Tăng cường hướng nghiệp trải nghiệm cho học sinh

Cần thiết hướng nghiệp sớm

Theo khảo sát của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT), 65,4% sinh viên năm thứ nhất chưa hiểu hết về mục đích, ý nghĩa của ngành học; 50,8% không biết học xong sẽ làm việc gì và nơi nào tuyển dụng họ; 75,6% sinh viên ít thỏa mãn với nghề đã chọn, sau khi học mới nhận ra không phù hợp; 32,4% sinh viên muốn được thi lại vào năm sau. Thống kê từ nhiều trường đại học cho thấy trong số sinh viên bị đuổi học, bỏ học hàng năm có không ít em xuất phát từ nguyên nhân chọn sai ngành học, thấy bản thân không phù hợp với ngành đã chọn. Đây là sự lãng phí cả về thời gian, công sức, tài chính. Nếu trước đó, học sinh được tư vấn kỹ lưỡng, trải nghiệm thực tế công việc, môi trường học tập tại trường đại học, cao đẳng thì sẽ bớt phải đi chặng đường vòng này.

Học sinh tham gia Lab tour khoa Vật lý trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội). Ảnh: HUS

Mặc dù hiện nay công tác hướng nghiệp cho học sinh từ cấp THCS, THPT được các nhà trường nói riêng và ngành giáo dục nói chung coi trọng, song việc hướng nghiệp đúng thời điểm, đúng đối tượng và phù hợp ngành nghề không phải là điều dễ dàng.

Ông Lê Trung Kiên – Hiệu trưởng Trường THPT Nguyễn Gia Thiều (Hà Nội) cho biết, những năm gần đây, trường đã triển khai hướng nghiệp cho cả học sinh lớp 11, thay vì chỉ tập trung vào lớp 12 như trước. Ngày hội tư vấn tuyển sinh 2025 quy tụ hơn 20 trường đại học, cao đẳng, tạo điều kiện để học sinh được tư vấn trực tiếp, lắng nghe chia sẻ từ chuyên gia về xu hướng ngành nghề, cơ hội học tập và việc làm sau tốt nghiệp. Qua đó, các em hiểu rõ hơn về phẩm chất, năng lực, sở thích của bản thân, điều kiện hiện tại và nhu cầu xã hội, từ đó lựa chọn ngành nghề phù hợp. Hoạt động hướng nghiệp cũng giúp học sinh tìm hiểu các nhóm ngành nghề cơ bản, làm cơ sở cho việc định hướng tương lai.

Tuy nhiên, không phải trường nào cũng có điều kiện tổ chức đa dạng các chương trình tư vấn cho học sinh và phụ huynh, đặc biệt là các trường ở vùng ngoại thành, vùng khó khăn do hạn chế về địa lý, tài chính. Vì vậy, bên cạnh sự chủ động của nhà trường, chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ trong công tác hướng nghiệp, giúp học sinh có định hướng sớm, lựa chọn đúng ngành nghề để đạt hiệu quả học tập cao. TS Đặng Minh Sự – nguyên Trưởng phòng Giáo dục nghề nghiệp TPHCM – đề xuất ngành giáo dục cần đầu tư phát triển các tổ chức hướng nghiệp chuyên nghiệp với quy mô toàn diện, đặc biệt chú trọng nâng cao vai trò của giáo dục hướng nghiệp ngay từ cấp THCS, không chỉ dừng lại ở tư vấn mà cần gắn với trải nghiệm thực tế.

Tăng cường trải nghiệm thực tế

Trong chương trình Định hướng nghề nghiệp cho học sinh năm 2025 do Thành đoàn TPHCM và Trung tâm Dịch vụ việc làm Thanh niên phối hợp tổ chức, học sinh được chia nhóm theo sở thích và đam mê, cùng tham gia các hoạt động như: “chọn đúng nghề”, “nhìn cử chỉ đoán nghề” và “mô tả công việc của từng nghề”. Ngoài ra, các em còn được các chuyên gia chia sẻ về việc định hình nghề nghiệp trong tương lai, giúp xác định được ngành nghề phù hợp với bản thân; thực hiện bài trắc nghiệm “HOLLAND - lựa chọn ngành học phù hợp”.

Đây là một hoạt động bổ ích và ý nghĩa đối với học sinh THCS, THPT trong dịp hè này. Dù vậy, nhìn chung tại Việt Nam, cơ hội để người học tiếp xúc hiểu rõ về ngành nghề trước khi chọn hiện đang rất hạn chế, thậm chí ở nhiều trường phải đến năm thứ 3, thứ 4 sinh viên mới bước vào các học kỳ thực tập, thực hành tại môi trường doanh nghiệp, cơ quan chuyên môn…

Chính vì vậy, việc ra đời các mô hình trải nghiệm phù hợp với từng đối tượng là cần thiết, để các em sớm được tiếp cận thực tế với những ngành nghề mình yêu thích, từ đó có được sự lựa chọn chính xác. Đơn cử, mô hình “Trải nghiệm học đường” dành cho học sinh THCS và “Trải nghiệm giảng đường” dành cho học sinh THPT gồm 4 hoạt động trải nghiệm chính đang thu hút sự quan tâm của học sinh. Các hoạt động này bao gồm trải nghiệm điều kiện ăn, nghỉ, sinh hoạt tại trường thông qua việc dùng bữa trưa tại căng tin, nghỉ trưa tại ký túc xá (áp dụng cho các trường bán trú, nội trú); và trải nghiệm cảm xúc thực tế khi học tập thông qua hoạt động giao lưu, chia sẻ với các học sinh đang theo học tại trường.

Công tác hướng nghiệp có vai trò quan trọng trong thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện và phân luồng học sinh, góp phần đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội. Theo các chuyên gia, thời gian tới cần sớm ban hành nghị định về giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh phổ thông, đồng thời tăng cường dự báo nhu cầu, định hướng phát triển nghề nghiệp. Đặc biệt, việc phân luồng cần dựa trên năng lực thực tế của học sinh, giúp các em xác định rõ mục tiêu và lộ trình phù hợp.

Lam Nhi