Tăng tính hiệu quả của tương trợ tư pháp

Nếu như vào thời điểm trước năm 2010, số lượng yêu cầu tương trợ tư pháp trong lĩnh vực dân sự gửi đến Việt Nam và từ Việt Nam gửi ra các nước trung bình là 800 - 1.000 yêu cầu/năm, thì đến nay con số này đã tăng lên 3.000 - 4.000 yêu cầu/năm, gấp hơn 4 lần.

Dự báo, với quá trình hội nhập sâu rộng như hiện nay (mà động thái mới nhất là việc Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU đi vào thực hiện từ giữa năm 2020) con số này sẽ còn tiếp tục tăng mạnh.

Bên cạnh đó, thực tiễn cũng đã phát sinh nhiều yêu cầu tương trợ tư pháp để giải quyết các vụ án hành chính, trong khi hệ thống pháp luật tố tụng dân sự đã có nhiều thay đổi (Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 ra đời với các quy định liên quan đến hoạt động tương trợ tư pháp về dân sự).

Cùng với đó, những cam kết mới, những bộ quy tắc ứng xử mới với các tiêu chuẩn được quốc tế thừa nhận rộng rãi trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết thời gian qua cũng đặt ra yêu cầu pháp luật tương trợ tư pháp của Việt Nam phải được hoàn thiện, hiện đại hóa…

Dự thảo những nội dung cần sửa đổi, bổ sung trong Luật Tương trợ tư pháp tới đây, Bộ Tư pháp đề nghị quy định rõ thẩm quyền thực hiện tống đạt giấy tờ cho tổ chức tư nhân được cơ quan nhà nước có thẩm quyền ủy quyền.

Cụ thể là sẽ xây dựng một phần riêng trong luật quy định rõ nguyên tắc, quy trình, thủ tục chọn lựa đơn vị tư nhân thực hiện tống đạt văn bản theo pháp luật về đấu thầu cung cấp dịch vụ công; quy trình, thủ tục tổ chức thực hiện và cơ chế quản lý nhà nước đối với hoạt động tống đạt giấy tờ của nước ngoài...

Vẫn theo Bộ Tư pháp, trong những năm gần đây, yêu cầu tống đạt giấy tờ của nước ngoài gửi đến Việt Nam ngày càng tăng, đặc biệt sau khi Việt Nam gia nhập Công ước tống đạt giấy tờ.

Cho đến nay, việc thực hiện các yêu cầu tống đạt của nước ngoài hiện do các tòa án cấp tỉnh thực hiện và hoàn toàn miễn phí. Theo quy định của các điều ước quốc tế về tương trợ tư pháp dân sự, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện tương trợ tư pháp cho nhau miễn phí, trừ trường hợp tổ chức tư nhân thực hiện thì có thể thu phí.

Trong bối cảnh số lượng vụ việc dân sự mà các tòa án phải giải quyết ngày càng nhiều, trong khi nguồn lực cán bộ và ngân sách không được bổ sung, việc thực hiện tương trợ tư pháp cho nước ngoài với số lượng ngày càng tăng đã tạo nhiều áp lực cho các tòa án địa phương, tạo gánh nặng cho ngân sách nhà nước. Đơn cử, riêng Tòa án nhân dân TPHCM năm 2017 nhận 82 yêu cầu, năm 2018 nhận 119 yêu cầu, 9 tháng đầu năm 2019 đã nhận 88 yêu cầu tương trợ tư pháp của nước ngoài.

Để giảm bớt áp lực này, thực hiện chủ trương xã hội hóa hoạt động tống đạt giấy tờ nói chung (bao gồm cả tống đạt văn bản giấy tờ trong nước) nhiều tòa án đã thực hiện việc tống đạt hồ sơ, kể cả hồ sơ theo yêu cầu của nước ngoài, thông qua thừa phát lại. Đây là nội dung cần sớm được quy định vào luật, bởi đến nay chưa có cơ sở pháp lý để giao hồ sơ trực tiếp từ cơ quan trung ương (Bộ Tư pháp) cho thừa phát lại (hoặc tổ chức tư nhân khác) thực hiện, cũng như chưa có cơ chế giám sát, kiểm tra đối với các đơn vị này.

ANH THƯ