Tăng chi tiêu quân sự - cú hích với kinh tế châu Âu?

Các quốc gia châu Âu, từ Anh, Đức và Đan Mạch đã công bố mức tăng chi tiêu quân sự lớn trong bối cảnh tình hình an ninh trong khu vực đối mặt nhiều thách thức.

Đối với một số nhà kinh tế, đây có thể chính là điều mà khu vực này cần để hỗ trợ một nền sản xuất đang chịu nhiều áp lực, mở ra những động lực mới cho tăng trưởng và xuất khẩu. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cảnh báo rằng có rất nhiều rào cản trên con đường này, bao gồm tình trạng thiếu hụt nhân công có tay nghề.

Một cuộc tập trận của NATO tại Latvia vào tháng 2. Ảnh: THE WALL STREET JOURNAL

Tăng chi tiêu quốc phòng cũng tác động đến kinh tế?

Ủy ban Châu Âu trong tháng 3 đã công bố sáng kiến “Tái vũ trang châu Âu” nhằm huy động khoảng 800 tỉ euro (khoảng 868 tỉ USD) cho chi tiêu quân sự.

Nhiều nước châu Âu cũng rục rịch cho động thái tương tự. Thủ tướng Đức tương lai Friedrich Merz được dự đoán sẽ ban hành chính sách có lợi cho việc thúc đẩy chi tiêu quân sự. Tháng 2, Đan Mạch cho biết họ sẽ tăng ngân sách quốc phòng lên hơn 3% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) trong 2 năm tới, trong khi Anh công bố kế hoạch tăng chi tiêu quân sự lên 2,5% GDP từ nay đến năm 2027.

Hôm 9-3, Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen cho biết các khoản đầu tư này có thể “kích hoạt một luồng gió thuận mạnh mẽ cho các ngành công nghiệp quan trọng”. Bà cho biết các ngành trí tuệ nhân tạo, máy tính lượng tử, truyền thông an toàn, mạng vệ tinh, xe tự hành và chế tạo robot đều được hưởng lợi.

Chi tiêu quân sự ảnh hưởng đến nền kinh tế theo nhiều cách và đôi khi trái ngược nhau. Trong ngắn hạn, việc tăng chi tiêu quân sự có thể giúp tận dụng nguồn lao động và vốn nhàn rỗi, đồng thời khuyến khích các công ty tư nhân, hộ kinh doanh chi tiêu và đầu tư nhiều hơn. Nó cũng có thể chuyển hướng nguồn tiền của nhà ra nước khỏi những mục đích sử dụng có khả năng hiệu quả hơn, đẩy chi phí đi vay lên cao và lấn át một số khoản đầu tư cho tư nhân.

Về lâu dài, nghiên cứu cho thấy chi tiêu quân sự có thể làm tăng hiệu quả của nền kinh tế nói chung. Các hợp đồng quốc phòng của chính phủ có thể thúc đẩy quy mô kinh tế và thúc đẩy đổi mới trong các ngành công nghiệp dân sự.

Tuy nhiên, sản xuất đạn dược và đầu đạn không mang lại lợi ích hỗ trợ sản xuất giống như đầu tư vào máy móc hoặc cơ sở hạ tầng cho các nhà máy. Để dễ hình dung, vũ khí được sản xuất ra nhằm mục đích lưu trữ hoặc sử dụng trong chiến đấu, chứ không có khả năng giúp đẩy nhanh sản xuất trong công nghiệp như máy móc hay rút ngắn thời gian vận chuyển hàng hóa.

Ông Ethan Ilzetzki, phó giáo sư kinh tế tại Trường Kinh tế London (Anh), ước tính rằng việc tăng chi tiêu quân sự của châu Âu từ 2% lên 3,5% GDP có thể làm tăng sản lượng kinh tế của lục địa này từ 0,9% đến 1,5%.

Ngược lại, trong quá khứ, chi tiêu quân sự giảm từng trùng với thời điểm với tăng trưởng chậm. Ông Ilzetzki lưu ý tăng trưởng GDP hàng năm ở Mỹ đã giảm từ khoảng 4% trong những năm 1960 xuống dưới 3% gần đây khi chi tiêu quân sự giảm từ 8% GDP xuống dưới 4% GDP. Tại EU, tăng trưởng kinh tế đã giảm một nửa kể từ những năm 1960 khi chi tiêu quân sự giảm hai phần ba.

Pháo của một xe quân sự tại dây chuyền sản xuất ở Unterluess (Đức). Ảnh: THE WALL STREET JOURNAL

Chi tiêu quân sự cũng có thể cung cấp việc làm cho những người lao động nhàn rỗi có kỹ năng phù hợp. Ví dụ, các nhà sản xuất ô tô Đức đã cắt giảm hàng chục ngàn việc làm khi nhu cầu toàn cầu đối với ô tô của nước này đã giảm bớt. Những người này có thể tìm được việc làm trong ngành công nghiệp quốc phòng nếu được đẩy mạnh đầu tư.

Lý do và cân nhắc

Một lý do dẫn đến tăng trưởng kinh tế giảm là do đầu tư công vào nghiên cứu quân sự tiên tiến trong thời chiến không còn được tiếp tục được duy trì trong thời bình. Ông Ilzetzki phát hiện ra rằng việc tăng tạm thời chi tiêu quân sự 1% GDP có thể làm tăng năng suất dài hạn thêm 0,25%.

Theo một nghiên cứu năm 2019 của các nhà kinh tế Enrico Moretti, Claudia Steinwender và John Van Reenen, mức tăng 10% trong nghiên cứu và phát triển quân sự do chính phủ tài trợ có thể thúc đẩy nghiên cứu và phát triển (R&D) tư nhân hơn 4%.

"Có lẽ chúng ta có thể tìm ra cách [hỗ trợ nghiên cứu tiên tiến] mà không cần chi tiêu quân sự, nhưng cho đến nay có rất ít ví dụ về điều đó. Năng lượng hạt nhân khó xuất hiện sớm như vậy nếu không có R&D trong Thế chiến II" – ông Ilzetzki nói.

Theo báo cáo năm 2024 về khả năng cạnh tranh kinh tế của châu Âu của cựu Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu Mario Draghi, chi tiêu cho R&D quân sự của Mỹ hiện cao gấp 12 lần so với châu Âu.

Ở cả hai bờ Đại Tây Dương, các cuộc chiến đã thúc đẩy sự phát triển công nghiệp. Nội chiến tại Mỹ được cho là đã thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa ở miền bắc nước Mỹ, bằng cách kích thích đầu tư vào cơ sở hạ tầng như đường dây điện báo xuyên lục địa đầu tiên và mở rộng đường sắt. Ở châu Âu, chiến tranh Pháp-Phổ năm 1870 được cho là đã thúc đẩy cơ sở công nghiệp mới ra đời sau này, thúc đẩy sự phát triển các tập đoàn công nghiệp khổng lồ.

Máy bay được trưng bày tại Triển lãm hàng không quốc tế Farnborough ở miền nam nước Anh vào năm 2024. Ảnh: THE WALL STREET JOURNAL

Tuy nhiên, để tối đa hóa lợi ích của việc chi tiêu quân sự nhiều hơn, châu Âu cần phải sản xuất nhiều thiết bị quân sự hơn trong nước, thay vì mua ở nước ngoài. Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (Thụy Điển), lượng vũ khí nhập khẩu vào các thành viên NATO ở châu Âu đã tăng gấp đôi trong giai đoạn 2020-2024 so với giai đoạn 5 năm trước đó. Mỹ cung cấp 64% số vũ khí này.

Ngoài ra, châu Âu còn có những rào cản khác. Việc tìm đủ lao động có tay nghề sẽ là một thách thức ở châu Âu vốn có dân số đang già hóa. Quan trọng hơn hết, việc tăng chi tiêu quân sự buộc các chính phủ phải tính toán lại các nguồn đầu tư và có thể ảnh hưởng đến các lĩnh vực như giáo dục, y tế, cơ sở hạ tầng – vốn vô cùng cần thiết cho đời sống người dân.

KHOA ĐIỀM