Thành phố 3.500 tuổi ở Peru hé lộ nền văn hóa Caral

18 công trình kiến trúc cổ

Penico, thuộc tỉnh Barranca, phía Bắc Peru, cách thủ đô Lima khoảng 193 km, hiện đã mở cửa đón khách du lịch. Thành phố được thành lập từ năm 1800 đến năm 1500 trước Công nguyên, cùng thời kỳ với sự phát triển của các nền văn minh sơ khai khác ở Trung Đông và Châu Á.

Hãng tin SmithSonimatag cho hay, di tích này cũng nằm gần thành phố thiêng Caral-Supe được xây dựng cách đây 5.000 năm tại thung lũng Supe của Peru và là nền văn minh lâu đời nhất được biết đến ở châu Mỹ. Nền văn minh này đã xây dựng 30 thành phố lớn và phát triển cùng thời điểm người Ai Cập cổ đại xây dựng các kim tự tháp.

Ảnh chụp từ trên cao thành phố cổ Penico ở Peru. Ảnh: Bộ Văn hóa Peru.

Qua các tài liệu, vật phẩm thu thập được, các nhà nghiên cứu kết luận, Penico có thể xuất hiện khi người Caral bắt đầu từ bỏ các trung tâm đô thị lớn của họ sau gần 1.000 năm định cư. Mặc dù lý do thực sự cho sự biến mất của người Caral vẫn chưa rõ ràng, nhưng các nhà nghiên cứu vẫn tin vào giả thuyết, các yếu tố như biến đổi khí hậu và xung đột nội bộ có thể đã góp phần vào sự suy tàn của tộc người này.

“Việc phát hiện một thành phố như Penico mang đến cái nhìn sâu sắc mới mẻ về sự tiếp nối của nền văn minh Caral, bởi cư dân của thành phố "nằm ở một vị trí chiến lược cho giao thương, trao đổi với các xã hội từ bờ biển, vùng cao nguyên và rừng rậm", Ruth Shady, nhà nhân chủng học và khảo cổ học dẫn đầu nghiên cứu về Penico chia sẻ với phóng viên hãng Reuters. Những năm 1990, Ruth Shady cũng đã tham gia khai quật một số khu vực sinh sống của người Caral.

Theo một tuyên bố từ Bộ Văn hóa Peru, các nhà nghiên cứu bắt đầu tìm hiểu về thành phố cổ Penico vào năm 2017 và hiện đã xác định được 18 công trình, bao gồm các khu dân cư, tòa nhà công cộng và đền thờ nghi lễ. Hình ảnh từ máy bay không người lái cho thấy, thành phố nằm ở độ cao khoảng 600m so với mực nước biển, vẫn còn lưu giữ tàn tích của các tòa nhà bằng đá và bùn.

Trong một số tòa nhà, các nhà nghiên cứu còn tìm thấy vòng cổ đính cườm, tượng đất sét hình người và động vật, cùng các công cụ bằng đá như búa và đe. Các bức tường của quảng trường trung tâm có những bức phù điêu điêu khắc ấn tượng, mô tả pututu - một loại kèn làm từ vỏ ốc xà cừ được sử dụng để thông báo các sự kiện quan trọng từ xa. Sự hiện diện của những đồ vật này cung cấp những manh mối quan trọng về cuộc sống hàng ngày, các nghi lễ của người dân nơi đây; cho thấy một nền văn hóa phong phú với các hoạt động tâm linh và trình độ thủ công cao.

Di chỉ khảo cổ Penico vừa mở cửa đón công chúng sau hơn tám năm khai quật và trùng tu. Thành phố cổ này hé lộ cách thức các mạng lưới thương mại được hình thành giữa bờ biển miền Trung, dãy Andes và Amazon. Ảnh: Bộ Văn hóa Peru.

Trung tâm quyền lực khu vực

Nền văn minh Caral là một xã hội phức tạp thời kỳ tiền Columbus bao gồm 30 trung tâm dân số chính ở nơi hiện là vùng Caral của vùng duyên hải miền Bắc trung bộ Peru. Nền văn minh này phát triển mạnh mẽ trong khoảng từ năm 3.000 đến 1.800 trước Công nguyên với sự hình thành của thành phố đầu tiên thường có niên đại khoảng năm 3.500 trước Công nguyên, tại Huaricanga, trong khu vực Fortaleza.

Từ năm 3.100 trước Công nguyên trở đi, khu định cư của con người quy mô lớn và xây dựng cộng đồng trở nên rõ ràng. Điều này kéo dài cho đến thời kỳ suy tàn vào khoảng năm 1800 trước Công nguyên. Từ đầu thế kỷ 21, Caral đã được công nhận là nền văn minh lâu đời nhất được biết đến ở Châu Mỹ và là một trong sáu địa điểm mà nền văn minh riêng biệt có nguồn gốc trong thế giới cổ đại.

Caral phát triển thịnh vượng dọc theo ba con sông: Fortaleza , Pativilca và Supe. Mỗi thung lũng sông này đều có các cụm di tích lớn. Xa hơn về phía Nam, có một số di tích liên quan dọc theo sông Huaura. Xã hội phức tạp ở nền văn minh Caral thì được xác định là xuất hiện một thiên niên kỷ sau Sumer ở Lưỡng Hà, cùng thời với các kim tự tháp Ai Cập và có trước người Olmec ở Trung Mỹ gần hai thiên niên kỷ.

Hồi tháng 4, các nhà khảo cổ học còn phát hiện một hài cốt phụ nữ thượng lưu của nền văn minh Caral có niên đại 5.000 năm Hài cốt trên được tìm thấy tại Aspero, khu vực từng được sử dụng làm nghĩa địa ở Caral. Nhà khảo cổ học David Palomino cho biết, đây là nơi chôn cất quan trọng vì nó có những yếu tố tương ứng với một người phụ nữ có địa vị cao. Theo nhà khảo cổ David Palomino, thi thể của người phụ nữ được tìm thấy cùng với chiếc áo khoác lông có 2 màu xanh và nâu có thể được làm từ lông của một loài chim ở vùng rừng Amazon như vẹt đuôi dài. Xung quanh ngôi mộ có nhiều chiếc giỏ đựng lễ vật, bình, lọ, quả bầu và mỏ của chim toucan…

Giải thích thêm về cuộc sống của con người của nền văn minh Caral, nhà khảo cổ David Palomino cho hay, các khu định cư khác nhau thực hiện quyền tự chủ tương đối và theo các tôn giáo riêng biệt. Họ được giám sát bởi các thủ lĩnh sayas , hay còn gọi là các nửa, cai trị các phần bằng nhau của nền văn minh. Huno là nhân vật nhà nước trung ương, sống ở thủ đô và cai quản tất cả cư dân Caral. Các cá nhân và gia đình có địa vị cao sở hữu những món đồ xa xỉ như biểu tượng làm từ đá quý hoặc hài cốt của các loài động vật quý hiếm. Sự phân chia giai cấp xã hội được thể hiện rõ qua thiết kế khu nhà ở và các cụm nhà ở dành cho người có địa vị cao và thấp.

Một điểm đáng chú ý nữa là, mặc dù đáp ứng các tiêu chuẩn của một nền văn minh, sự phát triển của Caral lại khác biệt so với các nền văn minh khác. Người Caral không bao giờ làm gốm mà thay vào đó sử dụng bầu để vận chuyển và lưu trữ chất lỏng. Họ sống trong những ngôi nhà bằng đất bùn và gạch sống. Những vật liệu này cũng được sử dụng rộng rãi để xây dựng các không gian hoành tráng như kim tự tháp và sân trong. Những kỳ quan kỹ thuật của thành phố bao gồm các tòa nhà chống động đất với nền móng được làm từ các thùng chứa đá rời để giảm thiểu rung lắc và thiệt hại. Các ống thông gió ngầm hút không khí vào để duy trì lửa.

Thành phố hội nhập xã hội

Với Penico, các nhà nghiên cứu đã đặt cho biệt danh là "thành phố hội nhập xã hội", vì cư dân của thành phố này duy trì quan hệ thương mại với các khu vực khác của Peru. Theo hãng thông tấn Andina, thành phố Penico đã kết nối các cộng đồng ven biển Thái Bình Dương, cư dân của vùng Supe và Huaura, cũng như cư dân của dãy Andes và Amazon. Tạp chí Smithsonian nhấn mạnh: “Penico được cho là đã đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì giao lưu văn hóa và kinh tế giữa các khu vực này trong giai đoạn chuyển tiếp của nền văn minh Caral. Hơn nữa, bố cục của thành phố cho thấy nó được thiết kế có chủ đích để giảm thiểu nguy cơ lũ lụt và lở đất, đảm bảo một môi trường ổn định cho giao thương và định cư lâu dài”.

Penico hiện là di tích khảo cổ thứ tư gắn liền với nền văn minh Caral được mở cửa cho công chúng. Hiện thành phố đã mở cửa cho công chúng tham quan, mang đến một cơ hội độc đáo để khám phá di tích giàu lịch sử và ý nghĩa khảo cổ. Nhà khảo cổ học Marco Machacuay thuộc Bộ Văn hóa Peru xác nhận rằng Penico tiếp nối truyền thống do Caral thiết lập. Du khách có thể đến Peico bằng cách đi theo con đường đã từng đến Caral. Hành trình bắt đầu từ Km184 của đường cao tốc Panamericana Norte, sau đó tiếp tục đi theo tuyến đường địa phương dài 34km vào vùng cao nguyên.

Cùng với các địa danh nổi tiếng như Machu Picchu và đường Nazca, thành phố Penico sẽ bổ sung thêm một chương mới vào câu chuyện khảo cổ học phong phú của Peru. Đến nay, Bộ Văn hóa Peru đã tổ chức nhiều hoạt động để giới thiệu về di sản mới này bao gồm: triển lãm giáo dục, các công trình tái hiện kỹ thuật số và mô hình diorama. Ngoài ra, Bộ Văn hóa Peru cũng đã tổ chức lễ hội Andes truyền thống trùng tại di tích để làm nổi bật tầm quan trọng về văn hóa của nó.

Chu Nguyễn