Tăng cường sự đồng thuận của cán bộ, đảng viên và Nhân dân trong việc sắp xếp đơn vị hành chính nhằm mở rộng không gian phát triển, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Thực hiện công tác sắp xếp đơn vị hành chính là chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước để tiếp tục cụ thể hóa mục tiêu, nhiệm vụ Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”; Nghị quyết số 37-NQ/TW ngày 24/12/2018 của Bộ Chính trị “Về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện và cấp xã”; Kết luận số 48-KL/TW ngày 30/1/2023 của Bộ Chính trị “Về tiếp tục thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã giai đoạn 2023 - 2030”; Nghị quyết số 35/2023/UBTVQH15 ngày 12/7/2023 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội “Về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã giai đoạn 2023 - 2030”…

Mục tiêu phấn đấu đến năm 2030 các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã được sắp xếp cơ bản phù hợp chiến lược phát triển kinh tế - xã hội; đáp ứng yêu cầu xây dựng nước ta trở thành một nước công nghiệp hiện đại, theo định hướng xã hội chủ nghĩa; mở rộng không gian phát triển, không gian để quy hoạch; tạo liên kết vùng, tạo điều kiện tập trung được các nguồn lực về đất đai, nguồn lao động, tập trung mở rộng sản xuất, phát huy hiệu quả các tiềm năng, thế mạnh để phát triển kinh tế - xã hội.

Bảo đảm đầu tư cơ sở hạ tầng, công trình phúc lợi được tập trung hơn, tránh việc đầu tư xây dựng dàn trải, nhất là đối với sự nghiệp giáo dục, y tế; đồng thời, sắp xếp đơn vị hành chính còn góp phần tinh gọn bộ máy, tinh giảm đầu mối, biên chế, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương; tiết kiệm chi ngân sách, góp phần vào cải cách chính sách tiền lương, nâng cao đời sống cho cán bộ, công chức và nâng cao chất lượng, trách nhiệm cho đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã.

Trong giai đoạn 2023 - 2025, có 56 tỉnh, thành phải sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã. Số đơn vị hành chính cấp huyện thực hiện sắp xếp là 50 đơn vị và dự kiến sau sắp xếp giảm 14 đơn vị (trong đó, có 11 đơn vị thuộc diện phải sắp xếp, 16 đơn vị khuyến khích và 23 đơn vị liền kề). Tổng số đơn vị hành chính cấp huyện thuộc diện phải sắp xếp nhưng địa phương đề nghị không thực hiện sắp xếp do có yếu tố đặc thù là 19 đơn vị.

Số đơn vị hành chính cấp xã thực hiện sắp xếp là 1.243 đơn vị và dự kiến sau sắp xếp giảm 619 đơn vị (trong đó, có 738 đơn vị thuộc diện phải sắp xếp, 109 đơn vị khuyến khích và 396 đơn vị liền kề, tổng số đơn vị hành chính cấp xã thuộc diện phải sắp xếp nhưng địa phương đề nghị không thực hiện sắp xếp do có yếu tố đặc thù là 515 đơn vị. Đến nay có 53 tỉnh, thành phố thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, xã giai đoạn 2023 - 2025 đã hoàn thiện phương án tổng thể, các địa phương đã chủ động, tích cực quán triệt và triển khai nhiệm vụ sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã trên địa bàn.

Cấp ủy, chính quyền các cấp, nhất là người đứng đầu các địa phương đã có quyết tâm chính trị cao, nỗ lực lớn, chịu trách nhiệm về quyết định của mình; đã coi trọng và làm tốt công tác tuyên truyền; kiên trì vận động, thuyết phục, tạo sự thống nhất cao trong hệ thống chính trị, sự đồng thuận, ủng hộ của cử tri và Nhân dân. Các địa phương thực hiện lộ trình sắp xếp đã xây dựng phương án tổng thể tích cực, khẩn trương, nghiêm túc theo quy định của Đảng, pháp luật Nhà nước và phù hợp với thực tiễn ở địa phương, bảo đảm tính tổng thể, đồng bộ thực hiện theo từng giai đoạn, mỗi giai đoạn có trọng tâm, cách làm phù hợp, chặt chẽ, thận trọng, hiệu quả, chắc chắn, nơi đã rõ, có điều kiện thuận lợi thì làm trước; phù hợp với quy hoạch tổng thể, yêu cầu phát triển; bảo đảm ổn định chính trị - xã hội, không gây xáo trộn lớn, cân nhắc kỹ các yếu tố đặc thù về lịch sử, truyền thống, văn hóa, dân tộc, tôn giáo, tín ngưỡng, phong tục, tập quán, điều kiện địa lý - tự nhiên, cộng đồng dân cư và yêu cầu bảo đảm quốc phòng, an ninh chính trị, trật tự xã hội nhằm tổ chức sắp xếp hợp lý đơn vị hành chính phù hợp với thực tiễn và xu thế phát triển của đất nước; bảo đảm hoàn thiện thể chế về đơn vị hành chính, bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; góp phần phát huy mọi nguồn lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân; bảo đảm quốc phòng, an ninh và trật tự, an toàn xã hội.

Tính đến ngày 30/6/2024, Bộ Nội vụ đã nhận được 28/53 hồ sơ đề nghị sắp xếp đơn vị hành chính của các tỉnh, thành phố. Trong đó, chủ trì tổ chức thẩm định, hoàn thiện trình Chính phủ để trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, thông qua đề án của 5 địa phương gồm: Nam Định, Tuyên Quang, Sóc Trăng, Cần Thơ, Ninh Thuận và 9 địa phương đang hoàn thiện đề án sau thẩm định gồm: Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Phú Yên, Hải Dương, Quảng Trị, Cà Mau, Yên Bái, Bình Định, Tiền Giang. Hiện có 14 địa phương đang hoàn thiện hồ sơ để tổ chức thẩm định, trong đó 3 địa phương Ban Chỉ đạo đã tổ chức khảo sát gồm: Lào Cai, Thừa Thiên Huế, Quảng Ninh và 11 địa phương đang hoàn thiện hồ sơ gồm: Thái Bình, Hà Nội, Điện Biên, Bắc Giang, Nghệ An, Quảng Bình, Hưng Yên, Bến Tre, Quảng Ngãi, Đồng Nai, Khánh Hòa.

Theo kế hoạch đề ra, việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã trong giai đoạn 2023 - 2025 phải hoàn thành hồ sơ đề án để báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét trước ngày 30/9/2024. Sau đó, Chính phủ sẽ trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, thông qua để kịp thời hoàn thành sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã nhằm chuẩn bị tổ chức Đại hội Đảng bộ các cấp nhiệm kỳ 2025 - 2030, nhất là Đại hội Đảng bộ cấp xã trong quý I/2025, tiến tới Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV.

Trong quá trình thực hiện sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã, các địa phương đã hoàn thiện các hồ sơ đề án theo đúng quy trình, thủ tục theo quy định, xây dựng các phương án giải quyết chế độ, chính sách hợp lý cho cán bộ, công chức, viên chức có liên quan và có lộ trình bố trí, sắp xếp hợp lý để bảo đảm đúng số lượng quy định; xây dựng phương án sử dụng tài sản của các cơ quan, tổ chức...

Tuy nhiên, việc sắp xếp đơn vị hành chính là nội dung quan trọng, phức tạp, mức độ tác động, ảnh hưởng lớn, quy trình thực hiện được tiến hành chặt chẽ, qua nhiều giai đoạn nên các địa phương gặp nhiều khó khăn trong việc bảo đảm tiến độ thời gian theo yêu cầu. Một số địa phương chưa làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước dẫn đến người dân còn tâm lý lo ngại khi sáp nhập sẽ khó khăn, xáo trộn trong việc thay đổi giấy tờ có liên quan. Việc đặt tên làng, xã sau sáp nhập cũng khó khăn, một số địa phương tỷ lệ cử tri đồng thuận việc sáp nhập chưa cao, vì hầu hết người dân muốn giữ tên truyền thống đã gắn bó lâu đời.

Việc bổ sung, điều chỉnh hương ước, quy ước của các làng, xã sau sáp nhập cũng là điều khó khăn, vì trước đó các làng, xã cũ đều có quy ước, hương ước riêng. Khi tiến hành sáp nhập các đơn vị hành chính cấp xã tại địa phương đã xuất hiện những mâu thuẫn phát sinh liên quan đến đất đai thờ tự, nơi sinh hoạt tôn giáo, hình thức sinh hoạt tôn giáo; những bất ổn như tách, lập giáo họ, chuyển nhượng, hiến đất xây nơi thờ tự trái phép, đòi đất đai, nhà thờ…

Đặc biệt, một số biểu hiện lợi dụng việc sáp nhập để tuyên truyền, xuyên tạc, kích động giáo dân, quần chúng nhân dân ở một số địa bàn, dẫn đến các phản ứng, gây rối, làm ảnh hưởng đến an ninh trật tự. Sự khác biệt về phong tục, tập quán của người dân thuộc các dân tộc khác nhau là một khó khăn lớn khi thực hiện sáp nhập. Những bức xúc, mâu thuẫn trong nội bộ Nhân dân trong quá trình tiến hành sáp nhập, nếu không được kịp thời khắc phục sẽ tiềm ẩn nguy cơ đối với an ninh trật tự của các địa phương nói riêng và cả nước nói chung.

Trong quá trình thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã giai đoạn 2019 - 2021 đã bảo đảm hoàn thành các mục tiêu, yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra. Kết quả sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã không chỉ góp phần tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế, cơ cấu lại và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, người hoạt động không chuyên trách như chủ trương của Đảng đã đề ra mà hơn thế nữa, còn mở rộng không gian phát triển, tập trung được nguồn lực, phát huy tiềm năng, lợi thế sẵn có của các địa phương để phát triển bền vững.

Bên cạnh những kết quả tích cực đã đạt được, việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã giai đoạn 2019 - 2021 cũng còn có một số khó khăn.Tình trạng trụ sở làm việc của cơ quan, tổ chức ở một số địa phương sau sắp xếp các đơn vị hành chính vẫn phải duy trì 2 - 3 trụ sở làm việc; thậm chí có nơi một số trụ sở bỏ không, địa phương không có kinh phí để bảo dưỡng, sửa chữa, bảo vệ dẫn đến trụ sở xuống cấp, hư hỏng, gây thất thoát lãng phí; việc tổ chức thanh lý, bán đấu giá một số trụ sở, tài sản công dôi dư sau sắp xếp gặp rất nhiều khó khăn.

Theo Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 ngày 25/5/2016 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn vị hành chính thì tiêu chuẩn của đơn vị hành chính cấp xã ở nông thôn có quy mô dân số ở xã miền núi, vùng cao từ 5.000 người trở lên; xã không thuộc miền núi, vùng cao từ 8.000 người trở lên. Diện tích tự nhiên xã miền núi, vùng cao từ 50 km2 trở lên; xã không thuộc miền núi, vùng cao từ 30 km2 trở lên. Với tiêu chuẩn này, khi thực hiện sáp nhập các xã khu vực nông thôn, miền núi sẽ gặp nhiều vấn đề như địa hình chia cắt, giao thông đi lại khó khăn, dân cư phân bố rải rác…

Khoảng cách về địa lý giữa các hộ trong thôn, xã là rất lớn, có nơi từ đầu thôn đến cuối thôn khoảng 6 - 7km, từ bản này đến bản kia từ 13 - 15km; khoảng cách địa lý từ nhiều hộ gia đình đến trung tâm thôn, bản và trung tâm của xã rất xa, dẫn đến khó khăn trong việc tổ chức họp, tuyên truyền vận động, sinh hoạt cộng đồng... Mặt khác, một số xóm, tổ dân phố ở vùng đồng bằng có quy mô số hộ gia đình không bảo đảm điều kiện theo quy định, nhưng do không nằm liền kề nhau nên không thể sáp nhập được; thậm chí một số xóm, tổ dân phố phải chia tách để sáp nhập vào nhiều xóm, tổ dân phố khác nhau nên gặp khó khăn khi lấy ý kiến cử tri trong quá trình thực hiện.

Việc lựa chọn nhà văn hóa nào làm điểm trung tâm của một số thôn, xóm cũng gặp khó khăn, vướng mắc vì với phạm vi, quy mô dân số lớn hơn, các nhà văn hóa trước đây không còn đáp ứng được nhu cầu của người dân, trong khi đó những khó khăn về kinh phí cải tạo, xây dựng mới, bố trí địa điểm quỹ đất xây dựng nhà văn hóa mới, khu vui chơi, các thiết chế văn hóa ở xóm, tổ dân phố mới cũng được đặt ra cần tháo gỡ...

Những quy định chung về trật tự, vệ sinh, nếp sống văn minh; tuân thủ những quy định của pháp luật và phong tục, tập quán, sinh hoạt cần sớm hoàn thiện và được mọi người thừa nhận, chung tay thực hiện. Để tháo gỡ, khắc phục khó khăn trong việc thực hiện sáp nhập các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã, thiết nghĩ các cơ quan có thẩm quyền cần thực hiện một số nhiệm vụ nhằm thực hiện đúng tiến độ trình hồ sơ đề án theo lộ trình như sau:

Thứ nhất, cần có sự chỉ đạo, hướng dẫn đồng bộ, thống nhất, liên thông của cấp ủy Đảng và sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị các cấp; chú trọng công tác tuyên truyền, vận động, công tác tư tưởng để tạo được sự đồng thuận cao trong quá trình thực hiện sắp xếp. Các cấp ủy đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội ở địa phương sắp xếp cần tiếp tục quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức tuyên truyền, vận động cán bộ, đảng viên, đoàn viên, hội viên và quần chúng nhân dân hiểu việc sáp nhập các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã, cũng như việc sáp nhập các thôn, xóm, tổ dân phố là chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước nhằm tạo điều kiện tốt hơn cho công tác quản lý và phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương; tích cực vận động các tín đồ, chức sắc, chức việc của các tôn giáo nhằm tạo sự đồng thuận, góp phần chung tay, đoàn kết xây dựng quê hương giàu đẹp, văn minh.

Thứ hai, thực hiện sắp xếp phải được tiến hành khoa học, khách quan, công khai, minh bạch; bảo đảm tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể có liên quan theo phương châm: “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Cấp ủy đảng, chính quyền các cấp cần lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của người dân để thấu hiểu và nhận được sự đồng thuận của cử tri và Nhân dân; nơi nào thuận lợi, hội đủ điều kiện thì các cấp chính quyền phải có phương án phù hợp với đặc thù của địa phương để thực hiện; nơi nào phức tạp, khó khăn hơn cần có lộ trình cụ thể, và phải luôn lắng nghe ý kiến từ phía người dân. Các cơ quan hành chính cần rà soát sửa đổi, bổ sung và ban hành các văn bản hướng dẫn điều chỉnh về hồ sơ, giấy tờ, thủ tục hành chính, chế độ, chính sách bảo đảm thuận lợi nhất cho người dân, tổ chức sau khi sáp nhập huyện, xã, thôn, tổ dân phố; tạo điều kiện tốt nhất cho người dân trong việc thay đổi giấy tờ có liên quan như: sổ hộ khẩu, chứng minh thư, căn cước công dân...

Thứ ba, việc bố trí và giải quyết chế độ, chính sách đối với cán bộ, công chức bị ảnh hưởng khi sắp xếp phải kịp thời, đúng đối tượng, đúng quy định pháp luật và quy định của Đảng, tiến hành rà soát, điều chỉnh, bổ sung những quy định về chức danh, số lượng và mức phụ cấp cho đội ngũ cán bộ, công chức, những người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã sau khi sáp nhập. Tạo sự đồng thuận cao trong đội ngũ cán bộ, công chức khi tiến hành việc thực hiện sáp nhập, kiện toàn tổ chức bộ máy. Đặc biệt, cần có những giải pháp phù hợp để xử lý vấn đề dôi dư cán bộ, công chức khi tiến hành sắp xếp tổ chức bộ máy, tinh giản biên chế. Trong quá trình thực hiện phải thận trọng, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, lắng nghe ý kiến của các đối tượng chịu sự tác động để có giải pháp giải quyết đúng quy định của pháp luật, đồng thời phải đảm bảo hợp tình, hợp lý.

Thứ tư, cần nghiên cứu, đề xuất ban hành quy định về sử dụng chung tài sản công như: nhà văn hóa các phường, xã, nhà đa năng các trường học đồng thời là nhà văn hóa của thôn, tổ dân phố, xóm; xem xét ban hành cơ chế bán đấu giá tài sản là nhà văn hóa của thôn, tổ dân phố để xây dựng nhà văn hóa mới phù hợp với quy mô thôn, tổ dân phố được tổ chức lại sau khi sáp nhập. Nghiên cứu để tiếp tục hoàn thiện quy chế khoán kinh phí hoạt động của một số tổ chức ở xã, thôn, tổ dân phố, bảo đảm linh hoạt, thuận lợi, phù hợp với tình hình thực tế của địa phương theo hướng một tổ chức có thể phụ trách nhiều lĩnh vực khác nhau, một chức danh có thể kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ để đạt mục tiêu giảm tối đa việc sử dụng kinh phí từ ngân sách nhà nước.

Thứ năm, công tác kiểm tra, giám sát phải thường xuyên, bảo đảm kịp thời tháo gỡ, giải quyết vướng mắc, khó khăn trong quá trình thực hiện, trong quá trình sáp nhập, cần chú ý đến những đặc thù về văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng, phong tục, tập quán; trong đó cần quan tâm đến tính hài hòa giữa văn hóa truyền thống và đặc thù của mỗi vùng miền, nhất là đối với các tín ngưỡng, tôn giáo.

NGUYỄN HỮU DŨNG - Tiến sĩ, Ủy viên Đảng đoàn,

Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam