Thành công đến với học trò biết tự học

Giờ học tiếng Anh tại Trường THPT Nghi Lộc 2. Ảnh: TG

Vẫn còn những băn khoăn, thậm chí tranh luận trái chiều sau khi thông tư được ban hành nhưng tôi có niềm tin, rằng đây chính là thời điểm, thời cơ cho những học trò ham học hỏi tìm đến con đường tự học.

Tầm quan trọng của tự học

Albert Einstein - nhà vật lý học nổi tiếng, từng phát biểu “Không có gì là không thể cho những người sáng tạo”. Câu nói cho thấy sự quan trọng của việc sáng tạo trong cuộc sống, hiểu rộng ra đó chính là ẩn ý nói đến việc tự học sẽ không chỉ giúp chúng ta tích lũy kiến thức và kỹ năng, mà còn phát triển khả năng sáng tạo.

Thế kỷ XXI là thế kỷ của “Tự học, học tập suốt đời”. Dù còn ngồi trên ghế nhà trường hay đã đi làm thì tự học là kỹ năng mà bất kỳ ai cũng nên có. Trước hết, tự học sẽ giúp học sinh tìm tòi, tiếp thu kiến thức mới và không ngừng phát triển bản thân.

Lâu nay, chúng ta thường có một nếp nghĩ, rằng việc học ở trường lớp luôn cần sự dạy dỗ, truyền thụ kiến thức từ các thầy cô. Học trò là người thụ động thu nhận kiến thức. Có lẽ bởi vậy, từ xa xưa, cha ông cũng luôn nhấn mạnh đến vai trò không thể thiếu của người thầy trên con đường tiếp thu kiến thức để thành công của người học trò, câu thành ngữ “không thầy đố mày làm nên” là một ví dụ cho điều ấy.

Tuy nhiên, thế giới có nhiều thay đổi, triết lý giáo dục cũng thay đổi. Ngày nay, trong trường học, học trò mới là trung tâm. Nhấn mạnh đến chữ “trung tâm” cũng có nghĩa là muốn thúc đẩy sự chủ động học tập của người học, không cần chờ đợi sự truyền giảng của thầy thì trò cũng có thể tự học thông qua nguồn tri thức mở phong phú trên nhiều học liệu khác nhau.

Tiếp đến, tự học giúp người học chủ động nâng cao kiến thức, kỹ năng, cũng như tìm hiểu, nghiên cứu về các chủ đề mà bản thân quan tâm. Học trò có thể tập trung vào lĩnh vực chuyên môn của mình hoặc khám phá lĩnh vực mới mà mình mong muốn. Việc tự lựa chọn tài liệu học tập phù hợp sẽ giúp các em học tập hiệu quả và cải thiện kiến thức, kỹ năng một cách chủ động.

Điểm tích cực nữa là học trò có thể chủ động được về thời gian. Tự học đòi hỏi người học phải lựa chọn lịch trình học tập sao cho phù hợp với lịch làm việc và cuộc sống cá nhân. Học trò không bị giới hạn bởi lịch trình của lớp học truyền thống, mà có thể tự tổ chức thời gian học tập theo ý muốn.

Cuối cùng, tự học giúp người học tiết kiệm chi phí học tập. Phương pháp tự học thường không đòi hỏi một số tiền lớn cho các khóa học hoặc giáo trình đắt tiền. Người học có thể sử dụng tài liệu, nguồn học tập miễn phí hoặc phải trả phí thấp hơn so với các khóa học truyền thống.

Ngoài ra, tự học phù hợp với tốc độ học tập cá nhân: Mỗi người có tốc độ học tập khác nhau. Tự học cho phép học sinh đề ra tiến độ của riêng mình, không bị giới hạn bởi tốc độ của lớp học truyền thống, đồng thời phát triển kỹ năng quản lý thời gian, tư duy tự lập và trở nên tự giác hơn trong việc đạt được mục tiêu học tập của mình.

Triển khai chuyên đề tự học tại Trường THPT Nghi Lộc 2. Ảnh: TG

Rèn kỹ năng tự học thông qua học tập và trải nghiệm

Trong Chương trình GDPT 2018 có bộ môn mới là học tập và trải nghiệm. Đây là quá trình học sinh có thể “vừa học vừa làm”, một hình thức học tập tương tác cho phép học sinh có được những trải nghiệm trực tiếp và kết quả hữu hình. Học tập thông qua trải nghiệm thúc đẩy mức độ hiểu sâu hơn so với học tập ở cấp độ bề mặt, chẳng hạn như học thuộc các bài học từ sách giáo khoa…

Như vậy, xét đến cùng, môn học này rất gần với việc giúp học sinh có một số kỹ năng quan trọng bước đầu trên con đường tự học, tự chiếm lĩnh kiến thức. Bởi vậy, nhà trường trong thời gian này cần quan tâm, quản lý tốt chất lượng của môn học này, tránh việc dạy học mang tính chất hình thức, đối phó.

Tại Trường THPT Nghi Lộc 2 và nhiều trường học khác trên địa bàn tỉnh Nghệ An đã vận dụng linh hoạt đưa chủ đề tự học vào dạy học trong các tiết học hoạt động trải nghiệm.

Trong chủ đề này, giáo viên giúp học sinh nắm vững các lợi ích, ưu điểm mà việc tự học mang đến cho các em; đặc biệt, giáo viên cũng cung cấp các kỹ năng và nội dung quan trọng của việc tự học. Đó là kỹ năng xây dựng mục tiêu học tập rõ ràng, bởi lẽ “ý chí tỷ lệ nghịch với thời gian - vì vậy cần xây dựng mục tiêu nhỏ thực hiện trong thời gian ngắn trước để tập thói quen tự học”.

Ngoài ra còn là kỹ năng lập kế hoạch chi tiết giúp người học xác định mục tiêu, tập trung vào từng bước, đồng thời biết chính xác phải làm gì, khi nào và bằng cách nào để đạt được mục tiêu. Đó còn là kỹ năng quản trị thời gian học tập. Khi có khả năng quản lý thời gian tốt, bạn có thể sắp xếp công việc và học tập một cách hợp lý, tối ưu hóa hiệu suất.

Triển khai Thông tư 29/2024 của Bộ GD&ĐT, muốn thêm kiến thức học trò phải biết cách tự học. Tự học có thể diễn ra ở bất kỳ nơi nào và bất kỳ lúc nào, bao gồm việc sử dụng sách giáo khoa, tài liệu trực tuyến, video hướng dẫn, khóa học trực tuyến, ứng dụng di động,... Người học có quyền lựa chọn phong cách học tập, tốc độ, cách tiếp cận thông tin sao cho phù hợp với nhu cầu và sở thích cá nhân.

Tự học đòi hỏi sự tự giác, kiên nhẫn, khả năng tự quản lý thời gian. Trong thời đại kỹ thuật số, với sự phát triển của Internet và công nghệ thông tin, tự học ngày càng phổ biến và tiện lợi hơn bao giờ hết, bởi nó giúp mọi người tiếp cận kiến thức học tập từ các nguồn tài nguyên đa dạng trên toàn thế giới.

Chuyên đề tự học tại Trường THPT Nghi Lộc 2. Ảnh: TG

Xây dựng các chuyên đề tự học

Mỗi môn học có phương pháp học tập khác nhau, bởi vậy, các tổ chuyên môn cần xây dựng chuyên đề tự học phù hợp với đặc trưng của môn học. Từ đây, mỗi giáo viên sẽ có vận dụng linh hoạt, sáng tạo trong bộ môn, phân môn mình giảng dạy. Bởi lẽ, giáo viên muốn học trò của mình biết tự học thì bản thân phải xây dựng kế hoạch bài dạy phù hợp, “để đất” cho học sinh tự tìm hiểu thêm trên cơ sở có kiểm tra, đánh giá.

Mặt khác, mỗi nhà giáo cần hiểu rõ, người thầy giờ đây chỉ là người hướng dẫn, định hướng, truyền cảm hứng học tập đến học trò. TS Giản Tư Trung - Hiệu trưởng Trường Doanh Nhân PACE, Viện trưởng Viện Giáo Dục IRED, Phó Chủ tịch Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh đã chỉ rõ điều này qua việc chia thang bậc giá trị của người thầy như sau: Người thầy bình thường chỉ biết chia sẻ kiến thức mình biết (điều đúng); Người thầy giỏi biết chia sẻ cách học (bởi không đủ thời gian để chia sẻ hết kiến thức); Người thầy lớn thì dùng tâm sức của mình chia sẻ với học trò động cơ để học.

Còn người thầy vĩ đại là người thầy lớn nhưng khai sáng cho cả một dân tộc. Như vậy, rõ ràng, học trò khi được học với tất cả người thầy (trừ người thầy bình thường) đều phải có thói quen tự học.

Các chuyên đề tự học của từng tổ chuyên môn bên cạnh điểm khác biệt cũng cần giúp học trò có được các kỹ năng chung nhằm giải quyết một số hạn chế, khó khăn của quá trình tự học. Đó là giúp học sinh hình thành thói quen tự giác học tập. Tính tự giác là cách tự học hiệu quả tại nhà mà bất kỳ ai cũng nên áp dụng.

Mỗi trò cần chủ động và trách nhiệm với quá trình học hỏi, phát triển của bản thân. Vì thế, người học cần xác định rõ mục tiêu học tập để tập trung vào những kiến thức cần thiết. Lên kế hoạch học tập cụ thể và tuân thủ lịch trình giúp các em tận dụng thời gian hiệu quả. Tính tự giác cũng yêu cầu các em tìm kiếm, sử dụng nguồn tài liệu học tập đa dạng như: Internet, sách, bài giảng trực tuyến,... để tiếp cận kiến thức một cách toàn diện.

Bên cạnh đó, còn là kỹ năng ghi chép. Các em có thể ghi nhớ trực tiếp những gì được giảng dạy và cũng cần ghi chép đầy đủ để có tài liệu tham khảo sau này khi tự học tại nhà. Ghi chép giúp người học giữ lại thông tin quan trọng để có thể tự học lại khi cần thiết.

Thời buổi công nghệ 4.0, việc ghi chép không còn nhàm chán và đơn điệu như trước. Học trò có thể sáng tạo bằng cách trang trí các trang sách bằng màu sắc, hình ảnh hay sử dụng thiết bị như iPad, máy tính để tạo nên những ghi chép sinh động và hấp dẫn. Sáng tạo trong việc ghi chép giúp tăng cường hứng thú và sự tương tác với kiến thức.

Ngoài ra, thầy cô bộ môn cũng cần lưu ý thêm cho học sinh việc lựa chọn nguồn tài liệu có độ tin cậy cao. Chẳng hạn, trước khi bắt đầu học, hãy xác định rõ mục tiêu học tập để tập trung tìm kiếm những tài liệu phù hợp và có giá trị thực tiễn. Đánh giá nguồn gốc và uy tín của tài liệu cũng là bước quan trọng để đảm bảo tính chính xác, đáng tin cậy của thông tin mà bạn tiếp nhận.

Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, học sinh được phát huy tính chủ động, sáng tạo, thói quen tự học nên xây dựng kế hoạch bài dạy cần chú ý điểm này. Đây chính là con đường mà giáo viên có thể giúp học trò rèn luyện được cả kỹ năng lẫn thói quen tự học rất tốt. Ngoài những giải pháp trên, nhà trường cần tạo điều kiện cho học sinh các không gian học tập tốt. Thư viện, phòng đọc, phòng sinh hoạt, câu lạc bộ… là những không gian lý tưởng cho việc tự học.

Nguyễn Đình Ánh (Trường THPT Nghi Lộc 2 - Nghi Lộc - Nghệ An)