Tăng cường ứng dụng AI và blockchain để truy xuất nguồn gốc hàng hóa

Tại họp báo, ông Hoàng Ninh cho biết, trong 6 tháng đầu năm 2025, Cục TMĐT &KTS đã yêu cầu các sàn TMĐT gỡ bỏ hơn 33.000 sản phẩm vi phạm và xử lý trên 11.000 gian hàng có dấu hiệu sai phạm.

Đây là con số rất lớn, cho thấy thực trạng vi phạm trong thương mại điện tử ngày càng phức tạp, đồng thời phản ánh rõ nỗ lực tăng cường quản lý từ phía cơ quan chức năng.

“Dưới sự chỉ đạo quyết liệt của đồng chí Bộ trưởng và Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân, Cục đang tập trung hoàn thiện dự thảo Luật Thương mại điện tử (sửa đổi). Đến ngày 18/6 vừa qua, các chính sách lớn trong dự thảo Luật đã được Thường trực Chính phủ thông qua và Cục TMĐT &KTS dự kiến là sẽ đưa vào rất nhiều những cái quy định để bảo vệ người tiêu dùng”, ông Ninh cho hay.

Dự thảo Luật dự kiến đưa vào một số quy định mang tính đột phá, tập trung vào ba nội dung trọng tâm. Trước hết là định danh người bán. Trước đây, người bán trên sàn chỉ hiển thị dưới tên gian hàng, dẫn tới việc khi bị xử lý vi phạm, họ có thể đóng gian hàng cũ và mở mới để tiếp tục hoạt động. Việc định danh sẽ giúp xác định rõ chủ thể, hỗ trợ hiệu quả trong truy xuất nguồn gốc sản phẩm, xử lý vi phạm và truy thu thuế nếu có liên quan. Đây là cơ sở quan trọng để tăng cường bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường số.

Bộ Công Thương tổ chức họp báo thường kỳ quý II/2025.

Bên cạnh đó, trong Luật thương mại điện tử cũng yêu cầu các sàn TMĐT phát huy hơn nữa vai trò của mình, nâng cao trách nhiệm pháp lý của các sàn TMĐT. Dù Nghị định 85/2021/NĐ-CP đã quy định một số nghĩa vụ, nhưng thực tế cho thấy, nhiều sàn vẫn chưa thực hiện đầy đủ cơ chế kiểm soát. Luật sửa đổi sẽ yêu cầu các sàn phải chủ động, thường xuyên rà soát, ngăn chặn các hành vi vi phạm thay vì chỉ phản ứng khi có sự cố.

Bên cạnh đó, Luật cũng bổ sung quy định với các nền tảng TMĐT xuyên biên giới. Các nền tảng chưa có hiện diện pháp lý tại Việt Nam sẽ được yêu cầu đăng ký pháp nhân hoặc ủy quyền cho doanh nghiệp Việt Nam đủ năng lực để thực hiện các trách nhiệm pháp lý liên quan. Trong trường hợp xảy ra tranh chấp hay phát hiện hàng giả, hàng nhái, đơn vị được ủy quyền sẽ chịu trách nhiệm trước pháp luật và người tiêu dùng trong nước.

Theo ông Ninh, cùng với việc hoàn thiện thể chế, Cục TMĐT & KTS cũng đang triển khai đồng bộ bốn nhóm giải pháp nhằm ngăn chặn hàng giả, hàng nhái và các hành vi vi phạm sở hữu trí tuệ trong môi trường số.

Trước hết, Cục đang tăng cường ứng dụng công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI) và blockchain để truy xuất nguồn gốc hàng hóa và phát hiện hành vi gian lận. Các hệ thống tự động đang được xây dựng nhằm phát hiện hàng giả, hàng nhái trên môi trường mạng với độ chính xác và tốc độ xử lý cao hơn.

Ông Hoàng Ninh, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số tại cuộc họp báo.

Tiếp theo, công tác truyền thông và giáo dục người tiêu dùng được xác định là yếu tố then chốt. Ông Hoàng Ninh nhấn mạnh, không thể có sản phẩm hàng hiệu nào chỉ có giá 15.000 - 20.000 đồng. “Khi người tiêu dùng có ý thức cảnh giác tốt hơn, thị trường sẽ dần tự thanh lọc, hạn chế các hành vi vi phạm. Cơ quan quản lý mong muốn tiếp tục nhận được sự đồng hành của báo chí trong truyền thông, cảnh báo về hàng giả, hàng nhái”, Phó Cục trưởng Cục TMĐT & KTS chia sẻ.

Bên cạnh đó, Cục cũng đang thúc đẩy hợp tác quốc tế, đặc biệt là thiết lập các cơ chế xử lý tranh chấp xuyên biên giới. Việc bảo vệ hiệu quả quyền lợi người tiêu dùng và doanh nghiệp trong nước không thể thiếu sự hợp tác chặt chẽ với các nền tảng và cơ quan có liên quan từ nước ngoài, nhất là trong bối cảnh nhiều nền tảng lớn vẫn chưa có hiện diện pháp lý tại Việt Nam.

Việc phòng chống hàng giả, hàng nhái cần bắt đầu từ gốc, tức từ khâu sản xuất, phân phối. “Cục xác định phải có sự vào cuộc đồng bộ của nhiều lực lượng như: Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Khoa học và Công nghệ, cùng các cơ quan chức năng địa phương. Chỉ khi có sự phối hợp chặt chẽ, mới có thể hướng tới một môi trường thương mại điện tử minh bạch, an toàn và phát triển bền vững”, ông Hoàng Ninh khẳng định.

Tại họp báo, Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân cũng nhấn mạnh vai trò quan trọng của yếu tố “từ chất”, tức là bản chất thực tế của hàng hóa trong mọi hình thức giao dịch, dù là truyền thống hay điện tử. Theo Thứ trưởng, hàng hóa vẫn cần phải qua các quy trình trung chuyển, lưu kho, kiểm tra thực tế bằng tay, đánh giá chất lượng và tiêu chuẩn. Đây là những điều không thể thay đổi dù hình thức giao dịch có hiện đại đến đâu.

Tuy nhiên, điểm đặc biệt của TMĐT là tốc độ lan truyền thông tin rất nhanh, có thể tác động đến thị trường một cách đột ngột, thậm chí mang tính “lây lan” như dịch bệnh. Vì vậy, phương thức xử lý cũng cần nhanh chóng, linh hoạt. Vai trò của các sàn TMĐT là hết sức quan trọng, là “tiếng nói đầu tiên” trong phát hiện, cảnh báo và xử lý vi phạm. Khi có thông tin về hàng hóa không đạt chuẩn, sàn cần phối hợp ngay với cơ quan chức năng để xử lý tức thời, có thể bằng các biện pháp mạnh như gỡ bỏ sản phẩm, khóa tài khoản gian hàng, thậm chí “trục xuất khỏi nền tảng” vĩnh viễn.

Đặc biệt, Thứ trưởng cũng cảnh báo về hiện tượng “ve sầu thoát xác”, khi các đối tượng vi phạm quay lại hoạt động dưới danh nghĩa mới để tiếp tục hành vi sai phạm. Bên cạnh đó, những vụ việc vi phạm về giá cả, bao bì, nhãn mác hay có dấu hiệu hình sự từ các KOL đang được điều tra cũng sẽ tiếp tục được xử lý nghiêm túc với sự phối hợp của nhiều lực lượng.

TMĐT là một phương thức giao dịch đặc thù, đòi hỏi cách tiếp cận linh hoạt, công cụ quản lý hiện đại và sự phối hợp chặt chẽ từ nhiều bên. Bộ Công Thương và Cục TMĐT & KTS đang tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, tăng cường các giải pháp công nghệ và phối hợp liên ngành nhằm tạo lập một môi trường số minh bạch, an toàn, lấy người tiêu dùng làm trung tâm. Trong bối cảnh TMĐT tiếp tục phát triển mạnh mẽ, những nỗ lực này là nền tảng để giữ vững niềm tin thị trường và thúc đẩy TMĐT phát triển bền vững trong dài hạn.

Lưu Hiệp