Tận dụng nguồn nhân lực trẻ tài năng từ các kỳ thi Olympic

Đoàn học sinh Việt Nam tại cuộc thi Olympic Toán và Khoa học quốc tế (IMSO) lần thứ 22. Ảnh: Đoàn Việt Nam tham gia IMSO cung cấp

Tại hội nghị, các chuyên gia, thầy cô giáo đã đề xuất nhiều giải pháp để duy trì và đẩy mạnh thành tích của học sinh Việt Nam tại các kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, quốc tế; cũng như tận dụng tốt nguồn nhân lực chất lượng cao đóng góp cho sự phát triển của đất nước.

Mở rộng cơ hội tranh tài cho học sinh tại các đấu trường quốc tế

Trong giai đoạn 2016-2025, các đội tuyển Việt Nam tham gia dự thi Olympic khu vực và quốc tế đã mang về 362 huy chương, trong đó có 112 Huy chương Vàng, 140 Huy chương Bạc, 89 Huy chương Đồng và 21 Bằng khen, vượt so với giai đoạn 2006-2015 là 48 huy chương. Nhiều năm liền, Việt Nam thuộc nhóm 10 quốc gia có kết quả tốt nhất tại các kỳ thi Olympic Toán học, Vật lí, Hóa học, Sinh học và Tin học trên toàn thế giới. Một số đội tuyển có thành tích ổn định, đoạt nhiều giải cao, xếp thứ hạng cao trong các kỳ thi (đội tuyển Toán, Hóa học, Vật lí và Tin học).

Phát biểu tại hội nghị, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng chúc mừng, biểu dương thành tích mà các đội tuyển đạt được trong thời gian qua, đây là niềm tự hào rất lớn, không chỉ của các em, mà của cả gia đình, nhà trường, thầy cô và đất nước.

Để đạt được kết quả cao như vậy, theo Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng, có các yếu tố cơ bản như: Chất lượng giáo dục từ mầm non đến trung học phổ thông có kết quả nổi bật, nhiều tiến bộ; tố chất thông minh, sự nỗ lực của các học sinh; sự quan tâm, đầu tư ngày càng lớn của Đảng, Nhà nước, gia đình, thầy cô… với giáo dục nói chung, giáo dục mũi nhọn nói riêng; các em được phát hiện sớm, được bồi dưỡng, rèn luyện bài bản, khoa học, kỹ lưỡng; công tác tổ chức thi tuyển học sinh giỏi từ cơ sở đến cấp quốc gia, thi chọn đội tuyển Olympic công khai, minh bạch, đúng người, đúng đối tượng, đúng năng lực; đội ngũ thầy cô giáo, chuyên gia ngày càng có kinh nghiệm trong đào tạo, bồi dưỡng học sinh giỏi với trí tuệ, phương pháp ngang tầm quốc tế, có chuyên gia còn tập huấn cho học sinh quốc tế; chế độ chính sách, sự quan tâm của các địa phương với học sinh đoạt giải và thầy cô bồi dưỡng học sinh đoạt giải có nhiều thay đổi tích cực.

Thời gian tới, với việc triển khai Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, Thứ trưởng Phạm Ngọc Thưởng nhấn mạnh: Công tác phát hiện, bồi dưỡng, chăm lo đào tạo nhân tài và học sinh năng khiếu càng thuận lợi hơn. Học sinh năng khiếu là những “hạt giống đỏ” cho nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài của đất nước trong các lĩnh vực khác nhau. Do vậy, cần nhìn lại kết quả đã đạt được trong thời gian qua để rút ra bài học kinh nghiệm, phát huy hơn nữa hiệu quả công tác giáo dục mũi nhọn trong thời gian tới. Đặc biệt, phát hiện sớm để chăm lo, bồi dưỡng các học sinh có tố chất; chú trọng công tác tập huấn giáo viên, công tác tổ chức thi công khai, minh bạch; cách thi, đề thi cập nhật với quốc tế… Cùng với đó, nhiệm vụ quan trọng là nghiên cứu chiến lược phát hiện, bồi dưỡng, sử dụng, đãi ngộ nhân tài trẻ với cơ chế, chính sách đột phá.

Đề xuất về công tác tổ chức các kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia trong thời gian tới, Tiến sĩ Lê Công Lợi, Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Chuyên Khoa học Tự nhiên, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội chia sẻ: Về đề thi, ngoài huy động các nhà giáo, các nhà khoa học quan tâm và có chuyên môn cao về các môn học trong kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia, nhất là kỳ thi chọn đội tuyển quốc gia tham dự Olympic khu vực và quốc tế thì Bộ Giáo dục và Đào tạo nên có sự kết nối với các cựu học sinh đã thi Olympic quốc tế để huy động sự cống hiến, đóng góp cho phong trào Olympic, vì đây cũng là những nguồn có thể đề xuất những bài toán hay, mới cho việc tạo đề nguồn.

Về kinh phí cho tổ chức kỳ thi, đoàn dự thi Olympic khu vực, quốc tế và tập huấn đội tuyển quốc gia, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần đề xuất các cơ quan chức năng sửa đổi mức chi cho phù hợp. Đặc biệt, nên có quy định cho phép các đoàn dự thi Olympic khu vực và quốc tế đến trước nơi tổ chức kỳ thi 2 ngày theo lịch trình của Ban tổ chức yêu cầu để các em có thời gian nghỉ ngơi, thích nghi với thời tiết, môi trường và phục hồi sức khỏe khi phải di chuyển chặng đường dài.

Bên cạnh đó, để mở rộng thêm cơ hội tranh tài và giao lưu cho học sinh giỏi, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần tham mưu với các cơ quan chức năng cho phép các học sinh tham gia những cuộc thi có tính học thuật và chuyên môn cao như các Olympic quốc tế với tư cách là đại diện chính thức của Việt Nam, được Nhà nước đài thọ kinh phí tham dự, cũng như được ghi nhận khi đạt thành tích xuất sắc như: Olympic Toán học châu Á - Thái Bình Dương, Olympic Trí tuệ nhân tạo quốc tế, Olympic Vật lý thiên văn và Thiên văn học quốc tế, Olympic Hóa học quốc tế Mendeleev, Olympic Kinh tế quốc tế...

Cần cơ chế định hướng đào tạo và trọng dụng nhân tài

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Hà - Trưởng đoàn Olympic Hóa học Việt Nam tham dự IChO (2023-2025) cho rằng: Việc tiếp tục duy trì, phát huy và mở rộng mô hình hiện có là hết sức cần thiết để bảo đảm sự phát triển bền vững và nâng cao hơn nữa thành tích của đội tuyển trong tương lai. Trong đó, cần duy trì và mở rộng các kỳ thi khu vực có uy tín về chuyên môn như Mendeleev, Uzbekistan…, do các tổ chức giáo dục và Bộ Giáo dục các nước phối hợp tổ chức, nhằm tăng cường cơ hội cọ xát quốc tế và thúc đẩy phong trào học sinh giỏi trong các trường phổ thông. Thực tế cho thấy, nhiều học sinh Việt Nam đoạt giải cao tại các kỳ thi khu vực trước khi tham dự IChO, tạo bước đệm vững chắc cho thành công sau này.

Đồng thời, cần đầu tư chiều sâu cho cơ sở vật chất thí nghiệm, hướng tới xây dựng các phòng thí nghiệm chuẩn quốc tế phục vụ công tác đào tạo học sinh giỏi, đảm bảo điều kiện học tập, thực hành và nghiên cứu hiện đại, an toàn và chuẩn hóa; phát triển đội ngũ kế cận, chú trọng bồi dưỡng thế hệ giảng viên và chuyên gia trẻ, nhằm đảm bảo tính kế thừa và liên tục trong công tác huấn luyện, mở rộng hợp tác quốc tế trong đào tạo và nghiên cứu.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Hà chia sẻ: Với các học sinh đoạt giải tại các kỳ thi Olympic Hóa học quốc tế, phần lớn các em tiếp tục theo đuổi con đường học tập và nghiên cứu chuyên sâu tại các trường đại học hàng đầu thế giới thuộc các quốc gia như Singapore, Hoa Kỳ, Australia… Một bộ phận khác đóng góp tích cực cho công tác đào tạo và nghiên cứu trong nước, hiện đang giảng dạy hoặc công tác tại các cơ sở giáo dục đại học trọng điểm như Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội; Đại học Bách Khoa Hà Nội; Trường Đại học Dược Hà Nội… Tuy nhiên, hệ thống thông tin và cơ chế kết nối giữa các học sinh đoạt giải còn thiếu tính thống nhất và liên thông. Hiện chưa có kênh thông tin chính thức, diễn đàn hay nhóm tổ chức chung giúp kết nối, chia sẻ và duy trì mối liên hệ giữa các thế hệ học sinh từng tham gia các kỳ thi Olympic.

Vì vậy, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Hà đề xuất xây dựng cơ chế kết nối và truyền thông nhân tài nhằm quảng bá hình ảnh, thành tích và hành trình học tập - nghiên cứu của học sinh đoạt giải, đồng thời tạo không gian để các em giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ lẫn nhau. Bên cạnh đó, thiết lập các nhóm nghiên cứu hợp tác giữa các nhà khoa học Việt Nam và quốc tế, có sự tham gia trực tiếp của học sinh, sinh viên đoạt giải. Các em sẽ vừa đóng vai trò cầu nối tri thức, vừa có cơ hội thực hành, nghiên cứu trong môi trường quốc tế và trong nước, tạo nền tảng để quay về cống hiến cho khoa học Việt Nam trong tương lai.

“Việc tận dụng tốt nguồn nhân lực trẻ tài năng này sẽ góp phần bổ sung lực lượng kế cận chất lượng cao cho nền khoa học Việt Nam, đồng thời tạo động lực thúc đẩy sự phát triển lâu dài của giáo dục và nghiên cứu trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng. Những nỗ lực đó, dù còn nhiều thách thức phía trước, đã và đang mở ra những hướng đi thiết thực để gắn kết đào tạo nhân tài với phát triển khoa học quốc gia, tạo nền tảng vững chắc cho những bước tiến mới của thế hệ học sinh xuất sắc ở Việt Nam nói riêng và nền giáo dục Việt Nam nói chung trong thời gian tới” - Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Hà bày tỏ.

Thầy Nguyễn Văn Đóa, giáo viên Trường Trung học phổ thông Chuyên Bắc Giang, tỉnh Bắc Ninh cho biết: Hiện nay, sau mỗi kỳ thi quốc tế, các em đoạt giải xuất sắc vẫn phải tự tìm kiếm học bổng, tự lo tài chính để theo đuổi đam mê. Nhiều em có tiềm năng trở thành nhà khoa học hàng đầu nhưng chưa có cơ chế hỗ trợ đủ mạnh để phát triển dài hạn trong nước. Thầy Nguyễn Văn Đóa đề xuất xây dựng Quỹ học bổng quốc gia có tầm chiến lược để tạo điều kiện cho học sinh đoạt giải quốc tế được ưu tiên gửi đi học ở những ngành mũi nhọn (Khoa học cơ bản, Trí tuệ nhân tạo, Công nghệ Sinh học…) tại các trường đại học hàng đầu thế giới. Học bổng cần đi kèm với chính sách ràng buộc, cam kết trở về làm việc tại các viện nghiên cứu, trường đại học hoặc các tập đoàn công nghệ trọng điểm của Nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định. Nhà nước cũng cần xây dựng chính sách tạo điều kiện việc làm, nghiên cứu và đãi ngộ xứng đáng để các em trở về phục vụ quê hương, đất nước; cấp kinh phí khởi điểm cho các nhóm nghiên cứu do chính các tài năng trẻ đứng đầu.

Việt Hà (TTXVN)