Thách thức mới trong phòng, chống tác hại thuốc lá

Đây là nội dung được đưa ra phân tích tại hội thảo khoa học về phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2025 do Quỹ Phòng, chống tác hại (PCTH) của thuốc lá tổ chức ngày 27.11 tại TP.HCM. Theo ước tính của Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc tại Việt Nam (UNDP), có tới 20,8% dân số Việt Nam hút thuốc lá, trong đó nam giới chiếm 41,2% và nữ giới là 0,6%.

Thuốc lá gây thiệt hại hơn 180 nghìn tỉ đồng

Việc sử dụng thuốc lá là nguyên nhân dẫn đến hơn 100.000 trường hợp tử vong mỗi năm tại nước ta. Trong đó, 82% các ca tử vong liên quan đến thuốc lá là do hút thuốc, 18% các ca tử vong là do phơi nhiễm với thuốc lá thụ động. Bên cạnh đó, ước tính trong năm 2024, thuốc lá gây thiệt hại hơn 180 nghìn tỉ đồng, tương đương 1,57% GDP, trong đó 22% là chi phí trực tiếp và 78% chi phí gián tiếp.

Các đại biểu tham dự hội thảo

ThS.BS Phan Thị Hải, Phó giám đốc Phụ trách Quỹ PCTH của thuốc lá cho biết, những năm qua, tỷ lệ hút thuốc ở người trưởng thành và thanh thiếu niên ở nước ta từng bước được kéo giảm; đồng thời nhận thức của cộng đồng về tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe cũng đã được cải thiện, tỷ lệ người dân biết thuốc lá gây bệnh nguy hiểm đạt 88,9% năm 2024.

Tuy nhiên, công tác PCTH của thuốc lá đang phải đối mặt với nhiều thách thức, đó là tình trạng quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá vẫn còn tồn tại; nguồn lực thanh tra, kiểm tra tại nhiều địa phương cũng như công tác quản lý và xử lý vi phạm vẫn còn hạn chế. Bên cạnh đó, sự gia tăng nhanh chóng của các sản phẩm thuốc lá mới, đặc biệt là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang đặt ra thách thức mới, phức tạp hơn cho công tác PCTH của thuốc lá.

Ths.BS Phan Thị Hải nhấn mạnh, những diễn biến này cho thấy vấn đề kiểm soát thuốc lá đang chuyển sang một giai đoạn mới với nhiều hình thức, sản phẩm thay đổi nhanh chóng, đòi hỏi giải pháp mạnh mẽ hơn, dựa trên bằng chứng khoa học, và sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều ngành, nhiều cấp.

Giá thuốc lá ở nước ta vẫn ở mức quá rẻ

Tại hội thảo, các đại biểu đã cập nhật những kết quả nghiên cứu mới nhất về thực trạng sử dụng thuốc lá và thuốc lá điện tử; chia sẻ mô hình, sáng kiến và các giải pháp can thiệp đã được triển khai hiệu quả trong thực tế. Góp phần xây dựng định hướng chiến lược và các hoạt động trong Chương trình PCTH của thuốc lá thời gian tới.

ThS.BS Phan Thị Hải cho biết, kết quả của các nghiên cứu trong thời gian qua đã được sử dụng làm bằng chứng khoa học để xây dựng và hoàn thiện chính sách về PCTH của thuốc lá. Điển hình như năm 2024, dựa trên kết quả nghiên cứu về thực trạng sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng trong học sinh và kết quả nghiên cứu thực trạng sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành là một trong những bằng khoa học giúp Quốc hội có thêm thông tin và ban hành Nghị quyết số 173 về cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Theo ThS Dương Tú Anh, Quỹ PCTH của thuốc lá, các nghiên cứu khoa học độc lập sẽ giúp bác bỏ thông tin sai lệch như thuốc lá thế hệ mới “ít tác hại” hay “an toàn hơn”… Qua đó, giúp các cơ quan quản lý chủ động và không bị dẫn dắt các luận điểm thươg mại của ngành công nghiệp thuốc lá. Điều này rất quan trọng trong công tác truyền thông đến cộng đồng xã hội và nhà quản lý chính sách.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay vẫn thiếu nghiên cứu dài hạn về tác hại của thuốc lá điện tử và nung nóng tại Việt Nam; đồng thời ít có nghiên cứu đánh giá tác động chính sách thuế, giá và thiếu nghiên cứu phân tích dữ liệu lớn...

Theo đó, hướng nghiên cứu trong thời gian tới cần tập trung vào mức độ nghiện, tác hại đến sức khỏe của sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đối với thanh thiếu niên… Đánh giá thực trạng môi trường không khói thuốc, mức độ tuân thủ quy định của pháp luật về mua bán, khuyến mãi tài trợ…

PGS Trần Thị Tuyết Hạnh, Trường Đại học Y tế công cộng nhìn nhận, thách thức lớn trong công tác PCTH của thuốc lá hiện nay là giá thuốc lá ở nước ta quá rẻ, thậm chí thấp nhất thế giới. Trong khi đó, giá thuốc lá ở nhiều quốc gia trên thế giới có giá bán rất cao, thậm chí điệu kiện mua thuốc lá cũng được quy định rất chặt chẽ.

Theo đó, cần đẩy mạnh thực hiện các chính sách kiểm soát thuốc lá, đặc biệt là chính sách về thuế và giá; đồng thời tăng cường truyền thông trên nhiều nền tảng về Luật PCTH thuốc lá, các tác hại của thuốc lá và hút thuốc lá thụ động. Đặc biệt, tại các địa phương có tỉ lệ người trưởng thành tiếp cận thông tin về tác hại thuốc lá còn thấp.

UNDP khuyến nghị nên tăng thuế lên mức tỉ trọng chiếm 70% giá bán lẻ thuốc lá; đẩy mạnh thực thi các quy định cấm quảng cáo, khuyến mại và tài trợ, nhất là trên không gian mạng và tại các điểm bán lẻ. Thúc đẩy các hoạt động kinh tế thay thế cho người trồng thuốc lá, bao gồm hỗ trợ chuyển đổi sang trồng các loại cây bền vững và có lợi cho sức khỏe. Đặc biệt, UNDP nhấn mạnh đến giải pháp ban hành chính sách can thiệp kịp thời.

Phân tích về hiệu quả đầu tư của việc mở rộng các can thiệp chính sách kịp thời, UNDP ước tính trong khoảng thời gian 20 năm (2025-2045), dự kiến sẽ cứu gần 114.500 mạng sống.

Với mỗi đồng đầu tư vào chính sách kiểm soát thuốc lá, Chính phú Việt Nam có thể thu hồi 6,5 đồng sau 5 năm và 10,3 đồng sau 20 năm. Việc mở rộng chính sách can thiệp cai nghiện cũng có thể cứu sống được hơn 260.000 người và giúp 5,6 triệu người cai nghiện thuốc lá trong vòng 20 năm tới (2025-2040), UNDP dự tính.

Bài, ảnh: HOÀNG HẢI