sử dụng trong nhiều Trung tâm pháp y quốc tế, nay được TTPYHN triển khai đầy đủ và khoa học; thay vì nhìn nhận “có - không”, áp dụng phương pháp đo độ hẹp lòng mạch bằng phần mềm Cellsens Standard 1.13 để mang lại dữ liệu định lượng, giảm thiểu tối đa yếu tố chủ quan.

“Sáng kiến đã được chúng tôi triển khai trên các trường hợp giám định đột tử tại TTPYHN từ năm 2023 đến tháng 9/2025 với quy trình 5 bước. Trong quá trình triển khai, chúng tôi đã phát hiện 45 ca có bệnh lý cầu cơ động mạch vành, con số cho thấy tỷ lệ bỏ sót trước đây là rất lớn. Xác định nhiều trường hợp xơ vữa và hẹp mạch vành mức độ nặng. Lý giải chính xác nguyên nhân tử vong ở những ca nghi vấn, đặc biệt trong các ca xảy ra ngay trước tai nạn giao thông hoặc tai nạn lao động. Những kết quả này chứng minh sáng kiến không chỉ hữu ích mà còn tạo ra thay đổi quan trọng trong thực hành giám định”, bác sĩ, giám định viên Trịnh Xuân Hà cho biết.

“Có thể nói, sáng kiến có ý nghĩa lớn đối với công tác pháp y vì đã góp phần nâng cao độ chính xác của kết luận pháp y. Kết luận giám định chính xác và khách quan hơn rất nhiều, giúp cơ quan điều tra xác định đúng bản chất vụ việc, góp phần bảo đảm công lý, tránh oan sai, tăng tính minh bạch của hoạt động tố tụng”, bác sĩ, giám định viên Trịnh Xuân Hà nhấn mạnh.

Từ góc độ lãnh đạo TTPYHN, bà Nguyễn Thị Ngọc Yến cho biết, sáng kiến đã tạo nền tảng xây dựng quy trình phẫu tích tim chuẩn hóa. Thông qua sáng kiến, TTPYHN đã xây dựng quy trình phẫu tích tim theo chuẩn AHA áp dụng cho các trường hợp đột tử; chuẩn hóa quy trình khảo sát động mạch vành; tạo bộ dữ liệu đối chứng giúp giám định viên tham khảo. Những kỹ năng này sẽ tạo nền tảng vững chắc để TTPYHN tiếp tục nâng cao chất lượng giám định trong tương lai.

Có thể nói, sáng kiến này đã làm tăng niềm tin của xã hội vào hoạt động pháp y. Đó là giá trị lớn nhất và cũng là lý do tại sao đổi mới sáng kiến trong giám định pháp y không chỉ là nhiệm vụ chuyên môn, mà là trách nhiệm đối với cộng đồng và công lý.

Xuân Hoa - Tuấn Anh