Tăng cường trợ giúp pháp lý cho đối tượng yếu thế

Hội thảo nhận được nhiều tham luận về tăng cường nguồn lực cho công tác trợ giúp pháp lý. Ảnh: PV

Thực trạng còn nhiều khó khăn

Theo thống kê, sau gần 8 năm triển khai Luật Trợ giúp pháp lý (TGPL) năm 2017, hàng nghìn người yếu thế như nghèo, người khuyết tật, phụ nữ, trẻ em… đã tìm thấy điểm tựa tiếp cận công lý và bảo vệ quyền lợi hợp pháp nhờ chính sách TGPL miễn phí của Nhà nước với 139.000 vụ việc. Phần lớn các vụ việc được Bộ Tư pháp đánh giá đạt chất lượng, thành công, hiệu quả. Song hoạt động đầy nhân văn này vẫn còn những vấn đề đặt ra.

Từ thực tế hỗ trợ người yếu thế, Thạc sĩ, luật sư Nguyễn Hữu Tiến Anh, Giám đốc điều hành Công ty Luật TNHH Phúc Khánh, nhận định: Nguồn lực cho công tác TGPL hiện nay còn mỏng, nhất là nhân lực tại cơ sở. Nhiều trợ giúp viên pháp lý kiêm nhiệm nhiều việc, chưa được đào tạo chuyên sâu, trong khi nhu cầu của người dân ngày càng tăng.

Các chuyên gia, nhà khoa học tham dự tọa đàm. Ảnh: PV

Điển hình tại một số địa phương như Phú Thọ, trung bình mỗi trung tâm TGPL nhà nước chỉ có khoảng 10-15 trợ giúp viên, phải xử lý hàng trăm vụ việc mỗi năm. Giai đoạn 2020-2024, tỉnh Phú Thọ đã thực hiện hơn 5.600 vụ TGPL, trong đó 65% là vụ hình sự.

Không chỉ thiếu người, công tác TGPL còn gặp hạn chế về kinh phí, cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ. Cơ chế phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, đoàn thể xã hội đôi khi chưa đồng bộ, khiến quá trình tiếp cận và hỗ trợ người yếu thế bị chậm trễ. Thiếu cơ chế phản hồi để người dân đánh giá chất lượng dịch vụ pháp lý.

Bà Lê Thị Thúy, Giám đốc Trung tâm TGPL Nhà nước số 3 (thành phố Hồ Chí Minh), cho biết thêm: “Một số quy định pháp luật hiện hành còn chồng chéo, chưa thống nhất giữa Luật TGPL, Luật Luật sư, Luật Người khuyết tật và các luật tố tụng. Đặc biệt, người khuyết tật muốn được TGPL phải chứng minh thêm tình trạng khó khăn về tài chính - đây là một rào cản cần được tháo gỡ”.

Nguồn lực con người - nhân tố quyết định chất lượng

Luật sư, Tiến sĩ Đào Ngọc Chuyền, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam cho rằng, quá trình nghiên cứu vá những lỗ hổng thể chế, mở rộng phạm vi TGPL, cần đặc biệt lưu ý tăng cường phối hợp liên ngành để phát hiện và thực hiện TGPL kịp thời cho các đối tượng yếu thế. Cũng cần nâng cao trách nhiệm của UBND xã trong việc giới thiệu về TGPL cho người dân. Cùng đó, nguồn nhân lực là nhân tố bảo đảm chất lượng TGPL. Cần xây dựng đội ngũ trợ giúp viên chuyên nghiệp, có bản lĩnh chính trị, giỏi chuyên môn, am hiểu tâm lý người dân yếu thế.

Quang cảnh tọa đàm. Ảnh: PV

Theo ông Đào Ngọc Chuyền, bên cạnh việc tuyển dụng, đào tạo bài bản, Nhà nước cần xem xét nâng vị thế của trợ giúp viên pháp lý thành một chức danh tư pháp độc lập, có thể gọi là “luật sư TGPL”, được trả lương và phụ cấp xứng đáng. “Khi người thực hiện TGPL có thu nhập và vị thế tương xứng, họ sẽ có thêm động lực phục vụ công lý”, ông Chuyền nói.

Ngoài lực lượng nòng cốt của Nhà nước, việc huy động đội ngũ luật sư xã hội hóa cũng rất quan trọng. Hiện nay, số luật sư tham gia TGPL còn khiêm tốn so với tiềm năng của hơn 17.000 luật sư trong cả nước. Cần có chính sách miễn, giảm thuế, hỗ trợ kinh phí bồi dưỡng hoặc tính điểm hành nghề để khuyến khích luật sư tham gia các vụ việc TGPL miễn phí.

Các ý kiến tại hội thảo cũng phản ánh, việc phụ thuộc hoàn toàn vào ngân sách khiến nhiều chương trình TGPL lưu động, truyền thông pháp luật hay đầu tư hạ tầng bị gián đoạn.

Luật sư Nguyễn Hữu Tiến Anh đề xuất: “Cần có cơ chế mở hơn để huy động nguồn lực xã hội, tạo Quỹ TGPL quốc gia tiếp nhận tài trợ từ tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân trong và ngoài nước. Đồng thời, ngân sách nhà nước nên ưu tiên nhiều hơn cho các địa bàn miền núi, vùng sâu, vùng xa”.

Các chuyên gia cũng thống nhất rằng, việc lồng ghép TGPL vào các Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới, phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số… là hướng đi đúng đắn để đưa dịch vụ pháp lý về tận cơ sở.

Ở góc nhìn khác, Thượng tá, Tiến sĩ Hoàng Đình Duyên, Cục Điều tra hình sự - Bộ Quốc phòng, cho rằng, chuyển đổi số chính là chìa khóa để TGPL đến được với người dân nhanh nhất, nhất là khi bỏ cấp trung gian trong bộ máy hành chính.

Ông đề xuất triển khai mạnh tư vấn pháp lý trực tuyến, hoàn thiện khung pháp lý về TGPL số; xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về TGPL có khả năng tích hợp với cơ sở dữ liệu của Công an, Viện Kiểm sát, Tòa án và cơ quan thi hành án dân sự bảo đảm thống nhất, bảo mật và dễ tra cứu. Điều này không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn giúp người dân vùng sâu, vùng xa tiếp cận pháp luật thuận tiện hơn, góp phần xây dựng xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, để không ai bị bỏ lại phía sau trên hành trình tiếp cận công lý.

Hà Phong