Tăng thuế thuốc lá để giảm số người hút thuốc lá trong cộng đồng

Quang cảnh buổi tập huấn.

Ngày 23/4, tại Hà Nội, Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam tổ chức Tập huấn, có chủ đề "Một số tác động của việc tăng thuế thuốc lá tới sức khỏe người dân và phản ứng của thị trường”.

Mục tiêu của buổi tập huấn, nhằm phân tích mối liên hệ giữa việc tăng thuốc lá với các phản ứng từ thị trường, doanh nghiệp và tình trạng buôn lậu tại Việt Nam; tác động của chính sách thuế thuốc lá đối với ngân sách ngân sách nhà nước, sức khỏe cộng đồng, chi phí y tế và năng suất lao động, từ đó làm rõ vai trò của chính sách này trong phát triển bền vững.

Theo Thạc sĩ Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế), sử dụng thuốc lá là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong sớm.

Thuốc lá chứa 7.000 hóa chất, trong đó có 69 chất gây ung thư và là nguyên nhân gây nên 25 loại bệnh như: Ung thư, tim mạch, các bệnh về hô hấp và sinh sản.

Tại Việt Nam, sử dụng thuốc lá gây ra 85.500 tử vong mỗi năm. Hút thuốc lá thụ động gây ra 18.800 ca tử vong. Như vậy, tổng cộng có 104.300 ca tử vong/năm vì các bệnh liên quan đến thuốc lá (số liệu cập nhật của Tổ chức Y tế thế giới năm 2021).

Thạc sĩ Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) chia sẻ thông tin tại buổi tập huấn.

Đáng lo ngại, sử dụng thuốc lá đã tạo gánh nặng bệnh tật, làm suy giảm chất lượng nguồn lao động. Cụ thể, hơn 45 triệu người Việt Nam có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá và tử vong sớm do hút thuốc trực tiếp hoặc gián tiếp. Phần lớn những người chết vì bệnh liên quan đến thuốc lá, là những người trong độ tuổi lao động bị tử vong sớm.

Mỗi công dân Việt Nam bị ốm hoặc tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá đều làm suy giảm quy mô và chất lượng nguồn lao động của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Trong khi đó, gánh nặng bệnh tật do sử dụng thuốc lá sẽ rõ rệt hơn trong 10 đến 20 năm tới khi những người hút thuốc hiện nay phải đối mặt với những tác động đến sức khỏe của việc dùng thuốc lá.

Hậu quả của việc sử dụng thuốc lá đến tinh tế, theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), tổn thất kinh tế toàn cầu do thuốc lá gây ra mỗi năm là 1.400 tỷ đô la Mỹ).

Tại Việt Nam, theo ước tính của Hội Kinh tế Việt Nam năm 2022, tổng chi phí liên quan đến khám, chữa bệnh, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 108.000 tỷ đồng một năm (tương đương 1,14% GDP của năm 2022). Con số này lớn hơn gấp năm lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia.

Diễn giả chia sẻ thông tin về chính sách thuế thuốc lá.

Về tình trạng thuế và giá thuốc tại Việt Nam, Thạc sĩ Phan Thị Hải cho chia sẻ, từ năm 2008 đến năm 2019, Việt Nam mới thực hiện ba lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt thuốc lá, nhưng mức tăng mỗi lần thấp chỉ 5% và khoảng cách thời gian giữa các lần tăng thuế khá dài (giá xuất xưởng). Cụ thể, năm 2006, tăng mức thuế từ 55% lên 65% (giá xuất xưởng); năm 2016 (sau 8 năm) tăng từ 65% lên 70%; năm 2019 (sau ba năm) tăng từ 70% lên 75%.

Thí dụ, mỗi bao thuốc lá bán lẻ 10.000 đồng thì giá xuất xưởng chỉ khoảng 3.900 đồng. Việc tăng thuế từ 70% lên 75% giá xuất xưởng sẽ làm giá tăng 220 đồng. Người bán lẻ có thể cùng tăng giá và sẽ làm giá tăng lên khoảng 300 đồng = 3%. Tuy nhiên, lạm pháp trung bình 4% và thu nhập tăng trung bình là 5%, vì vậy việc tăng thuế có tác động, nhưng rất ít tới tiêu dùng trong các năm đó.

Đáng chú ý, giá một bao thuốc nhãn phổ biến nhất tại Việt Nam chỉ vào khoảng 0,9 đô la Mỹ/bao. Với mức giá này, giá thuốc lá ở Việt Nam đứng thứ 15, gần thấp nhất, trong số 19 nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương. Trên thị trường hiện có khoảng 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu, có nhiều nhãn hiệu chỉ mức giá 7.000 đồng đến 8.000 đồng/bao 20 điếu. Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, thuốc lá rất dễ tiếp cận với người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ em vị thành niên.

Trong khi đó, chuyên gia kinh tế, Thạc sĩ Đào Thế Sơn cho rằng, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá nên được coi là một chính sách tài khóa hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, cho nên Việt Nam cần mạnh dạn tăng thuế tiêu thụ đặc biệt để có thể nâng cao chất lượng tăng trưởng và tăng trưởng bền vững. Nên tăng thuế từ mức 5.000 đồng/bao từ năm 2026 (thuế tuyệt đối) và tăng dần tới 15.000 đồng/bao vào năm 2030.

Mặc dù, thuế tiêu thụ đặc biệt thuốc lá có thể giảm phần doanh thu giữ lại của doanh nghiệp, nhưng phần đóng góp ngân sách tăng lên và tổng cộng đóng góp chung cho nền kinh tế vẫn tăng. Điều quan trọng, việc tăng thuế là biện pháp hiệu quả nhất để giảm số người hút thuốc lá trong cộng đồng.

Các đại biểu tham gia buổi tập huấn.

Tại buổi tập huấn, lãnh đạo Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá, các chuyên gia y tế, kinh tế đã cùng nhau trao đổi, chia sẻ về tác động của tăng thuế thuốc lá lên sản xuất và kinh doanh thuốc lá; các tác động kinh tế-xã hội khác của tăng thuế thuốc lá; vấn đề việc làm, thu nhập của người lao động trong ngành công nghiệp thuốc lá khi tăng thuế thuốc lá; đề xuất lộ trình cải cách chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá tại Việt Nam theo hướng để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức tối ưu theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới, góp phần đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá tại Việt Nam.

THÁI SƠN