Thái tử Saudi Arabia tới Mỹ: Chuyến thăm 'hâm nóng' quan hệ

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman tại Nhà Trắng hôm 18/11. (Nguồn: Bloomberg)

Theo các nhà quan sát, Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman luôn duy trì được quan hệ thân thiện với Tổng thống Mỹ Donald Trump. Đó là lý do vì sao ông Donald Trump phát biểu hôm 18/11 trước báo giới tại Nhà Trắng: “Chúng tôi đã thực sự là bạn tốt từ lâu. Trong mọi vấn đề, chúng tôi luôn cùng phe”.

Trong chuyến thăm chính thức tới Mỹ, Thái tử Mohammed bin Salman được Tổng thống Trump tiếp đón nồng hậu, với các nghi lễ như đoàn quân nhạc, kỵ binh rước cờ và máy bay diễu hành. Sự trọng thị này vừa thể hiện quan hệ cá nhân tốt đẹp giữa hai nhà lãnh đạo, vừa cho thấy tiềm năng phát triển của quan hệ song phương.

Ưu tiên của Saudi Arabia

Saudi Arabia coi chuyến thăm là “cơ hội vàng” để bình thường hóa quan hệ với Mỹ sau quãng thời gian bấp bênh do vụ nhà báo Jamal Khashoggi bị ám sát năm 2018. Mối lo ngại này có lẽ đã được hóa giải khi Tổng thống Trump lên tiếng bảo vệ Thái tử trong cuộc họp báo chung tại Nhà Trắng, khẳng định sự không liên quan đến vụ ám sát: “Ông ấy (chỉ Thái tử Mohammed bin Salman) không biết gì cả”.

Thời gian qua, Riyadh triển khai chiến lược đa dạng hóa, “tự chủ chiến lược” chứ không bỏ hết vốn liếng vào Mỹ. Thái tử bin Salman có quan hệ thân thiết với cả lãnh đạo Nga và Trung Quốc. Riyadh cũng tìm cách duy trì thế hòa hoãn với Iran nhằm bảo đảm môi trường hòa bình, ổn định để phát triển kinh tế.

Dù vậy, Saudi Arabia vẫn cần Mỹ để bảo đảm năng lực quốc phòng và vị thế chiến lược tại khu vực. Truyền thông quốc tế đưa tin Thái tử bin Salman muốn đạt được thỏa thuận quốc phòng “kiểu NATO”, trong đó cam kết của Washington sẽ được Thượng viện phê chuẩn.

Lập luận của Riyadh là họ thực sự đối mặt với nguy cơ xung đột quân sự, do đó thỏa thuận sẽ là công cụ răn đe mạnh mẽ. Phe ủng hộ trong nội bộ Mỹ chỉ ra thỏa thuận sẽ khiến Saudi Arabia nghiêng nhiều hơn về phe phương Tây so với Nga - Trung Quốc. Tuy nhiên, những người phản đối cho rằng nguy cơ an ninh lớn nhất với Saudi Arabia không phải từ bên ngoài mà là trong nội bộ và cam kết có thể khiến Mỹ lún sâu vào một cuộc xung đột không mong muốn.

Theo Al Jazeera, khi được hỏi về việc liệu Mỹ và Saudi Arabia có đạt thỏa thuận quốc phòng, ông Trump trả lời rằng hai bên đã “đạt đồng thuận”. Bên cạnh đó, vũ khí Mỹ là điều Riyadh nhắm tới. Một ngày trước chuyến thăm, hôm 17/11, ông Trump cho biết đã phê duyệt thương vụ bán tiêm kích F-35 cho Saudi Arabia, điều Riyadh mong muốn từ lâu. Với thương vụ này, Saudi Arabia trở thành nước Arab đầu tiên sở hữu loại máy bay chiến đấu tiên tiến hàng đầu thế giới. Hiện tại ở Trung Đông chỉ có Israel sở hữu loại máy bay này.

Trong cuộc gặp với Thái tử bin Salman, ông Trump khẳng định các tính năng của lô F-35 bán cho Saudi Arabia sẽ không bị “hạ cấp” chỉ để bảo đảm ưu thế quân sự của Israel trong khu vực. Ông chủ Nhà Trắng tuyên bố: “Họ (chỉ Israel) muốn các ngài có máy bay bị giảm thông số. Tôi không nghĩ điều này sẽ khiến các ngài hài lòng”.

Mong muốn của Mỹ

Quan hệ với Saudi Arabia là trụ cột chiến lược trong chính sách của Mỹ tại Trung Đông từ nhiều thập kỷ qua. Các lĩnh vực hợp tác trải dài từ đầu tư, năng lượng tới an ninh và chống khủng bố. Tuy nhiên, quan hệ song phương chịu ảnh hưởng sâu sắc do những khác biệt về giá dầu, nhân quyền hay chính sách can dự của Saudi Arabia tại Yemen.

Đặc biệt, quan hệ hai nước xấu đi sau vụ ám sát nhà báo Jamal Khashoggi năm 2018. Dù vậy, khi giá dầu tăng cao sau khi xung đột Nga-Ukraine nổ ra, quan điểm của Mỹ phần nào mềm mỏng hơn. Cựu Tổng thống Joe Biden thăm Riyadh năm 2022 và có cú “cụng tay” nổi tiếng với Thái tử.

Với việc tiếp đón nồng hậu Thái tử Mohamed bin Salman, Mỹ mong muốn đạt được các lợi ích kinh tế cũng như duy trì ảnh hưởng tại Trung Đông. Một trong những mục tiêu hàng đầu của ông Donald Trump là thu hút các khoản đầu tư của Saudi Arabia vào Mỹ. Trong cuộc hội đàm tại Nhà Trắng, ông Trump cho biết khoản tiền này sẽ lên tới hàng trăm tỷ USD.

Ông Donald Trump nói: “Tôi cảm ơn ngài đã chấp nhận đầu tư 600 tỷ USD vào Mỹ. Vì là bạn tôi, ngài ấy có thể nâng lên 1.000 tỷ USD, nhưng tôi vẫn sẽ phải trao đổi thêm”. Ông cho rằng khoản đầu tư này sẽ giúp tạo việc làm và bổ sung nguồn vốn cho các nhà đầu tư Mỹ.

Thái tử Mohammed bin Salman khẳng định thông tin này và cho biết hai bên đã đạt thỏa thuận về nhiều lĩnh vực như công nghệ, AI, đất hiếm…

Về chính trị, Mỹ muốn Saudi Arabia gia nhập thỏa thuận Abraham và chính thức công nhận, bình thường hóa quan hệ với Israel, điều mà một số nước Arab như Bahrain, Morocco, Sudan và Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) đã thực hiện trong nhiệm kỳ đầu của ông Donald Trump.

Tuy nhiên, điều này không thể đạt được trong một sớm một chiều. Riyadh khẳng định chỉ xem xét tham gia khi có bảo đảm về việc thành lập một nhà nước Palestine. Trong mắt ông Donald Trump, Thái tử Mohammed bin Salman là một trong những đồng minh hàng đầu tại khu vực. Ảnh hưởng của Thái tử Saudi Arabia được cho đã góp phần thúc đẩy Tổng thống Mỹ dỡ bỏ cấm vận Syria, cho thấy ông có thể có tiếng nói với Mỹ về các điểm nóng khác như Palestine hay Lebanon.

Nhìn chung, chuyến thăm của Thái tử Mohammed bin Salman tới Mỹ mang tới làn gió mới, không chỉ với quan hệ song phương Mỹ-Saudi Arabia mà còn với cả khu vực Trung Đông. Chuyến thăm cũng cho thấy vai trò của quan hệ cá nhân trong thúc đẩy hợp tác với ông Trump, yếu tố mà các quốc gia sẽ cần tính đến.

Việt Hà