Tăng kiểm soát ô nhiễm và xây dựng đô thị xanh

Ô nhiễm không khí tại Hà Nội. Ảnh tư liệu: Hoàng Hiếu - TTXVN

Nhiệm vụ đặt ra cho công tác bảo vệ môi trường trong thời gian tới là rất nặng nề khi Việt Nam đặt mục tiêu kép vừa đạt được mức tăng trưởng kinh tế cao, vừa bảo đảm phát triển bền vững.

Vai trò kiến tạo

Đoàn giám sát của Quốc hội ghi nhận những kết quả rất tích cực trong công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế, pháp luật về bảo vệ môi trường và tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường trên phạm vi cả nước, nhất là kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành. Điều này thể hiện rõ vai trò kiến tạo của Chính phủ, tạo hành lang pháp lý thuận lợi, ban hành, điều chỉnh cơ chế, chính sách, biện pháp thực thi pháp luật, kịp thời chỉ đạo tháo gỡ khó khăn vướng mắc do quy định pháp luật, quan tâm đầu tư nâng cao năng lực cả về cơ sở vật chất và nhân lực cho các hoạt động bảo vệ môi trường.

“Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã đưa ra nhiều quyết sách quan trọng, dành sự quan tâm đặc biệt cho công tác bảo vệ môi trường, liên tục có các văn bản chỉ đạo, đôn đốc, triển khai thực hiện nhiều biện pháp quyết liệt để giải quyết các vấn đề môi trường”, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan nêu vấn đề.

Ngay trong năm 2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 02/CT-TTg ngày 24/01/2025 về các giải pháp cấp bách tăng cường công tác kiểm soát và xử lý ô nhiễm môi trường nước một số lưu vực sông; mới đây nhất là Chỉ thị số 20/CT-TTg ngày 12/7/2025 về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường.

Tiến sĩ Hoàng Văn Thức, Cục trưởng Cục Môi trường cho biết, để khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí trong giai đoạn 2025-2030 nói chung và thực hiện tốt Chỉ thị 20/CT-TTg cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp trong đó tập trung vào các vấn đề như: Hoàn thiện hệ thống chính sách pháp luật về kiểm soát, quản lý chất thải không khí; nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao khoa học công nghệ; kiểm soát, giảm thiểu nguồn phát thải, khí thải từ hoạt động công nghiệp...

Riêng đối với giải pháp quản lý phát thải từ hoạt động giao thông, tăng cường hệ thống giao thông công cộng và chuyển đổi giao thông xanh, thân thiện với môi trường, ông Hoàng Văn Thức cho rằng, cần phải thiết lập và triển khai thực hiện "vùng phát thải thấp" tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và khuyến khích các tỉnh, thành phố khác áp dụng, thực hiện.

Chỉ thị số 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ giao rất nhiều nhiệm vụ, giải pháp cho tất cả các bộ, ngành, địa phương trong toàn quốc, trong đó tập trung vào các đô thị lớn, đặc biệt là thành phố Hà Nội. Cụ thể như đến ngày 01/7/2026, đến ngày 01 tháng 7 năm 2026 không có xe mô tô, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong Vành đai 1; từ ngày 01 tháng 01 năm 2028 không có xe mô tô, xe gắn máy, hạn chế xe ô tô cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong đường Vành đai 1, Vành đai 2; từ năm 2030 tiếp tục mở rộng thực hiện trong đường Vành đai 3.

Theo Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), tại thành phố Hà Nội, mức độ ô nhiễm môi trường không khí tại một số thời điểm trong năm thuộc nhóm cao trên thế giới, các thông số môi trường nước các sông ở nội thành vượt giới hạn cho phép nhiều năm liên tục. Hà Nội cũng đã xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện Chỉ thị số 20/CT-TTg, trong đó thực hiện rà soát và xây dựng cơ chế, chính sách trong lĩnh vực bảo vệ môi trường và phát triển hệ thống giao thông “xanh”, dự kiến trong quý IV/2025 có Nghị quyết về các chính sách ưu đãi, hỗ trợ.

Nhìn lại giai đoạn 2022-2024, các chỉ tiêu thống kê đánh giá kết quả là rất tích cực, một số chỉ tiêu có sự chuyển biến bứt phá so với giai đoạn 2016-2021. Chính phủ đã chỉ đạo triển khai nhiều công cụ, biện pháp quản lý đồng bộ theo tinh thần của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020. Công tác quản lý phòng ngừa, kiểm soát nguồn ô nhiễm, quản lý chất thải... đã được thực hiện chặt chẽ, kiềm chế mức độ gia tăng ô nhiễm môi trường.

Tuy nhiên, vẫn còn một số hạn chế, bất cập trong công tác triển khai thi hành Luật Bảo vệ môi trường, nhất là việc thực hiện một số chính sách mới của Luật theo lộ trình, trong đó phải kể đến việc các Bộ chậm ban hành quy định, quy chuẩn kỹ thuật, chính sách về hoàn thiện hạ tầng bảo vệ môi trường; quản lý chất thải rắn sinh hoạt phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân; việc kiểm soát chất lượng không khí, chất lượng nước mặt các lưu vực sông, hệ thống thủy lợi, quản lý chất thải một số lĩnh vực còn chưa hiệu quả, tình trạng các cụm công nghiệp, làng nghề, cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường còn xảy ra tại một số địa phương…

Việc đầu tư cho các dự án hạ tầng bảo vệ môi trường, thu gom, xử lý chất thải còn nhiều bất cập; chưa có văn bản hướng dẫn quy định về hợp tác công – tư (PPP) trong lĩnh vực xử lý chất thải; chính sách tái chế, quy định về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất còn bất cập, chưa sử dụng kịp thời, hiệu quả các nguồn tái chính huy động được…

Vấn đề theo dõi, thống kê số liệu các nguồn vốn đầu tư cho công tác bảo vệ môi trường ngoài nguồn ngân sách nhà nước chưa được quan tâm đúng mức nên chưa có đầy đủ thông tin, số liệu để đánh giá kỹ hiệu quả của công tác xã hội hóa trong lĩnh vực môi trường trên phạm vi toàn quốc.

Bên cạnh đó, trước thực tế nhiều vấn đề môi trường bức xúc hiện nay vẫn chưa được giải quyết triệt để, trong khi các nguồn ô nhiễm môi trường sẽ tiếp tục gia tăng về số lượng, quy mô và mức độ tác động, gây áp lực lên hệ thống quản lý, công tác quản lý bảo vệ môi trường cũng đang phải thay đổi căn bản theo mô hình tổ chức bộ máy hành chính 03 cấp (Trung ương, cấp tỉnh và cấp xã).

Chính phủ đã đẩy mạnh cải cách hành chính, tinh gọn bộ máy theo hướng giảm đầu mối, rõ chức năng trong quản lý môi trường; chuyển chức năng thanh tra chuyên ngành về môi trường từ các bộ, ngành sang Thanh tra Chính phủ và Thanh tra tỉnh. Công tác bảo vệ môi trường đã được phân quyền, phân cấp mạnh mẽ cho địa phương, phân định rõ thẩm quyền của chính quyền địa phương 2 cấp. Các địa phương sẽ chịu trách nhiệm cao hơn, chủ động hơn trong quản lý hoạt động đầu tư, thẩm định, cấp phép môi trường, kiểm soát và xử lý vấn đề môi trường phát sinh, trong khi năng lực chưa tương xứng với yêu cầu nhiệm vụ...

Yêu cầu thực thi mạnh mẽ

Tại Hà Nội, ô nhiễm không khí khiến tầm nhìn xa bị giảm rõ rệt. Ảnh tư liệu: Hoàng Hiếu - TTXVN

Đoàn giám sát đề nghị Chính phủ tiếp tục quan tâm, chỉ đạo tổ chức thực hiện có hiệu quả chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường, trong đó tiếp tục hoàn thiện thể chế pháp luật về bảo vệ môi trường, chủ động nghiên cứu, kịp thời thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng về bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu trong văn kiện Đại hội XIV của Đảng, nhất là báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương; tiếp tục hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường; tiếp tục thực hiện hiệu lực, hiệu quả các công cụ, biện pháp quản lý theo tinh thần của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020.

Cụ thể như khẩn trương nghiên cứu, rà soát việc xây dựng, ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về môi trường; hoàn thiện các hướng dẫn kỹ thuật, định mức, đơn giá phục vụ công tác quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường bảo đảm thực hiện nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”, tạo nguồn lực đầu tư trở lại cho bảo vệ môi trường.

Đồng thời, ban hành các cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp và dịch vụ môi trường; phát triển năng lực cung ứng dịch vụ môi trường, đặc biệt là tái chế, xử lý chất thải, xử lý ô nhiễm môi trường; khắc phục sự thiếu đồng bộ giữa quy định pháp luật về bảo vệ môi trường với điều kiện bảo đảm hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường và điều kiện phát triển cụ thể của từng khu vực dân cư.

Chính phủ chỉ đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp chặt chẽ với các Bộ, ngành, địa phương thúc đẩy việc triển khai thực hiện các nhiệm vụ được giao trong các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, đề án về bảo vệ môi trường đã được cấp thẩm quyền phê duyệt; đồng thời khẩn trương rà soát, điều chỉnh, hoàn thiện các mục tiêu, chỉ tiêu về môi trường phấn đấu đạt được trong năm 2025, giai đoạn 2026-2030...; đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ, thúc đẩy chuyển đổi số, trong đó ưu tiên xây dựng, hoàn thiện cơ sở dữ liệu về môi trường, bảo đảm công khai, đồng bộ, hiện đại, kết nối, tích hợp, chia sẻ.... Bên cạnh đó, cần khẩn trương tăng cường năng lực cho các địa phương, nhất là cấp xã về nhân lực, các điều kiện bảo đảm để đủ sức giải quyết các vấn đề môi trường trên địa bàn.

Bà Nguyễn Thị Thiên Phương, Phó Cục trưởng Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tập trung hoàn thiện thể chế, chính sách mang tầm chiến lược, dài hạn; trình Thủ tướng Chính phủ để ban hành “Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2025–2030, tầm nhìn đến năm 2045”, trong đó, đặt ra các mục tiêu, chỉ tiêu định lượng rõ ràng, cùng 9 nhóm nhiệm vụ, giải pháp và 25 dự án ưu tiên, với sự phân công trách nhiệm cụ thể cho từng Bộ, ngành, địa phương.

Đồng thời, Bộ cũng xây dựng trình Chính phủ lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải đối với xe ô tô, xe mô tô, xe gắn máy đang lưu hành, trước mắt tập trung vào hai thành phố lớn là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Đây là một chính sách có quy mô tác động xã hội rất lớn, nhưng là bước đi tất yếu, quan trọng để kiểm soát một trong những nguồn phát thải nhỏ lẻ, phân tán, khó kiểm soát tại khu vực đô thị.

Bài học kinh nghiệm từ các nước đi trước, đặc biệt là thành phố Bắc Kinh, Trung Quốc cho thấy, vấn đề ô nhiễm không thể được giải quyết đơn lẻ, từ hành động của một ngành, một địa phương, mà cần quyết tâm chính trị và sự vào cuộc của toàn xã hội cùng nguồn lực đủ mạnh, để chuyển từ tăng trưởng nóng, sang tăng trưởng xanh, bền vững với sự đầu tư cho hạ tầng, công nghệ, kỹ thuật..

UBND thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và các địa phương trọng điểm cần tiếp tục thực hiện các nhiệm vụ đã được phân công, đặc biệt là các giải pháp về tăng cường mạng lưới giao thông xanh, giao thông công cộng, quản lý hoạt động xây dựng, kiểm soát phát thải từ công nghiệp, đốt mở. “Bộ sẽ thực hiện kiểm kê nguồn phát thải, đầu tư và vận hành hiệu quả các trạm quan trắc chuẩn trên địa bàn nhằm củng cố thông tin và công cố dữ liệu chất lượng môi trường không khí…”, bà Nguyễn Thị Thiên Phương cho biết.

Thắng Trung/Bnews/vnanet.vn