Thanh niên và sự chuyển dịch ý thức môi trường ở nông thôn Việt Nam

Chất thải nông nghiệp là một dạng tài nguyên nếu được quản lý và khai thác hợp lý

Ô nhiễm rác thải nông nghiệp và thách thức thay đổi ý thức cộng đồng

Hiện nay, lượng chất thải nông nghiệp phát sinh hằng năm lên tới hàng trăm triệu tấn, song tỉ lệ được xử lý đúng cách vẫn còn khiêm tốn, gây áp lực nặng nề lên đất đai, nguồn nước và không khí ở nhiều vùng quê.

Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, mỗi năm Việt Nam phát sinh khoảng 157-160 triệu tấn chất thải nông nghiệp, bao gồm rơm rạ, phân gia súc, dư lượng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, nước thải và rác thải nhựa từ sản xuất.

Thực tế cho thấy, chỉ khoảng 30-40% trong số đó được thu gom, xử lý theo đúng quy trình, phần còn lại bị đốt bỏ, xả thẳng ra môi trường hoặc chôn lấp tự phát, để lại hệ lụy kéo dài cho hệ sinh thái và sức khỏe cộng đồng.

Những tác động tiêu cực của chất thải nông nghiệp đã được các chuyên gia chỉ ra một cách toàn diện.

Nước thải chứa nitơ, phốt pho từ phân bón dư thừa và hóa chất từ thuốc bảo vệ thực vật khi xả trực tiếp ra sông, kênh rạch làm suy giảm oxy hòa tan, gây hiện tượng tảo nở hoa và làm chết hàng loạt sinh vật thủy sinh.

Báo cáo của Ngân hàng Thế giới cho thấy, riêng hoạt động chăn nuôi lợn và gia cầm đã thải ra hơn 61 triệu tấn phân mỗi năm, góp phần đáng kể vào ô nhiễm nguồn nước mặt tại nhiều khu vực.

Đốt rơm rạ ngoài đồng ruộng tiếp tục làm gia tăng khí metan và bụi mịn PM2.5, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân, đặc biệt là trẻ em và người cao tuổi.

Đáng chú ý, ô nhiễm môi trường nông thôn không còn là câu chuyện cục bộ của từng làng, từng xã, mà đã trở thành vấn đề mang tính quốc gia, đòi hỏi cách tiếp cận tổng thể, đồng bộ từ chính sách đến hành động cộng đồng.

Trong bức tranh ấy, thanh niên Việt Nam được xác định là lực lượng nòng cốt, giữ vai trò xung kích trong việc thay đổi nhận thức và hành vi của xã hội đối với rác thải và môi trường sống.

Thanh niên có vai trò quan trọng cho quá trình chuyển đổi xanh

Xây dựng nền tảng môi trường nông thôn từ thay đổi thói quen sống

Cuốn cẩm nang “Hướng dẫn cho cán bộ Đoàn xây dựng mô hình xử lý, tái chế, tái sử dụng chất thải hữu cơ, chất thải nông nghiệp, phụ phẩm nông nghiệp” đã nhấn mạnh cách tiếp cận rất căn cơ: coi chất thải nông nghiệp không đơn thuần là gánh nặng môi trường, mà là một dạng tài nguyên nếu được quản lý và khai thác hợp lý.

Rơm rạ, thân cây, phân gia súc hay phụ phẩm nông nghiệp hoàn toàn có thể được tái chế thành phân bón hữu cơ, thức ăn chăn nuôi, nhiên liệu sinh khối hoặc nguồn năng lượng tái tạo, qua đó góp phần giảm chi phí sản xuất, cải tạo đất và hạn chế phụ thuộc vào hóa chất công nghiệp.

Tuy nhiên, để những giải pháp này đi vào đời sống, điều quan trọng nhất vẫn là thay đổi thói quen và ý thức của người dân. Và đây chính là “điểm chạm” thể hiện rõ vai trò của các phong trào thanh niên.

Những hoạt động như “Ngày Chủ nhật xanh”, “Thanh niên với môi trường”, “Làng quê xanh - sạch - đẹp” đã cho thấy sức mạnh của những hành động nhỏ, khi được tổ chức bài bản và duy trì thường xuyên, có thể tạo ra sự chuyển biến rõ rệt trong cộng đồng.

Từ việc phân loại rác tại nguồn, ủ rác hữu cơ làm phân bón, không đốt rơm rạ sau thu hoạch, đến việc thu gom bao bì thuốc bảo vệ thực vật đúng nơi quy định, mỗi hành động đều mang ý nghĩa thiết thực.

Khi người dân được cán bộ Đoàn, đoàn viên thanh niên trực tiếp hướng dẫn, cùng làm, cùng chứng kiến hiệu quả, nhận thức về bảo vệ môi trường không còn mang tính khẩu hiệu, mà trở thành thói quen sống.

Ở tầm nhìn rộng hơn, những mô hình nhỏ ở từng thôn, từng xã chính là nền móng cho quá trình xây dựng kinh tế tuần hoàn và chuyển đổi xanh ở nông thôn Việt Nam.

Khi chất thải được tái sử dụng, tài nguyên được tiết kiệm, môi trường được cải thiện, chất lượng sống của người dân được nâng lên, tạo ra vòng tròn phát triển bền vững, lan tỏa từ cộng đồng cơ sở ra toàn xã hội.

Bảo vệ môi trường không nhất thiết phải khởi đầu bằng những dự án quy mô lớn hay nguồn lực khổng lồ. Thực tế cho thấy, sự thay đổi bền vững nhất thường bắt đầu từ những việc làm rất nhỏ, được thực hiện một cách tự giác, kiên trì và có sự dẫn dắt đúng hướng.

Khi mỗi gia đình, mỗi đoàn viên thanh niên cùng chung tay hành động, những việc nhỏ ấy sẽ cộng hưởng thành sức mạnh lớn, góp phần kiến tạo một tương lai xanh, an toàn và bền vững cho đất nước.

TÂN MINH